"Atacama Large Millimeter Array" sayfasının sürümleri arasındaki fark

Atacama Large Millimeter Array (değiştir)

Sayfanın 01.16, 7 Ocak 2016 tarihindeki hâli

3 bayt eklendi ,  5 yıl önce
k
Küçük düzeltmeler yapıldı.
(Arşiv bağlantısı eklendi)
k (Küçük düzeltmeler yapıldı.)
[[Dosya:The Atacama Compact Array.jpg|thumb|250px|ALMA antenleri]]
 
'''Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi''' ([[İngilizce]]: Atacama Large Millimeter/sub-millimeter Array) ('''ALMA''') ([[Türkçe]]: Atacama Büyük Milimetre Dizisi), [[Şili]]'nin kuzeyinde [[Atacama Çölü]]'nde yüksek bir platoda bulunan astronomik [[interferometre]] özellikli [[radyo teleskop]]lardır. [[Milimetre]] ölçülerinde [[dalgaboyu|dalgaboylarını]] belirlemek daha kolay olduğundan (parazitler çok daha az olduğundan) gözlemevirasathane, yüksek ve kuru olması nedeniyle Atacama Çölü'nde 5,.000 metre yükseklikteki Chajnantor Platosu'na kurulmuştur. 66 adet 12 metre ve 7 metre çaplarında radyo teleskoplar evrendeki milimetre ve milimetre-altı ölçülerinde dalgaboylarını araştırmaktadır. ALMA'nın evrenin erken dönemlerindeki yıldız doğumları hakkında fikir vermesi beklenmektedir.
 
ALMA uluslararası bir ortaklık ürünüdür. [[Avrupa]], [[ABD]], [[Kanada]], [[Doğu Asya]] ve [[Şili]] ortaklığında oluşturulmuştur. 1 Milyar ABD dolarından daha fazla maliyet tutarı ile en pahalı aktif yer merkezli teleskop dizinidir.<ref>{{Web kaynağı | soyadı = Romero | ad = Simon | başlık = At the End of the Earth, Seeking Clues to the Universe | çalışma = | yayıncı = New York Times | tarih = 7 April 2012 | url = http://www.nytimes.com/2012/04/08/world/americas/high-in-chilean-desert-a-huge-astronomy-project.html | erişimtarihi = 8 April 2012 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20130524033439/http://www.nytimes.com/2012/04/08/world/americas/high-in-chilean-desert-a-huge-astronomy-project.html | arşivtarihi = 24 Mayıs 2013}}</ref> ALMA 2011 yılının ikinci yarısında bilimsel gözlemlere başladı ve ilk görüntüler 3 Ekim 2011'de basına gösterildi. Teleskoplar Mart 2013'den bu yana tam operasyonel olarak çalışmaktadırlar.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Alma telescope: Ribbon cut on astronomical giant | url = http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-21774448 | yayıncı = BBC | erişimtarihi = 13 March 2013 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20150813003159/http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-21774448 | arşivtarihi = 13 Ağustos 2015}}</ref>
ALMA'ya ilham veren 3 ana astronomik proje vardır: ABD'de bulunan Milimetre Dizisi ([[İngilizce]]:Millimeter Array) (MMA), Avrupa'da bulunan Büyük Güney Dizisi ([[İngilizce]]: Large Southern Array) (LSA) ve Japonya'da bulunan Büyük Milimetre Dizisi ([[İngilizce]]:Large Millimeter Array) (LMA).
 
