İsrail: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k İngilizce İsrail maddesinin dini statü bölümü çevrilip, eklendi |
→Siyaset: İngilizce İsrail sayfası Military alt başlığından çevrilip, eklendi |
||
182. satır:
== Siyaset ==
Devlet Başkanı - [[İsrail Cumhurbaşkanları|Cumhurbaşkanı]] ([[İbranice|İbr.]] Nasi) yedi yılda bir ''[[Knesset]]'' (Meclis)'in çoğunluğunun oyu ile seçilir. Devlet Başkanı genellikle törensel ve resmî görevleri yerine getirir; ancak af yetkisi gibi yürütme yetkilerine de sahiptir. [[İsrail Başbakanları|Başbakanlığa]] Cumhurbaşkanı tarafından çoğunluğu kazanan partinin lideri seçilir. Hükümete [[parlamento]] dışından bakan tayin edilebilmektedir. 120 üyesi olan meclisin seçim sistemi ''Nispi Temsil''dir ve en düşük oy verme yaşı 18, en uzun hükümet dönemi ise 4 yıldır. Ayrıca İsrail yaklaşık olarak 32 yıldır koalisyon ile yönetilmektedir. <ref>BBC Türkçe http://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/03/130314_israil_koalisyon</ref>
=== Askeri ===
[[File:IAI-Lavi-B-2-hatzerim-2.jpg|thumb|left|[[IAI Lavi]], askeri teknoloji gösterisinde.]]
İsrail, sadece [[Umman]] ve [[Suudi Arabistan]]ın gerisinde olmak üzere [[GSYİH]]'sine oranla en yüksek savunma bütçesine sahip ülkedir<ref>{{cite web |url=http://www.sipri.org/research/armaments/milex/milex_database |title=SIPRI Military Expenditure Database |last1=Fleurant |first1=Dr Aude-Emmanuelle |last2=Perlo-Freeman |first2=Samuel |last3=Kelly |first3=Noel |date=27 June 2014 |website=Stockholm International Peace Research Institute |publisher=Stockholm International Peace Research Institute |accessdate=14 August 2014}}</ref>. İsrail Savunma Kuvvetleri, İsrail özel kuvvetlerinin tek askeri kanadıdır ve Genelkurmay Başkanı kabinenin alt-yönetimi ile "Ramatkai"nin başıdır. İSK, kara, hava ve deniz kuvvetlerinden oluşur. [[1948 Arap-İsrail Savaşı]]nda ülkenin kurulmasından önce -Haganah önderliğinde- paramiliter grupların birleştirilmesi ile kuruldu<ref>{{cite journal|url=http://dover.idf.il/IDF/English/about/History/40s/1948/default.htm |publisher=Israel Defense Forces |accessdate=31 July 2007 |title=History: 1948 |year=2007}}</ref> . İSK ayrıca Mossad ve Shabak ile çalışan Askeri Haberalma Yönetiminin (Aman) kaynaklarından yararlanır<ref>{{Harvard citation no brackets |Henderson |2003 |p=97}}</ref>. Kısa tarihinde, bir çok büyük savaş ve sınır çatışmaları olan İsrail Savunma Kuvvetleri dünyanın en deneyimli ordusu olmuştur.<ref>{{cite journal |url=http://www.mfa.gov.il/MFA/Facts+About+Israel/State/THE+STATE-+Israel+Defense+Forces+-IDF-.htm |publisher=Israel Ministry of Foreign Affairs |title=The State: Israel Defense Forces (IDF) |accessdate=9 August 2007 |date=13 March 2009 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.globalsecurity.org/military/world/israel/idf.htm |publisher=GlobalSecurity.org |title=Israel Defense Forces |accessdate=16 September 2007 }}</ref>
Çoğu İsrailli orduya 18 yaşında katılır. Erkekler 3 yıl ve kadınlar 2 ila 3 yıl hizmet eder<ref>{{cite journal|url=http://www.mfa.gov.il/MFA/Facts%20About%20Israel/State/The%20Israel%20Defense%20Forces |title=The Israel Defense Forces |publisher=Israel Ministry of Foreign Affairs |accessdate=21 October 2006}}</ref>. Zorunlu hizmetten sonra, İsrail erkekleri yedek kuvvetlere katılır ve genellikle kırklı yaşlarına dek senede bir kaç hafta görev yaparlar. Çoğu kadın ise yedek görevden muaftır. İsrailin Arap vatandaşları ([[Dürzi]]ler dışında) ve tam zamanlı dini eğitim alanlar da askeri hizmetten muaftırlar; Yeshiva öğrencilerinin bu muafiyeti yıllarca tartışma konusu olmasına rağmen<ref>{{Harvard citation no