Felsefe: Revizyonlar arasındaki fark

'''Felsefe''', [[sözcük]]sözcüğü köken olarak [[Yunanca]] φιλοσοφία ''seviyorum, peşinden koşuyorum, arıyorum'' anlamına gelen "phileo" ve ''bilgi, bilgelik'' anlamına gelen "sophia" sözcüklerinden türeyen terimin işaret ettiği entelektüel faaliyet ve disiplin. "phileo"=sevgi "sophia"=bilgi veya bilmek kelimelerinden türemiştir. Philosophia=bilgelik arayışı, bilgiyi sevmek, bilgi severlik, araştırmak ve peşinde koşmak anlamlarına gelmektedir. ''Filozof'' da [[Bilgelik|bilgeliğe]] ulaşmaya çalışan [[kişi]]dir.

Felsefe; [[varlık]], [[bilgi]], [[gerçek]], [[adâletadalet]], [[güzellik]], [[doğruluk]], [[akıl]] ve [[dil]] gibi konularla ilgili genel ve temel sorunlarlasorunlara ilgiliilişkin yapılan çalışmalardır.<ref>Jenny Teichmann and Katherine C. Evans, ''Philosophy: A Beginner's Guide'' (Blackwell Publishing, 1999), p. 1: "Philosophy is a study of problems which are ultimate, abstract and very general. These problems are concerned with the nature of existence, knowledge, morality, reason and human purpose."</ref><ref>[[A.C. Grayling]], ''Philosophy 1: A Guide through the Subject'' (Oxford University Press, 1998), p. 1: "The aim of philosophical inquiry is to gain insight into questions about knowledge, truth, reason, reality, meaning, mind, and value."</ref> Felsefe ''düşünce sanatı'' olarak da bilinir.

''Filozof'' sözcüğü ''philos'' (sevgi) ve ''sophia'' (bilgelik) sözcüklerinin birleşmesinden meydana gelmiştir. Yani bilgeliği seven kişi anlamındadır. Filozoflar, genel anlamda varoluşu, süreçleri ve işleyişi (doğa, sosyal yaşam, matematik vs.) açıklamak için düşünen, bu düşünme eyleminden mantıksalFilozofal yeni (farklı) sonuçlara varan ve bu sonuçları ifade etmek için yeni tanımlar ve yeni bilgi üreten kişidir. Filozoflar hayata yeni sözler, cümleler ve bilgiler koyarak insan yaşamında önemli bir yer edinmişlerdir. Öğüt verici bilgileri ile insanların hayatlarında daha kolay bir yaşam için uğraş vermişlerdir.

Filozoflar genellikle [[varoluş]] veya [[varlık]], [[ahlak]] veya iyilik, [[bilgi]], [[gerçek]] ve [[güzellik]] konularıyla ilgilenmişlerdir. Felsefe tarihine göre birçok filozof dinidinî inançlara veya bilime de eğilmiştir. Filozoflar genellikle bilimin dışında kalan bu kavramlarla ilgili kritik sorular sorarlar. Felsefe nedir sorusunun cevabının aranması da bir felsefi uğraştır. Filozoflar genellikle şu soruların cevaplarını ararlar:

Antik Yunan felsefesinde, yukarıdaki sorulardan ilk beşi sırasıyla, analitik veya [[mantık]]sal, [[epistemoloji]], [[etik]], [[metafizik]] ve [[estetik]] olarak adlandırılırdı. Bunların dışında da konular vardı ve bu tanımlamaları ilk kez kullanan [[Aristoteles]] aynı zamanda [[Siyaset|politika]], modern [[fizik]], [[jeoloji]], [[biyoloji]], [[meteoroloji]] ve [[Gökbilim|astronomi]]'<nowiki/>yi de felsefenin konuları arasına almıştır. [[Galileo]]'ya göre ise bilimler ve sanatların genel adı felsefedir. Yunanlar [[Sokrates]]'in etkisiyle bir [[Analizanaliz]] geleneği geliştirmişler ve konuyu daha iyi anlamak için parçalarına ayırmışlardır. Bu yöntem günümüzde bilimde ve sanatta kullanılmaktadır.

Diğer gelenekler bu tip tanımlar kullanmamış veya aynı temaları ön plana çıkartmamıştır. [[Hint felsefesi]] [[Batı felsefesi]] ile benzerlikler taşısa da, binlerce yıldır felsefe ile ilgilenmiş olsalar da [[Japonca]], [[Korece]] ve [[Çince]]'<nowiki/>de ''felsefe'' kelimesi [[19. yüzyıl]]'<nowiki/>a kadar var olmamıştır. Özellikle Çinli filozofların Yunanlara göre farklı bir sınıflandırması vardı. Tanımlamaları da genel özelliklere değil çoğunlukla metaforikti ve aynı anda birkaç konuya ilintiliydi.<ref>http://www.rep.routledge.com/article/G001</ref> Ancak batıBatı felsefesinde de konular arasında kesin sınırlar yoktur ve [[19. yüzyıl]]'<nowiki/>a kadar batıBatı filozoflarının çalışamalarındaçalışmalarında konusal bir ayrım yapılmamıştır. Örnek olarak, Aristoteles'in çalışmalarının kendi başına bir anlamı yoktu. [[Peripatetik]]çilerin yaptığı da, Aristoteles'in çalışmaları ve konuları arasında bağlantılar kurup, genel yargılara ulaşmaktı. Gerçek felsefe [[Rönesans]] sonrası Alman İdealizmi sonrasında doruk noktasına ulaşmıştır.

