Arjantin: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Merhabaviki (mesaj | katkılar)
k yeni bir kaynak ekledim
YBot (mesaj | katkılar)
Arşiv bağlantısı eklendi
225. satır:
Ülkenin kenar bölgeleri işletmeye açılarak her birinde iç tüketime yönelik bir tarıma ağırlık verildi (yalnızca Patagonya bunun dışında kalarak koyun – yünleri yurt dışına satılıyordu – yetiştiren büyük şirketlere bırakıldı). Yarıtropikal kuzeybatı bölgesi şekerkamışı, Mendoza Andları dağ eteği büyük sulama çalışmaları sayesinde üzüm, Negro Irmağı’nın yukarı vadisi sulamayla meyve üretim bölgesi oldu; güney Chaco’da büyük şirketler Quebracho Ormanı’nı yok ederek tanen elde ettiler; kurak kuşağın başladığı orta bölgelerde, Orta Avrupa’dan gelen göçmenler sayesinde pamuk ekimi gelişti.
 
19. yüzyıl ortalarıyla 20. yüzyıl ortaları arasında 6,2 milyon göçmenin (yarısı İtalyan, üçte biri İspanyol) geldiği Arjantin, beyazların yaşadığı “yeni” bir ülke haline geldi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.yale.edu/ynhti/curriculum/units/1990/1/90.01.06.x.html | başlık = Yale: Immigration History | erişimtarihi = 2010-04-25 | yayımcı = Yale.edu | arşivurl = http://web.archive.org/web/20150214200533/http://www.yale.edu/ynhti/curriculum/units/1990/1/90.01.06.x.html | arşivtarihi = 14 Şubat 2015}}</ref> Ülke ürünleri Pampa’daki sık demiryolu ağı ve kenar bölgelere giden kolları aracılığıyla aşağı Paraná kıyısındaki, Bahía Blanca’daki limanlara, özellikle de Buenos Aires limanına “akıtılıyordu”. Nüfus, az sayıda büyük toprak sahibinin mülkiyetindeki kırsal kesimde toprak bulamadığından, akın akın kentlere göçmekteydi.
 
Kentleşmedeki bu gelişmeyi, iktisadi bunalım daha da arttırdı; özellikle köyden kente göç olayının olağanüstü boyutlara ulaştığı Buenos Aires aşağı yukarı bomboş bir ülkede, 13 milyon kişi ile dünyanın en büyük anakentlerinden biri haline geldi.<ref name=majorcities>{{Web kaynağı | url = http://www.argentina.gov.ar/argentina/portal/paginas.dhtml?pagina=1484 | başlık = Major Cities | erişimtarihi = 2009-09-03 | yayımcı = Government of Argentina | arşivurl = http://web.archive.org/web/20111129222212/http://www.argentina.gov.ar/argentina/portal/paginas.dhtml?pagina=1484 | arşivtarihi = 29 Kasım 2011}}</ref> Devlet, sanayinin gelişmesini destekledi. 1947’den sonra [[Peron]]’un başkanlığı döneminde devlet, kamu hizmetlerini ve büyük donatım çalışmalarını üstlendi, [[korporasyoncu]] bir sendika akımı ile ordunun denetimine verilen “ağır sanayi” kesimine dayanan ulusal özel kesim arasında işbirliği destekledi. Dış pazarların bulunmaması nedeniyle Pampa tarımı [[II. Dünya Savaşı]]’nın sonuna kadar durakladı; oysa aynı dönemde, tarım dışındaki kesimlere sistemli bir biçimde aktarma yapma siyasetinin sürdürülmesi (tarım ürünlerine ısrarla düşük fiyat uygulanması bunu gösterir) sonucu açlık çeken Avrupa buğday ve etten mahrum kalmıştı. İç pazara yönelik yeni ürünlerin (süt, yağ çıkarılan bitkiler) gelişmesine karşın, köyden kente göç dev boyutlara ulaştı. 1950’li yılların sonunda bu büyük tarım ülkesi, yeni ülkelerin [[Anglosakson]] tipi tarımındaki olağanüstü gelişmelerin sonucunda, dünya pazarında tam anlamıyla dışlandı. Yüzyılın başından kalma ortak donanımlar, özellikle demiryolu ve denizyolu taşımacılığı açısından eskimişti. Bununla birlikte, çeşitli hafif sanayi gelişirken, petrol ve demir-çelik sanayisi gibi birkaç önemli yeni kol kuruldu. Arjantin, uçsuz bucaksız toprakları bomboş bir ülkeyken, kentleşmiş bir ülke, hatta bir “kent-ülke” haline geldi.
 