ALMA'nın inşasına yönelik olarak ilk adımlar Ulusal Radyo Astronomi GözlemeviRasathanesi ([[İngilizce]]:National Radio Astronomy Observatory) (NRAO) ve Avrupa Güney GözlemeviRasathanesi ([[İngilizce]]:European Southern Observatory) (ESO) bir ana proje olarak MMA projesi ve LSA projesini birleştirip beraber bir proje yürütmeyi kabul ettiği zaman 1997 yılında atıldı. Bu birleşmiş dizi LSA'nın hassas frekans kapsamı ve MMA'nın mükemmel bölgesinin bir kombinasyonudur. Ulusal Radyo Astronomi GözlemeviRasathanesi (NRAO) ve Avrupa Güney GözlemeviRasathanesi (ESO) teknik, bilimsel ve yönetimsel gruplarla katılımcı olarak Kanada ve İspanya'nın yer alacağı (İspanya sonradan ESO'ya üye olmuştur) iki gözlemevirasathane ile birlikte yürütülecek ortak bir proje başlatmak ve organize etmek için beraber çalışmıştır.
 
1999 yılının mart ayında bir dizi kararlar ve anlaşmaların sonucunda "Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi" ya da kısa adıyla ALMA'nın yeni diziye verilecek olan isim olduğu ve 25 Şubat 2003'te ALMA'nın simgesinin ne olacağı Kuzey Amerika ile Avrupalı katılımcılar arasında belirlenmiş oldu. ("Alma" Arapça'da "bilgili" ya da "alim" anlamına gelmektedir.) ALMA Projesi birkaç yıl süren karşılıklı görüşmeler neticesinde Japonya Ulusal Astonomi GözlemeviRasathanesi ([[İngilizce]]: National Astronomical Observatory of Japan) (NAOJ)'nden bir teklif aldı. Japonya aracılığı ile Atacama Kompakt Dizisi (ACA) desteklendi ve büyük dizi için ek olarak üç tane alıcı band ile daha gelişmiş bir ALMA'nın temelleri atıldı. ALMA ve NAOJ arasındaki diğer görüşmeler sonucunda 14 Eylül 2004 yılında üst düzey bir anlaşma yapıldı. Bu anlaşmayla beraber Japonya da Atacama Milimetre/Milimetre-altı Dizisi olarak bilinen gelişmiş ALMA'nın resmi katılımcılarından birisi oldu. 6 Kasım 2003 yılında bir temel atma töreni yapıldı ve ALMA'nın logosu resmi olarak belirlendi.
 
ALMA'nın planlanma sürecinin henüz başlarındayken yalnızca bir tasarım kullanmak yerine Kuzey Amerika, Avrupa ve Japonya'dan tanınmış şirketlere ALMA için antenler dizayn etmesi ve inşa etmesi iş verilmesi kararlaştırıldı. Bu durum genel olarak politik sebeplerden dolayıydı. Proje ortaklarının çok farklı yaklaşımları olmasına rağmen her bir antenin tasarımı ALMA'nın sıkı gereksinimlerini karşılayabilecek nitelikte olmalıydı.
==Fon==
 
ALMA ilk olarak yarı yarıya bir işbirliği ile Ulusal Radyo Astronomi GözlemeviRasathanesi ([[İngilizce]]:National Radio Astronomy Observatory) (NRAO) ve Avrupa Güney GözlemeviRasathanesi ([[İngilizce]]:European Southern Observatory) (ESO) arasında ve daha sonra Japonyalı, Tayvanlı ve Şilili partnerlerin yardımıyla daha büyük bir işbirliği ile işletilmeye başlanmıştır. ALMA 1.4 milyar dolar ile 1.5 milyar dolar arasında bir harcamayla inşa edilmiş en büyük ve yer tabanlı en pahalı astronomi projesidir.
 