Felsefi düşünce insanın evreni içinde kendi varlığını merak etmesiyle ve bu konuda sorular sormasıyla başlar. Felsefe için merak etmek ve soru sormak yeterli değildir. Sorulara sistemli bir açıklama getirmek de önemlidir. Aynı zamanda getirilecek olan açıklamanın sistemli veya sistemsiz olması gerektiği de felsefenin bir sorusudur. Felsefi düşünüş sıradan düşünüşten tamamen farklıdır. Onun ayırt edici özelliği [[kavram]]sal ve/veya [[soyut]] olma çabasıdır. Felsefi düşüncenin [[yöntem]]leri insana hemen her konuda akıl yürütebilmesi için gerekli temelleri sağlar. Felsefe eleştirel bir düşünüş biçimidir. Felsefi düşünce önceden kazanılmış bilgiler üzerine bir düşüncedir. Temel yöntemdir. Bunun üzerine sorgulama ve açıklama inşa edilir.

Felsefe diğer disiplinlerden sorgulama yöntemiyle ayrılır. Filozoflar,; ilginç, harika veya şaşırtıcı buldukları bir konudaki şüpheleriyle ilgili anlaşılır örnekler verebilmek için, genellikle sorularını problemler veya bilmeceler olarak çerçevelendirirler. Bu sorular genellikle bir inanca ait varsayımlarla veya insanların karar vermek için kullandıkları yöntemlerle ilgilidir.

Filozoflar problemleri mantıksal bir şekilde ortaya koyarlar. Tarihsel olarak [[geleneksel mantık|geleneksel mantığın]] [[kıyas]]larını, [[Gottlob Frege|Frege]] ve [[Bertrand Russell|Russell]]'dan itibaren de [[sembolik mantık]] kullanır ve daha sonra kritik okuma ve fikir yürütmelerle bir sonuca doğru ilerlerler. Sokrat gibi, tartışmayla veya diğerlerinin ileri sürdükleri fikirlere cevap vererek ya da dikkatli kişisel düşünmeyle cevap ararlar. Filozoflar bu yöntemlerin birbirine göre üstünlüklerini tartışa gelmişlertartışagelmişler, örneğin felsefi "çözümlerin" nesnel, kesin yani gerçeklik hakkında bilgi veren mi; yoksa konuştuğumuz dilin mantığına açıklık kazandıran veya hatta kişisel terapi mi olduğunu sorgulamışlardır.

Birçok toplum felsefîfelsefi sorunları araştırmış ve bir felsefe geleneği yaratmıştır. Avrupa-Amerikan akademik çevrelerinde "felsefe" terimi genellikle sadece Batı Avrupa medeniyetinin oluşturduğu felsefe geleneği olan [[Batı Felsefesi]] yerine kullanılır. Bunun coğrafi olarak karşısında yer alan [[Doğu Felsefesi]] çok farklı bir yapıya sahiptir.

Doğu ve Orta Doğu felsefe gelenekleri Batı filozoflarını etkilemişlerdiretkilemiştir. Rus, Yahudi, İslam ve yakın zamanda Latin Amerika felsefe gelenekleri Batı felsefesine katkı sağlamış ve ondan ayrı olarak varlıklarını sürdürmüşlerdirsürdürmüştür.