brackets|Stendel|1997|pp=191–192}}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.haaretz.com/news/cool-law-for-wrong-population-1.220687 |date=16 May 2007 |accessdate=19 March 2012 |title=Cool law, for wrong population |last=Shtrasler |first=Nehemia |newspaper=Haaretz}}</ref>. Çeşitli nedenlerle askeri hizmetten muaf olmak isteyenler için hastane, okul ve sosyal yardımlaşma hizmetlerini içeren Sherut Leumi veya ulusal servis bir alternatif oluşturur<ref>{{cite web |url=http://www.nbn.org.il/aliyahpedia/army/585-sherut-leumi-national-service.html |publisher=Nefesh B'Nefesh |accessdate=20 March 2012 |title=Sherut Leumi (National Service)}}</ref>. Zorunlu askerlik programının bir sonucu olarak, İSK yaklaşık 176.500 aktif asker ve ek olarak 445.00 yedek ile hizmet verir.<ref>{{cite web |url=http://cdn.www.inss.org.il.reblazecdn.net/upload/(FILE)1356331663.pdf |title=Israel |year=2012 |work=Middle East Military Balance |publisher=Institute for National Security Studies |location=Tel Aviv |accessdate=25 March 2013}}</ref>
[[File:Merkava4m-Windbreaker-0036a.jpg|thumb|[[Merkava]] tankları 1979'dan beri hizmettedir. Bu Mk 4 Merkava aktif koruma sistemi ile donatılmıştır.]]
Ulusal ordu, ağırlıklı olarak ülke içinde dizayn edilip üretildiği kadar ithal de edilen yüksek teknolojili silahlara dayanır. 1967'den beri özellikle Birleşik Devletler kayda değer miktarda askeri yardım yapmıştır; 2013-2018 yılları arasında yıllık 3,15 milyar Dolarlık yardım yapması beklenmektedir<ref>{{cite web|url=https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/US-Israel/foreign_aid.html |title=U.S. Aid To Israel |publisher=Jewishvirtuallibrary.org |accessdate=29 September 2010}}</ref><ref name="nyt">{{cite news |url=http://www.nytimes.com/2007/08/17/world/middleeast/17israel.html |work=The New York Times |title=Israel to Get $30 Billion in Military Aid From U.S |date=17 August 2007 |accessdate=23 September 2007 |last=Erlanger |first=Steven }}</ref>. Arrow (Ok) füzeleri dünyanın az sayıdaki operasyonel anti-balistik füze sistemlerinden biridir<ref>{{cite news |url=http://www.jpost.com/Israel/Article.aspx?id=56544 |newspaper=The Jerusalem Post |title='Arrow can fully protect against Iran' |last=Katz |first=Yaakov |date=30 March 2007 |accessdate=20 March 2012}}</ref>. İsrail'in Iron Dome (Demir Çatı) anti-füze hava savunma sistemi, Gazze Şeridindeki Filistinli militerlerin ateşlediği binlerce Kassam, 122 mm Grad ve Fajr-5 ile ağır roket saldırıları karşısında dünya çapında takdir topladı.<ref name=Johnson>{{cite news|title=How Israel Developed Such A Shockingly Effective Rocket Defense System|author=Robert Johnson|url=http://www.businessinsider.com/how-israel-developed-the-iron-dome-2012-11?op=1#ixzz2Cme6aQn5|work=Business Insider|date=19 November 2012|accessdate=20 November 2012}}</ref><ref name=Tory>{{cite news|title=A Missile-Defense System That Actually Works?|author=Sarah Tory|url=http://www.slate.com/articles/news_and_politics/explainer/2012/11/israel_iron_dome_defense_how_has_missile_defense_changed_battle_in_gaza.html|work=Slate|date=19 November 2012|accessdate=20 November 2012}}</ref>
<!--[[File:Flickr - Israel Defense Forces - Israeli and Greek Navies Join Forces in Drill.jpg|thumb|left|An [[Israeli Navy]] [[Sa'ar 4.5-class missile boat|''Sa'ar'' class missile boat]] and a [[Roussen-class fast attack craft|''Roussen'' class fast attack craft]] of the [[Hellenic Navy]] conduct a joint military exercise in the [[Aegean Sea]].]]-->