===Partnerler===
 
* [[Avrupa Güney GözlemeviRasathanesi]]
* Ulusal Radyo Astronomi GözlemeviRasathanesi ([[İngilizce]]:National Radio Astronomy Observatory) aracılığı ile Ulusal Bilim Vakfı ([[İngilizce]]: National Science Foundation) ve Kuzey Amerika ALMA Bilim Merkezi ([[İngilizce]]:North American ALMA Science Center
* Kanada Ulusal Araştırma Konseyi ([[İngilizce]]:National Research Council of Canada)
* Ulusal Doğa Bilimleri Enstitüsü'ne ([[İngilizce]]:National Institutes of Natural Sciences) (NINS) bağlı Japonya Ulusal Astronomi GözlemeviRasathanesi ([[İngilizce]]:National Astronomical Observatory of Japan) (NAOJ)
* ALMA-Taiwan Sinica Akademisi Astronomi ve Astrofizik Enstitüsü ([[İngilizce]]:ALMA-Taiwan at the Academia Sinica Institute of Astronomy & Astrophysics) (ASIAA)
* Şili Cumhuriyeti
7 Haziran 2008 yılında bir ALMA taşıyıcısı anten montaj binasının içerisinden binanın dışında bir bölgeye test amaçlı olarak ilk defa bir anteni taşıdı (holografik yüzey ölçümleri). Bu anten Kuzey Amerikalı şirketin VertexRSI tasarımıydı.
 
2009 yılının sonbaharı boyunca ilk üç anten tek tek gözlem yapacakları bölgeye taşındı. 2009 yılının sonlarına doğru ALMA astronomlarından ve mühendislerinden oluşan bir ekip 5000 metre (16,000&nbsp;ft) yükseklikte bulunan gözlem alanında gözlemevininrasathanesinin son derece gelişmiş bu üç antenini başarılı bir şekilde birbirine bağladı. Böylelikle montajın ve çiçeği burnunda olan birleşimin ilk adımı tamamlanmış oldu. Uyumlu bir şekilde çalışmaları için üç anteni birbirine bağlamak ilk defa ALMA ekibine yalnızca iki antende ortaya çıkan ve hassas, yüksek çözünürlüklü gözlem yapmaya engel olacak hataları doğru bir şekilde düzeltme imkanı sağladı. Bu önemli adımla birlikte 22 Ocak 2010'da cihazların devreye sokulması kararlaştırıldı.
 
28 Temmuz 2011 yılında ALMA için üretilmiş ilk Avrupalı üretimi anten uluslararası ortaklarca daha önceden bölgeye yerleştirilmiş 15 antenin yanına deniz seviyesinden 5000 metre yüksekteki Chajnantor platosuna yerleştirildi. Bu rakam ALMA'nın ilk bilimsel gözlemine başlaması için yeterli bir rakamdı ve bu durum ALMA projesi için kilit taşı niteliği taşıyordu. 2012 yılının ekimEkim ayında 66 antenin 43 tanesi kurulmuştu.
 
==Bilimsel sonuçlar==
==Küresel işbirliği==
 
Uluslararası bir astonomi tesisi olan Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi ([[İngilizce]]: Atacama Large Millimeter/sub-millimeter Array) (ALMA) Avrupa, Kuzey Amerika ve Doğu Asya ortaklığıyla kurulmuş Şili Cumhuriyeti'nde bulunan ortak bir işbirliği projesidir. ALMA, Avrupa'dan Kanada Ulusal Araştırma Konseyi ([[İngilizce]]:National Research Council of Canada) (NRC) ve Tayvan Ulusal Bilim Konseyi ([[İngilizce]]:National Science Council of Taiwan) (NSC), Doğu Asyadan Tayvan'da bulunan Sinica Akademisi ([[İngilizce]]:Academia Sinica) (AS) ortaklığıyla Japonya Ulusal Doğa Bilimleri Enstitüsü ([[İngilizce]]:National Institutes of Natural Sciences of Japan) (NINS) tarafından finanse edildi. ALMA, Avrupa adına ESO tarafından, Kuzey Amerika adına ilişkili olduğu üniversiteler ve şirketler tarafından yönetilen Ulusal Radyo Astronomi GözlemeviRasathanesi ([[İngilizce]]:National Radio Astronomy Observatory) (NRAO), Doğu Asya adına Japonya Ulusal Astronomi GözlemeviRasathanesi ([[İngilizce]]:National Astronomical Observatory of Japan) (NAOJ) tarafından inşa edilmiş ve işletilmektedir. Ortak ALMA GözlemeviRasathanesi ([[İngilizce]]: Joint ALMA Observatory) (JAO) ALMA inşaatının ve yönetiminin ortak bir liderlik ve yönetim ile yürümesini sağlamıştır.
 