Arjantin denince Pampa, topraklarının verimliliği, etinin kalitesi, tahılların bolluğu ve gaucho efsanesi (günümüzde ücretle çalışan bir çoban haline gelmiş atlı özgür adam) akla gelir. Oysa günümüzde Pampa, traktörler, bankalar, otomobiller, tüccarlar ve kooperatifler ülkesidir. [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]’nin orta-batı eyaletlerindeki çiftçileri örnek alan Arjantinli çiftçiler de kentlileşmektedir. Özelikle de Pampa tarımı makineleşmekte, tekniklerini yenilemektedir, ama bu işte rakiplerine oranla on – yirmi yıl geri kalmıştır. 1976’dan bu yana askeri diktatörlüğün uygulandığı liberal ekonomi rejimi, ülkenin yeniden uluslar arası pazarlara girmesini ve uluslar arası fiyatlara uyarlanmasını sağlamıştır.<ref name=rock>Rock, David. ''Argentina: 1516-1982.'' University of California Press, 1987.</ref> Sanayi ülkelerinin isteklerini göz önünde tutan tarımcılar, Avrupa’da yetiştirilen hayvanlar için yemlik bitki tarımına ağırlık vermiştir. 3,5 milyon ton soya, 6,5 milyon ton sorgum, 9 milyon ton mısır, 1,5 milyon ton ayçiçeği küspesi. Buna karşılık yılda 5-10 milyon ton arasında üretilen buğday, artık dünya ticaretindeki önemini yitirmiştir. Bütünüyle ele alındığında 1970 – 1980 yılları arasında tahıl üretimi değişmeden kalmış (20 – 25 milyon ton arasında), oysa yağ bitkileri üretimi 1970’te 2 milyon ton iken 1980’de 6 milyon tonu aşmıştır. Hayvancılığa gelince gerek koyun (150 000 ton yün), gerek süt domuzu (yıllık kesim sayısı 2 500 000 başla sınırlıdır) açısından gelişmemekte, sığır sürüsüyse (yaklaşık 60 milyon baş) çok yavaş artmaktadır. Yalnızca Pampa’nın orta kesimindeki besicilik, yemlik bitki tarımından yararlanır. Tümü ele alındığında tarım ve hayvancılık ürünleri hâlâ, ülke dışsatımının 3/4’ünü karşılar. Gelişmeler, özellikle tarım alanlarının yarısını kaplayan küçük ve orta boy çiftlikler (1,200 hektar kadar) sayesinde gerçekleştirilmektedir; oysa yeterince işletilmeyen ya da otlarla kaplı alanlar halinde nadasa bırakılan büyük topraklar, Arjantin Pampa’sını dünya ölçüsünde bir “rezerv”e dönüştürmektedir. Buna Andlar’ın eteğinde, Patagonya’daki [[Río Negro]]’dan, dönenceler bölgesindeki [[Río Bermejo]]’ya kadar uzanan bölgede sulamadaki gelişmenin sağladığı olanakları eklersek, kent ve sanayi ekonomisine tanınan otuz yıllık öncelikten sonra tarımda ne kadar büyük aşamalar kat edildiği anlaşılır. 2007 itibariyle Arjantin ihraç ürünlerinin beşte birinden fazlası ham zirai ürünlerdir (soya fasulyesi, buğday ve mısır). Buna ek bir üçte bir de işlenmiş zirai ürünlerden oluşur (hayvan yemi, un, bitkisel yağ gibi).<ref>Sur del Sur. [http://www.surdelsur.com/economia/indexingles.html Argentina: Economic Activities]</ref>
 
