Adigece: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k →Dış bağlantılar: {{Rusya dilleri}} |
Blegojcaner (mesaj | katkılar) |
||
129. satır:
* Bu lehçelerden Şapsığ ve Hak'uç Krasnodar krayındaki Soçi (Adigece:Шъачэ/Saçe) metropolitan alanı ile Tuapse rayonunda (ya da Karadeniz kıyısı Şapsığyası'nda); Abz'ex, Şapsığ, Bjeduğ ve K'emguy ise Adıgey Cumhuriyeti'nde, bu son beş lehçe ile birlikte diğer lehçelerin tamamı ise [[Diaspora]] ülkelerinde (Türkiye, Irak, Suriye, Ürdün,Lübnan, İsrail,Libya,Tunus,Kıbrıs, Bulgaristan ve Sırbistan-Kosova,AB,İsviçre,ABD,Kanada ve Avustralya,vb) konuşulmaktadır.
* Adigece 1864'te Türkiye'ye yapılan göçten (deportasyon) önce 2 milyon dolayında bir nüfus tarafından konuşuluyordu (1). Adigece, Diaspora'daki Çerkeslerin büyük bir çoğunluğu tarafından,başta Türkiye olmak üzere halen konuşulmaktadır. Edebiyat dili,önceleri Şapsığ lehçesi idi.Ancak Adıgey Cumhuriyeti'nde Şapsığ nüfusunun az olması (4 Şapsığ ve 1 Natuhay köyü) nedeniyle K'emguy (КIэмгуй) esası benimsenmiş,23 Eylül 1924'te kurulan Krasnodar krayına bağlı [[Şapsığ Ulusal Rayonu]]'nun 24 Mayıs 1945'te kaldırılması üzerine de, Şapsığcanın bir yazı dili olması durumu da sona ermiştir.
* Adigece bugün RF'ye bağlı Adıgey Cumhuriyeti'nde resmi dildir.Adigece Krasnodar krayı ile İsrail'in (4.100 Adıge) Adıge okullarının bazı sınıflarında ve Türkiye'nin orta öğrenim sınıflarında <ref>{{web kaynağı|başlık=2013-2014 Eğitim Öğretim Yılı Elektronik Ortamda Hizmete Sunulan İlk ve Orta Öğretim Ders Kitapları|url=http://www.meb.gov.tr/2013-2014-egitim-ogretim-yili-elektronik-ortamda-hizmete-sunulan-ilk-ve-orta-ogretim-ders-kitaplari/duyuru/6319|website=MEB}}</ref> seçmeli bir ders olarak ilgili devletlerce okutulmaktadır.Adigece dersler cumhuriyetlerde,sınıfına göre değişmek üzere 1-10.sınıflarda 2 ile 4 ders saati tutarında,Krasnodar Kray'da ise 1-10. sınıflarda 1 ile 2 ders saati tutarında ve Türkiye okullarında İngilizce derslerinin Türkçe yardımıyla işlenmesi gibi,oralarda da Rusça yardımıyla okutulmaktadır,ancak Kabartayca konuşulan [[Kabardey-Balkar Cumhuriyeti]]'nde Kabartayca anadiline dönüş programı (bu arada Karaçay-Balkarca eğitim programı da) başlatılmıştır.Daha çok bilgi için tıklayın-[[Kabartayca]].Ancak Adigey'de bu tür bir anadiline dönüş programı,aydınlar tarafından istenmekle birlikte,yönetimce henüz benimsenmiş değildir.Ürdün'de de bir özel okulda,Adigece seçmeli bir ders olarak öğretilmektedir.Türkiye'de de yasak dil kapsamından çıkartıldıktan sonra,Çerkesçenin (Adigece), devlet denetiminde ve özel kurslar niteliğinde öğretilmesine,görünüşte bir yasal olanak sağlanmıştır (2004).2002'de RF'deki toplam Adıge sayısı, Şapsığlar dışında, 131.769 idi.1864 öncesinde 700 bin olarak tahmin edilen Şapsığ nüfusu (2) ise, [[Kafkasya]]'da iyice azalmıştır (tahminen 12 bin; [[Adıgey Cumhuriyeti]]'ndeki [[Adıge]] sayılan Şapsığlarla birlikte 20 bin dolayında).Türkiye'deki Adıge asıllı insan sayısı,en çok Şapsığ, ardından Abadzeh,daha azı da Kabartay ve diğerleri olmak üzere 2 milyon ikiyüzbinin üzerinde olduğu tahmin edilmektedir (3).Ancak Türkiye'de konuşulan Abadzeh lehçesi ve öbür lehçeler büyük oranda Şapsığ lehçesi tarafından asimile edilmiş (yutulmuş) durumdadır.Bunda Şapsığ lehçesinin Osmanlı Devleti döneminde bir ibadet dili olarak seçilmiş olmasının ve Adigece mevlidin Şapsığ lehçesinde olmasının belirleyiciliği olmuştur.
* Adigecenin doğu kolu olan Kabartayca (Qeberdeyıbze ya da Adıgebze) ise,Kafkasya'da Adıge nüfus çoğunluğunun konuştuğu dil olup, RF'ye bağlı "Kabartay-Balkar" (3 resmi dilli) ve "Karaçay-Çerkes" (5 resmi dilli) cumhuriyetlerindeki resmi dillerdendir. 2002'de RF'deki "asıl Kabartay" (519.958) ve Kabartayca dilli "Çerkes" (60.517) sayısı, Adıgey'dekiler dışında,toplam 580.475 idi. Ayrıca RF'deki Abazalar da (2002'de 37.942),Kabartaycayı da konuşmaktadırlar. Türkiye'de "Geleneksel olarak konuşulan dil ve lehçelerde yayın" çerçevesinde ve "Çerkesçe" adı altında, haftada bir gün (Perşembe günü) Kabartayca radyo (45 dakika,Radyo 1,saat 6.30) ve televizyon yayını (TRT-3;30 dakika,sabah saat 07.30) verilmektedir.TRT'de değişimli olarak,bir hafta Adigece,bir hafta da Kabartayca yayın yapılması planlanmış ise de,uygulanmamıştır.
Ancak,birçok Adigece internet radyo-tv yayını vardır,bu kapsamda,İsrail'in Kfar-Kama belesinde bulunan "Nafna" internet radyosu günde 24 saat Adıge-Şapsığ (ya da [[Hak'uç]]) lehçesinde yayın yapmaktadır (Hak'uç lehçesi birçok yerde,birçok Adige lehçesi ile birlikte,yerini daha baskın bir lehçe olan Şapsığ lehçesine bırakmıştır,Şapsığca,örneğin Sakarya ve Düzce gibi yerlerde ve Kabartayca da Kayseri ve Sivas gibi yörelerde,diğer lehçeleri özümlemiş ya da etki altına almıştır).Diaspora'da daha başka,yeni yeni kurulan Adigece radyo ve tv internet yayınları da vardır.
| |||