|
'''Hadeyan''' ('''Hadean Devir'''), yeryüzünün oluşum sürecindeki ilk jeolojik zamandır. Yaklaşık 4.567 milyon yıl önce yeryüzünün oluşumuyla başlayıp, farklı görüşler ileri sürülmekle birlikte [[Uluslararası Stratigrafi Komisyonu]] tarafından 4 milyar yıl önce sona erdiği kabul edilir. Yeryüzünün yeni yeni oluşmaya başladığı bu dönemde gezegen yüksek volkanizma nedeniyle çok sıcaktır ve yüzey kısmen eriyik durumdadır. Ayrıca diğer gök nesneleriyle çarpışmalar devam etmektedir. '''Hadeyan''</sup>'dan sonra [[Kambriyen öncesi]] zamanın ikinci dönemi olan [[Arkeyan]] başlar.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Hadean</ref>
== Etimoloji ==
'''Hadeyan''' terimi, ölüleri egemenliği altında bulunduran Antik Yunan yeraltı tanrısı [[Hades]]'ten gelmektedir. Yeryüzünün o zamanki cehennemvari koşulları gözetilerek bu ad verilmiştir. Jeolog [[Preston Cloud]] bu terimi bilinen en yaşlı kayalardan önceki dönemi tanımlamak için 1972'de türetti. [[W. B. Harland]] ise aynı dönem için Latince “eski, antik” gibi anlamlara gelen ''priscus'' sözcüğünden '''Priscoan Dönem''' terimini türetti. Bu dönem için eski eserlerde ''Arkeyan öncesi'' anlamına gelen '''Pre-Arkean''', 19. ve 20. yüzyılda ise ''içinde yaşam olmayan'' anlamına gelen '''Azoic''' terimi sıklıkla kullanılmaktaydı.
== Alt Dönemler ==
Hadeyan dönemin resmi bir alt dönemi yoktur. Ancak Ay için kullanılan jeolojik zaman cetvelindeki bazı dönemler, Hadeyandaki aynı zaman dilimlerini karşılamak için gayri resmi olarak kullanılmaktadır. Bu dönemler şunlardır:
* '''Pre-Nectarian Dönem:''': 4.533 milyon yıl önce Ay’ın oluşmasıyla başlayıp, 3.920 milyon yıl önce [[Mare Nectaris]]’in oluşmasıyla son bulur.
* '''Nectarian Dönem:''': 3.920 milyon yıl önce [[Mare Nectaris]]’in oluşmasıyla başlayıp, 3.850 milyon yıl önce sona ermiştir.
Yakın geçmişte Hadeyan öncesi dönem için ''Chaotian'' ve ''Prenephelean'' adlı dönemlerinin eklenmesi ve Hadeyan dönemin ''Paleohadeyan'' (4.567 - 4.300 myö), ''Mezohadeyan'' (4.300 - 4.100 myö) ve ''Neohadeyan'' (4.100 - 4.000 myö) olarak üçe bölünmesi önerilmiştir. Öneriye göre:
* '''Prenephelean Dönem:''': [[Big Bang]] ile başlar ve [[Güneş Sistemi]]’nin oluşmasıyla son bulur. Dünya’nın oluşumundan önceki dönemi kapsar. ''Eoprenephelean'' ve ''Neoprenephelean'' olmak üzere ikiye ayrılır.<ref>http://andys.wikia.com/wiki/Prenephelean_Eon</ref>
* '''Chaotian Dönem:'': Dünya' Dünya’nınnın bir gezegen olarak belirmesiyle başlayıp, Ay'ı oluşturan çarpışmayla son bulur. ''Eochaotian'' ve ''Neochaotian'' olmak üzere ikiye ayrılır.<ref>http://andys.wikia.com/wiki/Chaotian_Eon</ref>
* '''Paleohadeyan Dönem:''': İlk dönem Hadeyan. 4.567 milyon yıl önce başlayıp, 4.300 milyon yıl önce son bulmuştur. Kendi içinde ''Hephaestean'' ve ''Jacobian'' olmak üzere ikiye ayrılır.
* '''Mezohadeyan Dönem:''': İkinci dönem Hadeyan. 4.300 milyon yıl önce başlayıp, 4.100 milyon yıl önce sona ermiştir. Kendi içinde ''Canadian'' ve ''Procrustean'' olmak üzere ikiye ayrılır.
* '''Neohadeyan Dönem:''': Son dönem Hadeyan. 4.100 milyon yıl önce başlayıp, 4.000 (bazı yerlerde 3.900) milyon yıl önce sona ermiştir. Kendi içinde ''Acastan'' ve ''Promethean'' olmak üzere ikiye ayrılır.
Bu öneriler henüz resmi bir nitelik taşımamaktadır. [[Uluslararası Stratigrafi Komisyonu]] tarafından da onaylanmış değildir.<ref>http://www.stratigraphy.org/index.php/ics-chart-timescale</ref>
== Hadeyan Döneminde Kayaçlarkayaçlar ==
20. yüzyılın sonlarına doğru jeologlar Batı Grönland, Kuzeybatı Kanada ve Batı Avustralya’da Hadeyan döneminden kalma bazı kayaçlar belirledi.
== Ayrıca bakınız ==
* [[Geç Dönem Ağır Bombardıman]]
* [[Kambriyen öncesi|Kambriyen Öncesi]]
== Kaynak ==
| 