Arjantin’in sanayi alanında da önemli sayılabilecek kaynaklara sahip olduğu kesindir. Brezilya’dan gelen ırmakların (Uruguay ve Paraná Irmakları’nda düzenleme çalışmaları yapılmaktadır) sağlayabileceği su enerjisi çok büyük boyutlardadır; buna, batıdaki dağ kütlelerinden inen bütün ırmaklar (sulamada ve elektrik üretiminde yararlanmak için) üzerinde kurulan tesisler de eklenir. [[Uranyum]] madeni boldur (yaklaşık 400 000 ton rezerv).<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.wise-uranium.org/upsam.html | başlık = New Uranium Mining Projects - South/Central America | erişimtarihi = 2011-01-15 | arşivengelli = evet}}</ref> Buenos Aires yakınlarındaki [[Atucha]]’da bir nükleer santral hizmete girmiş, yenilerinin de yapımına başlanmış ya da yapılmaları tasarlanmıştır. Ayrıca Arjantin, petrol üreticisi ülkelerdendir (25 Mt) ve 1950 yıllarından bu yana iç tüketiminin %90’ını kendi karşıladığı gibi, günümüzde denizde petrol aramalarına da başlanmıştır.<ref name="oilgas">{{Web kaynağı | url = http://www.mbendi.com/indy/oilg/sa/ap/p0005.htm | başlık = Oil and Gas in Argentina
- Overview | erişimtarihi = 2011-01-15 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20060218053211/http://www.mbendi.com:80/indy/oilg/sa/ap/p0005.htm | arşivtarihi = 18 Şubat 2006}}</ref> Doğalgaz üretimi de önemli sayılır (yaklaşık 10 milyon metreküp).<ref name="oilgas"/> Daha sınırlı, ama çeşitli olan öbür maden kaynakları da, dışardan satın alınan madenlerin miktarını azaltma şansını doğurmaktadır.
 
Aslında sanayinin gelişmesi tüketim mallarından başlamış ve yavaş yavaş işlenmiş ürünler dışalımını (Paraná ve Buenos Aires liman kentlerinde gerçekleştiriliyordu) azaltmıştı. Ama sanayideki gerçek patlama, ülkenin 1958’den bu yana Arjantin’de üretim yapmaya başlayan çokuluslu şirketlere açılmasıyla oldu. Bu açılma, çelik sanayisinden elektronik sanayisine kadar bütün dallara yayıldı. Sanayiyi yönlendiren dal, otomobil yapımıydı; ama dışardan alınan bu sanayi, Arjantin özel girişimcileri için çok geçmeden geri tepti; başlangıçta sanayiye egemen olan bu girişimciler çok geçmeden küçük ortaklar ya da taşeron şirket sahipleri haline düştüler. Perón rejiminden sonra güçlenen sendikacılık hareketi de, olaydan aynı derecede zarar gördü. Kapitalist ekonomi, sermayelerin ve malların uluslar arası çalkantısına doğrudan açık ya da bağımlıydı. Ortalama yaşam düzeyi hızla düşmektedir (ama hâlâ kıtadaki öbür devletlerden yüksektir), özellikle yüksek öğrenim görmüş gençler yurtdışına göçmektedir, bunun tek nedeni ideolojik ve polis rejimi baskısı değildir.
238. satır:
Sonuç olarak Arjantin, büyük, geleceği parlak, ama çok eşitsiz biçimde gelişmiş, iki yüzyıllık yoğun bir tarihin sonucu olan şaşırtıcı derecede karmaşık toplumunu oluşturan çeşitli kesimlerin dönem dönem kabul ettirmeye çalıştıkları gelişme stratejileri arasında kırk yıldır bocalayan bir ülke olarak görülmektedir.
 
