Moskova Antlaşması (1921): Revizyonlar arasındaki fark

'''Moskova Antlaşması,''' [[Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti]] ile [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] Hükümeti arasında [[16 Mart]] [[1921]]'de imzalanan antlaşmadır. Bu antlaşma ve devamı niteliğindeki antlaşmalarla belirlenmiş olan sınırlar günümüzde [[Türkiye]], [[Gürcistan]], [[Ermenistan]] ve [[Azerbaycan]] arasında halen geçerlidir.

 

Antlaşmayı Türkiye tarafından [[Ali Fuat Paşa]], [[Dr. Rıza Nur]] ve [[Yusuf Kemal Tengirşenk]], Rus tarafından ise Dışişleri Komiseri [[Çiçerin]] ve Merkez Komitesi üyesi [[Kumuklar|Kumuk]] asıllı<ref>[http://kumukia.ru/modules.php?name=Qpersons&vm=face&pid=1020 Кумыкский мир]</ref> [[Celalettin Korkmazov]] imzaladı.<ref name="celal" />

 

Aynı yılın Ekim ayında imzalanan [[Kars Antlaşması]]'yla [[Türkiye]]'nin doğu bölgesindeki günümüzdeki sınırlar çizilmiş olur.

 

[[Sovyet Rusya]]'nın genel siyasetini dikkate alan [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]], [[Bekir Sami Bey]] Başkanlığında [[Moskova]]'ya bir heyet göndermişti. Bu heyet, Sovyetler ile Ankara Hükümeti arasında yapılacak antlaşmaya esas olacak ve [[Brest Litovsk Barış Antlaşması]]'na dayanan bazı hususları tespit etmiş ve böylece [[20 Ağustos]] [[1920]]'lerde iki hükümet arasında olumlu görüşmeler başlamıştı. Ancak, Sovyet Dışişleri Komiseri [[Çiçerin]]'in [[Kafkasya]]'da Türkiye'ye ait bazı bölgelerin [[Ermenistan]]'a verilmesini istemesi üzerine antlaşmanın imzalanmasından vazgeçilmişti.

 

Bunun üzerine Eylül 1920'de harekete geçen [[Musa Kâzım Karabekir|Kâzım Karabekir]] komutasındaki 15. kolordu [[Kars]], [[Ardahan]], [[Artvin]], [[Batum]] ve [[Iğdır]]'ı aldıktan sonra [[Taşnak]]ların idaresindeki [[Ermenistan]] ile [[Gümrü Antlaşması]] imzalanarak Doğu sınırı tespit edilmişti. Bu sınırın [[Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği|Sovyetler Birliği]] tarafından da onaylanmasını isteyen [[Mustafa Kemal Paşa]], [[Ali Fuat Paşa]]'yı Moskova elçiliğine tayin etti. Ali Fuat Paşa heyeti 14 Aralık 1920'de Ankara'dan ayrılmıştı. Keza, Çiçerin de Ekim ayında [[Gürcistan]]'ın Ankara elçisinin kardeşi olan M. Budu Medivani'yi Ankara'ya elçi olarak görevlendirmişti. 19 Şubat 1921'de Ankara'ya gelen Medivani, Mustafa Kemal Paşa'ya itimatnamesini sunmuştu.

 

Bundan sonra Türk-Sovyet ilişkilerinin gelişmesi iki tehlike ile karşılaştı. Bunlardan Birincisi: Türk-Sovyet görüşmelerinin yapıldığı sırada [[Enver Paşa]]'nın [[Moskova]]'da bulunması idi. İkincisi ise; Azeri milliyetçilerinin girişimiyle [[Bakü]]'de [[Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti]]'nin bağımsızlığını ilan etmesi ve burada "Doğu Milletleri Kongresi"nin toplanması idi. Ancak, her iki sorun da Türk-Sovyet görüşmelerinin olumlu sonuçlanmasına engel olamadı. Bunda, Türk ordularının Doğu'da Eylül-1920'de Ermenileri; Batı'da da, Ocak-1921'de I. İnönü Savaşı'nda Yunanları yenilgiye uğratmalarının ve dolayısıyla Ankara temsilcilerinin Moskova'daki pazarlık gücünü artırmış olmasının sağladığı etkinin varlığı idi.