[[Yom Kippur Savaşı]]ndan itibaren İsrail, [[Casus uydu]] iletişim ağı geliştirdi<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/kent-csi/vol44no5/html/v44i5a04p.htm |publisher=Central Intelligence Agency |title=Israel's Quest for Satellite Intelligence |last=Zorn |first=E. L. |date=8 May 2007 |accessdate=19 March 2012}}</ref>. Ofeq programının sonucunda İsrail bu tür uyduları yerleştirebilen dünyanın yedi ülkesinden biri oldu.<ref>{{cite news |url=http://www.jpost.com/Israel/Article.aspx?id=64499 |newspaper=The Jerusalem Post |title=Analysis: Eyes in the sky |last=Katz |first=Yaakov |date=11 June 2007 |accessdate=20 March 2012}}</ref> Kuruluşundan beri İsrail GSYİH'nin önemli miktarını savunmaya harcadı.<ref>{{cite journal |url=http://www.thejerusalemfund.org/www.thejerusalemfund.org/carryover/pubs/20010130ib.html |publisher=The Jerusalem Fund |title=Israel's Defense Budget: The Business Side of War |last=Seitz |first=Charmaine |accessdate=16 September 2007 |date=30 January 2001 }} (first appeared in Information Brief No. 64)</ref> Örnek olarak 1984'de bu miktar [[GSYİH]]'nin %24'ydü. 2006'da ise %7,3'e düştü.<ref name="cia"/>
İsrail'in geniş ölçüde kimyasal ve biyolojik kitle imha silahlarına sahip olduğuna inanıldığı gibi nükleer silahlara sahip olduğuna da inanılır<ref>{{cite web |url=http://www.iaea.org/newscenter/transcripts/2004/alahram27072004.html |title=Transcript of the Director General's Interview with Al-Ahram News |first=Mohamed |last=ElBaradei |authorlink=Mohamed ElBaradei |publisher=International Atomic Energy Agency |date=27 July 2004 |accessdate=20 March 2012}}</ref> <ref>{{cite web |url=http://www.vaccines.mil/documents/library/proliferation.pdf |title=Proliferation of Weapons of Mass Destruction: Assessing the Risks |publisher=Office of Technology Assessment |date=August 1993 |accessdate=29 March 2012 |pages=65, 84}}</ref>. İsrail, [[Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması]]'nı imzalamamıştır<ref>{{cite web |url=http://www.un.org/en/conf/npt/2005/background.html |title=Background Information |date=27 May 2005 |work=2005 Review Conference of the Parties to the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons (NPT) |publisher=United Nations |accessdate=9 April 2012}}</ref> ve nükleer silah kapasitesi hakkında kasıtlı belirsizlik politikasını sürdürmektedir<ref>Ziv, Guy, "To Disclose or Not to Disclose: The Impact of Nuclear Ambiguity on Israeli Security," Israel Studies Forum, Vol. 22, No. 2 (Winter 2007): 76–94</ref>. İsrail [[Irak]]'ın [[Scud füzesi|Scud füze]]leri ile saldırıya uğradığı 1991'deki Körfez savaşı sonrası, Merkhav Mugan olarak isimlendirilen kimyasal ve biyolojik maddeleri geçirmeyen takviye güvenlik odalarını İsraildeki tüm evler için zorunlu kılmıştır.<ref>{{cite web |url=http://israelhomeowner.brinkster.net/Glossary.asp |title=Glossary |publisher=Israel Homeowner |accessdate=20 March 2012}}{{Dead link|date=October 2013}}</ref>
İsrail sürekli olarak çok düşük not aldığı [[Küresel Barış Endeksi]] sıralamasında, 2011 verilerine göre 153 ülke içinde 145inci sıradadır<ref>{{cite web|author=Share this Email Twitter FacebookRankCountryScore |url=http://www.visionofhumanity.org/gpi-data/#/2011/scor |title=Rankings & Results « Vision of Humanity |publisher=Visionofhumanity.org |accessdate=15 September 2011}}</ref>.
İsrail dünyanın en büyük silah ihracatçılarından biridir, 2007'de 4. en büyük silah ihracatçısı olmuştur<ref>[http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3481578,00.html Israel becomes world's 4th largest arms exporter, defense officials say] Associated Press, Published: 12.11.07</ref>. İsrailin ihraç ettiği silahların büyük çoğunluğu güvenlik nedenleri ile rapor edilmez.<ref>[http://www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/.premium-1.567693 Israel reveals more than $7 billion in arms sales, but few names] By Gili Cohen | 9 January 2014, Haaretz</ref>
== Ekonomi ==
| |||