2009 itibariyle Arjantin'de yaklaşık kırk milyon insan yaşar.<ref name="pop2009">{{Web kaynağı | url = http://www.indec.mecon.ar/nuevaweb/cuadros/2/proyecciones_provinciales_vol31.pdf | başlık = Proyecciones provinciales de población por sexo y grupos de edad 2001–2015 | erişimtarihi = 2008-06-24 | yayımcı = [[INDEC]] | çalışma = Gustavo Pérez | arşivurl = http://web.archive.org/web/20130723031856/http://www.indec.mecon.ar/nuevaweb/cuadros/2/proyecciones_provinciales_vol31.pdf | arşivtarihi = 23 Temmuz 2013}}</ref> Nüfusun %25,2'sini 0-14 yaş grubu, %61.1'ini 15-64 yaş grubu oluştururken 65 yaşının üstündekiler Arjantin nüfusunun %10,6'sıdır. 2006 rakamlarıyla Arjantin'de nüfus artma oranı %0,96 olarak hesaplanmıştır.
 
Temmuz 2010'da [[Arjantin'de eşcinsel evlilik|Arjantin, bütün ülke çapında eşcinsel evliliği]] yasallaştıran ilk [[Latin Amerika]] ülkesi ve dünyadaki onuncu ülke.<ref name="Google">{{Web kaynağı | url = http://www.google.com/hostednews/ap/article/ALeqM5hNaz3Yj83eVbNzTrmzTSXxpz-pBAD9GVDL880 | başlık = Argentina legalises gay marriage in historic vote | erişimtarihi = 15 Temmuz 2010 | yayımcı = Associated Press (Google News) | tarih = 15 Temmuz 2010 | dil = İngilizce | ilk = Michael | son = Warren | arşivengelli = evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://content.usatoday.com/communities/ondeadline/post/2010/07/argentina-legalizes-gay-marriage/1 | başlık = Argentina becomes first Latin American country to legalize gay marriage | erişimtarihi = 15 Temmuz 2010 | yayımcı = OnDeadline | tarih = 15 Temmuz 2010 | dil = İngilizce | ilk = Doug | son = Stanglin | arşivurl = http://web.archive.org/web/20101204054854/http://content.usatoday.com/communities/ondeadline/post/2010/07/argentina-legalizes-gay-marriage/1 | arşivtarihi = 4 Aralık 2010}}</ref> Bir ankete göre Arjantinlilerin %70'inden fazlası [[eşcinsel evlilik|eşcinsel evliliğin]] yasallaştırılmasını destekliyor.<ref>{{Web kaynağı | url = http://momento24.com/en/2009/10/28/congress-begins-to-debate-gay-marriage/ | başlık = Congress begins to debate gay marriage | erişimtarihi = 16 Temmuz 2010 | yayımcı = Momento24 | dil = İngilizce | arşivurl = http://web.archive.org/web/20100105052208/http://momento24.com:80/en/2009/10/28/congress-begins-to-debate-gay-marriage/ | arşivtarihi = 5 Ocak 2010}}</ref>
 
=== Yeraltı zenginlikleri ===
Madencilik 1980'de GSMH'nin %'sinden günümüzde %4'e ulaşmıştır. Kuzeybatı ve San Juan eyaletleri bu etkinliğin başlıca merkezleridir. Santa Cruz eyaletinde bakır çıkar. Arjantinde çıkarılan en önemli [[maden]]ler; [[Bor (element)|bor]], [[gümüş]], [[toryum]], [[krom]], [[bakır]], [[altın]] ve [[linyit]]tir. Maden ihracı 1996'da US$ 200 milyon US$'dan 2004'te 1.2 milyar US$'a,<ref>{{PDFlink|[http://www.inversiones.gov.ar/documentos/mineria.pdf Investing in Argentina: Mining]}} Economy Ministry of Argentina {{es icon}}</ref> ve 2007'de 2 milyar US$'in üstüne<ref name="indec">{{Web kaynağı | url = http://www.indec.gov.ar INDEC | başlık = Instituto Nacional de Estadística y Censos | erişimtarihi = 2011-01-15 | arşivengelli = evet}}</ref> çıkmıştır.
 
== Plaza de Mayo Anneleri ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Arjantin" sayfasından alınmıştır