Felsefe çalışmaları toplumun temelleri üzerinde etkili olmuştur. Felsefe, eleştirel düşünceyi ortaya çıkaran bir etkinlik olarak fikir temelli gelişmelerin odağında yer almıştır.<ref>http://www.phil.vt.edu/ba/ba.html</ref> Tüm bilimlerin anası olmak, felsefeye yakıştırılan genel bir uygulama sıfatıdır.<ref>http://www.sbe.deu.edu.tr/dergi/cilt11.say%C4%B12/11.2%20adviye%20erbay.pdf</ref><ref>http://lisanskimya.balikesir.edu.tr/~f10932/kuantum_kimyasinin_getirdikleri.html</ref><ref>https://www.etsu.edu/cas/philosophy/whatis.aspx</ref> Felsefi çalışmaların uygulandığı alanların başında [[etik]] ve [[politik felsefe]] gelir. [[Konfüçyüs]], [[Sun Tzu]], [[İbn Haldun]], [[İbn Rüşd]], [[Machiavelli]], [[Leibniz]], [[John Locke]], [[Rousseau]], [[Adam Smith]], [[Marx]], [[Mill]], [[Gandhi]], gibi [[politika]] ve [[ekonomi]] filozoflarınca topluma uygulanan eserler verilmiştir. Felsefe çalışmaları devlet ve hükümethükûmet hareketlerini, bunların yargılamasını içeren, düzenleyen eserler olmuştur.<ref>http://listserv.cddc.vt.edu/marxists////////reference/archive/spirkin/works/dialectical-materialism/ch01.html</ref> Eğitim felsefesinde [[John Dewey]], [[Rousseau]], [[Piaget]] gibi filozoflar modern temelleri oluşturmuşlardır. [[Carl von Clausewitz]] politik savaş felsefesinde eserler vermiş, kamu yönetimini etkilemiştir. [[Mantık]]: [[matematik]], [[dilbilim|dil bilimi]], [[psikoloji]], [[bilgisayar mühendisliği]] gibi alanlarda anahtar roldedir.<ref>http://www.baskent.edu.tr/~tkaracay/etudio/agora/mmf/mmf4_probability.htm</ref><ref>http://w2.anadolu.edu.tr/aos/kitap/IOLTP/2287/unite01.pdf</ref> Teknolojik gelişmenin önemli bir unsurudur.<ref>http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/34/923/11510.pdf</ref> Epistemoloji: bilginin niteliklerini anlamada yardımcı olur. Bu özelliğiyle felsefe:; [[hukuk]], [[ekonomi]], [[iletişim]] gibi alanlarda çığır açan bir etkinliktir. [[Bilim felsefesi]] de bilginin sorgulanmasını sağlayarak bilimin en büyük ve öncelikli özelliğine katkıda bulunur. [[Estetik]]: müzik, edebiyat gibi sanat alanlarındaki tartışmaları değerlendirir. Hayatın artistik boyutlarını yorumlar.

Bir zamanlar felsefe adı altında yürütülen çabalar bugün başlı başına ihtisas alanı olmuştur. RönesansınRönesans'ın bitimine kadar bilim adamlarına [[doğa filozofu]] denmiştir.<ref>http://ocw.metu.edu.tr/file.php/158/LectureNotes/Ders6-Aristoteles.pdf</ref><ref>http://iys.inonu.edu.tr/webpanel/dosyalar/442/file/ebgbolum3_ek.pdf</ref> Felsefeden bilimleri, özellikle sosyal bilimleri, doğuran bir bilimlerin bilimi olarak bahsedilmiştir.<ref>http://felsefe.kku.edu.tr/belgeler/ders/felsefeye_giris/L_Cilingir_1_20.pdf</ref><ref>http://eogrenme.anadolu.edu.tr/eKitap/FEL404U.pdf</ref>

[[Antik çağ]]da [[filozof]]ların halka danışmanlık yaptığı bilinmektedir. İnsanlar filozoflara sorular sorar, tavsiyeler alırdı. Bunun karşılığında da ödeme yapardı.<ref>^ Encyclopaedia of Religion and Ethics, s.v., "Socrates", 1919.</ref> Filozoflar sadece felsefe konusunda değil, hayatı ilgilendiren birçok konuda bilgiliydi. [[Rönesans|Rönesans']]a kadar [[bilim adamı]], [[danışmanlık]], [[bilgelik]] gibi ünvanlarunvanlar "filozof" olmakla eş değerdi. Bilim insanı yerine doğa filozofu tabiri kullanılmaktaydı.<ref>Bilim: Patricia Fara, Dört Bin Yıllık Bir Tarih, IV.-7, 2012</ref> Filozofluk bir meslek olmaktan ziyade bir yaşam biçimi olarak algılanmıştır. Örneğin filozof [[Sokrates]] taş işçisiydi. Emeklilik hayatında felsefi yaşam tarzını tercih etmişti. [[Platon]] aile mülklerinden geçiniyordu. Aynı zamanda hocalık yapıyordu. [[Aristoteles]] [[Büyük İskender]] de dahildâhil birçok kişiye hocalık yapmıştı.<ref>Euthyphro, Platon, Project Gutenberg, 1642</ref> Zamanla filozoflar eserleriyle de gelir sağladılar. Çoğu filozof sadece felsefe ile meşgul değildir. [[Yazarlık]], [[öğretmenlik]], [[gazetecilik]], [[doktorluk]], [[tarihçilik]], devlet adamlığı belli başlı uğraşlarıdır.<ref>http://www.dmy.info/filozoflarin-meslekleri/</ref> Bugün filozoflar yazın eserleri ve eğitimcilikle ön plandadır. Felsefe bölümü mezunu kişiler de genelde öğretmen, yazar, gazeteci, editör, danışman, aktivist gibi mesleklere yönelmektedir.

* [[Siyaset Felsefesi|Siyaset felsefesi]]

* Halk arasındaki kullanımıyla '' edinilmiş bilgi, veya bir insanın hayat görüşü veya bir şeye erişmenin arkasındaki yöntem veya prensipler olarak da kullanılmaktadır. Buna aynı zamanda [[dünya görüşü]] de denilir.''