 

Neticede taraflar, [[Batum]]'un [[Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği|Sovyetler Birliği]]'ne terkedilmesi karşılığında Rusya'nın [[Türkiye]]'ye belirli miktarda altın ve silah göndermesi hususunda anlaştılar. Bu malzemelerin [[Ankara]]'ya taşınması işi de o sırada Batum'da yaşamakta olan [[Halil Kut|Halil Paşa]] tarafından organize edildi.

 

Antlaşma 16 madde ve 3 ekten oluşmaktadır. İlk maddede her iki tarafın çıkarlarını yansıtmayan ve güç ilişkisine dayalı antlaşmaların geçersiz olduğu belirtilir. Yine bu maddede yeni Türkiye'nin sınırları belirlenir. Ülkenin doğu sınırında [[Kars]] ve [[Ardahan]] sancakları Türkiye egemenliğine geçerken, [[Batum]] [[Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti]]'ne bırakılır. Üçüncü maddede [[Azerbaycan]] denetiminde [[Nahçıvan]] özerk bölgesinin tesis edilmesi karara bağlanır.<ref>Bakınız [[Nahçıvan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti]]</ref> [[Türkiye cumhurbaşkanı]] [[Mustafa Kemal Atatürk]] kaleme aldığı ve Meclis'te okuduğu [[Nutuk (kitap)|Nutuk]] adlı eserde bu antlaşmadan da bahsetmiştir.<ref>[http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,81886/turkiye-buyuk-millet-meclisi-hukumetinin-disisleri-uzer-.html 4. Bölüm içerisinde] 7 Ekim 2015 tarihinde erişilmiştir</ref> Antlaşmanın 90. yıldönümünde [[Türkiye Cumhuriyeti]] ve [[Rusya Federasyonu]]'nda gündemle ilgili çeşitli etkinlikler düzenlenmiştir.<ref>[http://www.mfa.gov.tr/turkiye-cumhuriyeti-ile-rusya-federasyonu-arasindaki-ust-duzey-isbirligi-konseyi-toplantisina-iliskin-ortak-basin-aciklamasi.tr.mfa T.C. Dışişleri Bakanlığı haberi] 7 Ekim 2015 tarihinde erişilmiştir</ref>

 

*30 Ekim 1918 [[Mondros Mütarekesi]]. Kafkaslardaki Türk askerlerinin 1878 sınırlarına geri çekilmesi istenir.

*4-11 Eylül 1919 [[Sivas Kongresi]]

*10 Ağustos 1920 [[İstanbul Hûkümeti]] [[Sevr Antlaşması]]'nı imzalar. Antlaşmanın 88. maddesine göre Türkiye bağımsız Ermenistan'ı tanır. 89. maddesine göre ise konuyla ilgili [[ABD]] Başkanının hakemliğini, Ermenistan'ın denizlere açılması hakkını ve bu bölgenin yakınlarında asker bulundurmama hükümlerini tanır. [[Ankara Hükümeti]] ve [[Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti]] antlaşmayı tanımadıklarını ilan ederler.

*18 Eylül 1920 Ermeni birlikleri [[Oltu]]'yu alır ve yürüyüşe geçer. Ancak [[Oltu Muharebesi|ciddi direnişle karşılaşır]] ve [[Sarıkamış]]'a geri çekilir. Türk birlikleri karşı saldırıya geçerek 29 Eylülde [[Sarıkamış]] ve [[Ardahan]]'ı alır.

*6 Kasım 1920 [[Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti]] süregiden olaylarda tarafsız olduğunu ilan eder. [[Kazım Karabekir Paşa]] Ermenilere ultimatom vererek [[Gümrü]]'nün verilmesini ve o hatta kadar bölgenin boşaltılmasını ister. 7 Kasım günü [[Gümrü]] işgal edilir. Yer yer çatışmalar çıkar.

*15 Kasım 1920 [[Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti]] TBMM'ye başvurarak barış görüşmelerine başlanmasını ister. [[Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti]] ile imzalanan 25 Kasım tarihli antlaşmada Sevr Antlaşmasında bahsedilen haklardan vazgeçildiği deklare edilir.