==ALMA merkez bölgesi==
==Proje detayları==
 
* Yerden 5.000 metre yükseklikte bulunan 4x124×12 metre ve 12x712×7 metrelik bir anten dizisiyle geliştirilen [[Llano de Chajnantor GözlemeviRasathanesi]] bölgesinde 12 metre çapındaki en az 50 anten (Uluslararası birlik şu sıralar 50 ya da 64 tane inşa etmeyi düşünüyor)
* Bütün astronomik spektrumu 350 μm ile 10&nbsp;mm arasında görüntüleme aracı
* Yaklaşık olarak 150 metreden 14 kilometreye dizi yapılandırması
* 10 miliarksaniyelik (10<sup>−7</sup>&nbsp;radyan) uzamsal çözünürlük, Çok Büyük Dizi ([[İngilizce]]:Very Large Array) (VLA)'den 10 kat ve [[Hubble Uzay Teleskobu]]ndan 5 kat daha iyi ancak halahâlâ önemli miktarda optik ve kızılötesi interferometrelerden daha az çözünürlük
* Hedeflenen bölgeyi arkdakikadan bir arksaniyelik çözünürlükte fotoğraflama özelliği
* 50&nbsp;m/s'nin altında çözünürlük hızı
* Çok Büyük Dizi ([[İngilizce]]:Very Large Array) (VLA)'den daha hızlı ve daha esnek görüntüleme aracı
* Milimetre ve milimetre-altı dalga boyundaki dünyanınDünya'nın en büyük ve en hassas aracı
* Çok Büyük Dizi ([[İngilizce]]:Very Large Array) (VLA)'den 20 kat daha iyi noktasal algılama cihaz hassasiyeti
* Veri İndirgeme sistemi olarak kullanılacak AIPS++ tabanlı yeni bir yazılım paketi olan Genel Astronomi Yazılım Uygulamaları ([[İngilizce]]:Common Astronomy Software Applications) (CASA)
==İş bırakma==
 
2013 yılının ağustos ayında dünyanınDünya'nın en büyük radyo teleskobunda çalışan işçiler daha iyi bir maaş ve çalışma şartı talebiyle greve girdiler. Bu astronomik çalışmaların yürütüldüğü bir gözlemevinirasathanesini etkileyebilecek ilk grevlerden biriydi. GözlemeviRasathanesi işçi sendikasıyla anlaşmaya varmakta başarısız olduktan sonra iş bırakmalar başladı.
 
Sendikanın talebi %15'lik bir maaş zamıyla beraber yüksek irtifa ve izolasyon için bir tazminattı. Bu değişiklikler gözlemevirasathane işletme bütçesine yaklaşık olarak %7 ya da %8 oranında bir ekleme gerektiriyordu.
 
==KaynakçaKaynaklar==
{{Kaynakça}}
 
{{Coord|-23.027784|-67.754811|type:landmark|display=title}}
 
[[Kategori:Radyo teleskoplar]]▼
[[Kategori:Şili'deki gözlemevleri]]▼
[[Kategori:ABD Ulusal Bilim Kurumu]]▼
[[Kategori:23° K]]
[[Kategori:67° B]]
▲[[Kategori:ABD Ulusal Bilim Kurumu]]
▲[[Kategori:Radyo teleskoplar]]
▲[[Kategori:Şili'deki gözlemevlerirasathaneleri]]
Sae1962
Devriyeler
9.865

değişiklik

"https://tr.wikipedia.org/wiki/Özel:MobileDiff/16481791" sayfasından alınmıştır