Ermeni Ulusal Hareketi: Revizyonlar arasındaki fark

'''Ermeni Ulusal Hareketi''', [[Zeytun İsyanı (1780)|1780 Zeytun İsyanı]] ile başlayarak 1984 yılına kadar süren dönemdeki "Ermeni ulusal kurtuluş hareketi" olarak da bilinen Ermeni milliyetçiliğini savunan Ermenilerin tarihte kurulmuş olan Ermeni devletlerinin kapsadığı bölgelerde, [[Doğu Anadolu]] ve [[Kafkasya]]'da, yeniden bir Ermeni devleti kurma amacı doğrultusunda düzenlenen faaliyetlerdir.

[[Armenekan Partisi]] 1885 yılında 1880 yılında kurulan [[Ermeni Yurttaşlar Birliği]] adlı gizli bir Ermeni derneğinin de kurucusu olan Ermeni [[Mıgırdiç Portakalyan]] tarafından [[Van (merkez)|Van]] merkez olmak üzere kurulmuştur. Bu organizasyon "Kan dökmeden hürriyet elde edilemez" sloganını benimsemiş ve ihtilal yolu ile bağımsız Ermeni devletini kurmayı amaçlamışdır.<ref name="hin"/> Zaman içinde öne çıkan Taşnak ve Hınçak Komiteleri bu organizasyondan eleman transferi yapmışdır.<ref name="hin">{{Web kaynağı | url = http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/sorun/armenakan.html | başlık = Ermeni Sorunu, Hınçak - FORSNET: | erişimtarihi = 2009-11-05 | yayımcı = FORSNET | yazar = FORSNET | arşivurl = http://web.archive.org/web/20140718092737/http://www.ermenisorunu.gen.tr:80/turkce/sorun/armenakan.html | arşivtarihi = 18 Temmuz 2014}}</ref>

[[Ermeni Devrimci Federasyonu]] (Tashnagtsutiun, Taşnaksutyun) Ermeni radikal milliyetçi Ermeni bağımsızlığını sağlamak amacıyla 1890'da kurulan örgüt.

[[Sosyal Demokrat Hunçakyan Partisi]] eski adıyla "Hınçak". 1887 yılında Kafkasyalı bir Ermeni olan [[Avedis Nazarbeg]] tarafından ve Marksist ideolojiye inanmış beş öğrenci ile birlikte İsviçre'nin Cenevre kentinde kurulmuştur. Çalışma bölgesi olarak [[Doğu Anadolu]]'yu seçen komite, bir zaman sonra merkezini İsviçre'den [[Londra]]'ya götürmüştür. Cemiyetin prensipleri Karl Marx'ın [[Komünist Manifesto]]'sundan esinlenerek hazırlanmış olup üyelerinin çoğu Rusyalı Ermenilerdi. Komitenin amacı, Osmanlı Devleti'nden kopararak Rus ve İran daki bölgeleri birleştirmek ve böylece Büyük Ermenistan'ı kurmaktı.

1878 [[Berlin Kongresi]] Osmanlı Devleti'nden Doğu Anadolu'daki Ermenilerin Rus himayesine yönelmelerine engel olmak amacıyla bu bölgedeki Ermenilerin durumunu düzeltmeye yönelik bir dizi reform yapmasını talep etti. Abdülhamid yönetiminin bu reformları ertelemesi ve bölgedeki Kürt aşiretlerini muhtemel bir Ermeni isyanına karşı silahlandırma yoluna gitmesi üzerine Ermeniler arasında devrimci ve milliyetçi örgütler güç kazandı.

1887'de Maraş'a bağlı Zeytun'da, [[Zeytun İsyanı (1887)]] Ermeni devrimci örgütlerince desteklenen direniş hareketleri başlatıldı. Aynı yıl, sosyalist Ermeniler [[Cenevre]]'de [[Hınçak Cemiyeti]]'ni kurdular. Rusya'daki fikir akımlarından etkilenilerek kurulan bu cemiyetin amacı, reform hatta özerklik konusunda sultana baskı kurmaktı.<ref>''Erciyes Üniversitesi I. USAS'', s.164</ref>

1895'de [[Zeytun İsyanı (1895)]] Ermeni devrimci örgütlerince desteklenen direniş hareketleri başlatıldı.<ref>{{Kitap kaynağı| last = Kurdoghlian | first = Mihran | başlık = Պատմութիւն Հայոց (History of Armenia), Volume III | basımevi = Council of National Education Publishing |yıl = 1996 | yer = Athens, Greece | sayfalar =28–29}}</ref>

