Sakarya Nehri: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k kaynak güncelleme. |
madde genişletme |
||
5. satır:
| başlık =Sakarya nehri
| kaynak =Bayat yaylası
| ağız = [[Karasu]]
| havza = [[Marmara Bölgesi]] [[İç Anadolu Bölgesi]]
| uzunluk =824 km
| irtifa =
| ağız_irtifa = 0m
| debi = 158.1 m³/sn
| havza_alan =53.800 km<sup>2</sup>
}}
'''Sakarya Nehri''' [[Kızılırmak]] ve [[Fırat]] nehirlerinden sonra [[Türkiye]]'nin üçüncü en uzun, Kuzeybatı Anadolu'nun ise en büyük [[Irmak|akarsuyudur]]. Nehir, ismini Yunan Mitolojisi'ndeki nehir tanrısı [[Sangarius]]'dan almaktadır.
== Fiziki özellikleri ==
Uzunluğu 824 km olup, beslenme
== Havzası ==
Sakarya nehri havzasını [[Kızılırmak]], Batı Karadeniz, [[Gediz]], Konya kapalı havzası, Marmara, [[Akarçay Havzası|Akarçay]] ve Susurluk havzaları tarafından kuşatılmıştır.<ref name=tmmb>{{Web kaynağı|url = http://www.tmmob.org.tr/sites/default/files/6f7fa26fe995a75_ek_0.pdf|başlık= Sakarya Nehri Hidrolojisi|yazar= |tarih= |eser= KARASU KIYI ALANI KIYI DARALMASI RAPORU|yayıncı= tmmob.org.tr|erişimtarihi= 23 Ekim 2015}}</ref>
Sakarya nehri havzasında şu dokuz ilin toprakları bulunmaktadır: [[Sakarya (il)|Sakarya]], [[Bolu (il)|Bolu]], [[Ankara (il)|Ankara]], [[Eskişehir (il)|Eskişehir]], [[Bilecik (il)|Bilecik]], [[Bursa (il)|Bursa]], [[Kütahya (il)|Kütahya]], [[Konya (il)|Konya]], [[Afyon (il)|Afyon]]. Sakarya nehrinin kolları: Porsuk Çayı, Ankara Çayı, Mudurnu Çayı, Koca Çay, Kirmir Çayı, [[Çark Suyu]] ve Darıçay Deresi'dir.
Satır 27 ⟶ 29:
Önce [[İç Anadolu]]’ya doğru akar sonra Kızılırmak'ın tersine bir kıvrımla, [[kuzey]]e döner, [[Polatlı]] yakınlarında en büyük kollarından biri olan [[Porsuk Çayı]]'nı ve [[Ankara Çayı]]'nı alır. [[Geyve Boğazı]]'ndan geçer ve [[Karasu, Sakarya|Karasu]]'dan akarak [[Karadeniz]]'e dökülür.
== Barajlar ==
Sakarya Nehri'nin Aladağ ve Kirmir sularını aldığı yerde Türkiye'nin en büyük santrallerinden biri olan [[Sarıyar Barajı ve Hidroelektrik Santrali|Sarıyar Hidroelektrik Santrali]] ile [[Gökçekaya Barajı ve Hidroelektrik Santrali|Gökçekaya Hidroelektrik Santralı]] ve [[Yenice Barajı ve Hidroelektrik Santrali|Yenice Barajı]] kurulmuştur.
Sakarya nehri yılda 5 milyar m³ su taşımaktadır. Akımın mevsimlere dağılımı şu şekildedir: %13 sonbahar, %30 kış, %44 İlkbahar, %13 yaz<ref>{{Web kaynağı
Satır 41 ⟶ 42:
}}</ref>.