24 Ağustos 1896'da ''Papken Siyuni'' önderliğinde Devrimci Ermeni Federasyonu'ndan bir grup fedai İstanbul'da [[Osmanlı Bankası]]'nı basarak dünya kamuoyunun ilgisini çekmeyi denediler. Olay sonrası Avrupa elçiliklerinin müdahale ederek Babıâli'nin devrimcileri tevkif etmesine ve cezalandırmasına izin vermemiş olmalarına rağmen banka işgali de dönemin büyük güçlerinin müdahale etmesini sağlayamamıştır.<ref>''Nalbadian'', s.176-177</ref> Bu olaylar sayesinde daha önceden etkin olan Hınçak ve Armenakan gibi örgütleri kenara iterek Ermeni ulusal hareketinin önderliğini ele geçirdi.

[[İkinci Meşrutiyet Devri]] 24 Temmuz 1908'de yeniden ilân edilmesiyle başlayan dönem. Bu dönemde [[parlamenter demokrasi]], [[seçim]], [[siyasi parti]], askeri [[Hükümet darbesi|darbe]] ve [[diktatörlük]] olgularıyla tanışmış, ve 600 yıllık imparatorluğun dağılması gerçekleşmişdir. İkinci Meşrutiyetin ilanından sonra derhal seçimlere gidildi. Seçimleri [[İttihat ve Terakki]] kazandı. Yeni parlamentoda 142 [[Türk halkı|Türk]], 60 [[Arap]], 25 [[Arnavut]], 23 [[Yunan|Yunan]], 12 [[Ermeni]] (Ermeniler arasında [[Taşnak]] 4 ve [[Hınçak]] 2 üye çıkardı), [[Sırplar]] 3, [[Yahudi]] 15 , [[Bulgar]] 4 üye çıkardı. Toplam 12 üye ile Ermeniler azınlık haline geldiler.

12 Haziran 1903 de Çar bir Rusya içinde bir birlik oluşturmak için Ruslaştırma programına karar verir. Ermeniler karşı çıkar ve olaylar Ermeni Kilisesi'nin varlıklara el konması ile zirveye ulaşır. Çara karşı [[Mıkırtiç Khrimian]] önderliğinde Ermeni kilisesi ayaklanır. [[Ermeni Devrimci Federasyonu]] önce Rus idaresine sempati almak için önemli destek verdi. Sonra Ermeni Devrimci Federasyonu liderleri Ermeni kilisesini savunmaya karar verdi.<ref Name="Anna Geifman"> {{Kitap kaynağı|son = Geifman | ilk = Anna | başlık = Thou Shalt Kill Devrimci Terörizm Rusya, 1894-1917| sayfa = 21-22 | isbn = 0-691-02549-5}}</ref>

Ocak 1912 yılında Rus İmparatorluğu Ermeni Devrimci Federasyonu dan 159 Ermeniyi anti-Rus üyeliği ile "Devrimci" olarak mahkemeye tahsil edildi. Bu olay Ermeni Devrimci Federasyonu üyelerini "Eski Taşnaklar" ve "Genç Taşnaklar" olarak böldü. Genç Taşnaklar Rusya ile uyumlu ile müttefik olmak istediler. Çıkan olaylarda mahkemeye Ermeni yazarlar, hekimler, avukatlar, bankacılar da dahil olmak üzere tüm Ermeni aydınlar, hatta tüccarlar çıkarıldı."<ref Name=richard>İbrahim, Richard (1990). Alexander Kerenski: Devrimi First Love. New York: Columbia University Press , pg. 53,54 </ref> Bu mahkeme sonunda (Halkın Mahkemesş) 64 Ermeni aydın ya hapsedildi ya da değişen süreler için Sibiyra çalışma kamplarına sürülmüşdür <ref name=richard/>

İranda ARF daha fazla demokrasiye isteüyle "karşı devrimini" etkilemek kazanılan hakları savunmak ve elde edilenleri korumak istiyordu. İran'a Osmanlı İmparatorluğu'nda gerilla kampanyası düzenlediler bazı önlü [[Ermeni çetesi|fedayeleri]] mücadele gönderdi. <ref> {{Kitap kaynağı|ilk = Houri | son = Berberian | başlık = Ermeniler ve İran Anayasa Devrimi ve 1905-1911 | yayıncı = Westview Basın | sayfalar = 116-117 | yıl = 2001 | isbn = 0813338174}}</ref> Yeprem Khan İran Anayasa devrimde aracı oldu.