Nehir üzerine Gökçekaya, Yenice ve Sarıyar barajları yapıldıktan sonra [[Debi|akım]], [[taşkın]] ve aşındırma
barajlardan sonra zararları azalmıştır. Aşağı Sakarya havzasında yıllık ortalama akımın barajların yapımıyla 195.7 m³/sn'den 158.1 m³/sn'ye (%19.2) düştüğü belirlenmiştir. Taşkın ihtimali nehrin orta kesimlerinde %45-51, aşağı kesimlerinde %31-37 azalmıştır. Barajlardan sonra nehrin maksimum debisi düşüp ortalama ve en az debileri artarak akım rejiminde düzenlenme görülmüştür. Nehrin taşıdığı askıda katı madde %40-65 oranında azalmıştır. Bunun sonucunda temiz suyun enerjisi artmış, yatağını derine ve yana doğru aşındırma gücü artmıştır<ref>{{Web kaynağı|url = http://www.mmfdergi.gazi.edu.tr/2006_3/sayfa401-408_.pdf|başlık=Sonuç |ad = Sabahattin|soyadı = IŞIK|soyadı2 = ŞAŞAL|ad2 = Mustafa|soyadı3 = DOĞAN|ad3 = Emrah|tarih= |eser=SAKARYA NEHRİNDE BARAJLARIN MANSAP ETKİSİNİN ARAŞTIRILMASI|yayıncı=mmfdergi.gazi.edu.tr|erişimtarihi= 8 Kasım 2014}}</ref>. Sakarya'nın debisinde kışın fazla düşme olmaması karların fazla etkili olmadığını gösterse de, ilkbaharda artışta karların etkisi vardır.
Sakarya Nehri 4,6.10<sup>6</sup> t/yıl [[tortulanma|sediment]] taşımakta iken 1972 yılında yapılan Gökçekaya Barajı'ndan sonra bu miktar 3.8.10<sup>6</sup> t/yıl'a düşmüştür.
== Sakarya denizaltı kanyonu ==
[[Sakarya Deltası]]'nın önünde, deniz tabanında eski bir kanyon bulunur. -50 M'den başlayan '''denizaltı kanyonu''', -800 M'ye kadar 7 km uzunluğundadır. Denizaltı kanyonu Sakarya ağzı ve [[Küçükboğaz Gölü]] yakınlarında denizaltı deltasını kesen girinti oluşturur. Küçükboğaz Gölü'nün önündeki kanyon girintisi -50 m'den -800 m'ye kadar 10 km uzunluğundadır. -800 m derinlikten kuzeybatıya dönen kanyonlar, -1000/-1100 metreler arasında daha geniş bir kanyon ile -2000 m derinliğe ulaşırlar<ref name=tmmb/>.
==Sakarya Nehri [[paleocoğrafya]]sı ==
Sakarya Nehri'nin oluşumu/akış yönü ile ilgili değişik görüşler bulunur. Birinci görüş<ref name=tmmb/>; [[Kuzey Anadolu Fayı]]nın kestiği alanda oluşan graben çukurunun akışı [[Sapanca Gölü]]-[[İzmit körfezi]]ne çevirdiği teorisidir. Sakarya, Sapanca Gölü'nün [[Marmara Denizi]]'nden ayrılması ile kuzeye akarak Karadeniz'e ulaşmıştır. Bu akış doğrultusunda [[Sakarya Ovası|Adapazarı Ovası]]nın bulunduğu graben çukuruna getirdiği sedimentleri doldurduğundan, gelişkin bir delta oluşturamamıştır. Oysa Karadeniz'e dökülen Kızılırmak ve Yeşilırmak [[Bafra Ovası]] ve [[Çarşamba Ovası]] ile önemli çıkıntı yapan deltalar oluşturmuştur.
Diğer bir görüş, ırmağın geç [[pliyosen]]de oluştuğunu ve her zaman Karadeniz'e doğru aktığını iddia eder.
Son buzul devrinde Karadeniz günümüze göre 120 m aşağıdaydı, son 8 bin yıl yükselerek günümüz seviyesine ulaşmıştır. Türkiye deltalarının hepsi bu yeni deniz seviyesine göre son 5-6 bin yıl içinde oluşmuştur.
== Önemli kollar ==
* [[Porsuk Çayı]]
Satır 49 ⟶ 61:
* [[Kirmir Çayı]]
* [[Çark Suyu]]
== Galeri ==
<table>
<tr>
<td>[[Dosya:
<td>[[Dosya:
<td>[[Dosya:
</tr>
<tr>
<td>[[Dosya:Sakarya Nehri1.JPG|thumb|288px|Sakarya Nehri, Karasu]]
<td>[[Dosya:Sakarya Nehri-II.JPG|thumb|450px|Sakarya Nehri'nin Karadeniz'e döküldüğü ağız kesimi.]]
</td>
| |||