Nepal: Revizyonlar arasındaki fark

Nepal coğrafi konum olarak güney [[Asya]]'da, kuzeyde [[Çin Halk Cumhuriyeti]] ve güneyde de [[Hindistan]]’ın arasında kalan 147.181 kilometre kare alana sahip bir kara ülkesidir. Kuzeyinde [[Himalayalar]] ve güneyinde de ormanlık Terrai bölgesi ile çevrelenmiştir. Yaklaşık olarak 29 Milyon nüfusa sahip olan Nepal’de, halkın büyük bölümü tarımla uğraşmaktadır. Nepal halkını [[Hindistan]]'dan gelen [[Racputana]] asıllı [[Gurkal]]'<nowiki/>larla Güney Hindistan'dan gelen [[Bhutia]]'<nowiki/>lar ve [[Nevar]]'<nowiki/>lar oluşturur. Ülke halkının %80 'i ([[Hindu]])'dur. Nepal kendinikendisini dünyanın tek hinduHindu krallığıhakanlığı olarak tanıtırdı. Nepal’de çok sayıda etnik grup bulunmakta ve çok sayıda dil konuşulmaktadır. Devletin resmi dili [[Nepali]],[[Sanskritçe]] ve [[Moğolca]]'<nowiki/>dır. Yönetim şeklibiçimi cumhuriyettir. Başkenti [[Katmandu]] olup, en gelişmiş ve büyük şehri de burasıdır. Kişi başına düşen millîulusal geliri 240 dolarDolar olan Nepal, dünyanın en fakiryoksul ülkeleri arasında gösterilmektedir. 1990’lı yıllardan itibarenbaşlayarak ekonomisinde birtakımbir takım olumlu gelişmeler yaşanmaya başlamış olmasına rağmen henüz yoksulluğun giderilmesine yönelik yeterli bir gelişme sağlanamamıştır.

Yapılan araştırmalara göre, Nepal’in bilinen ilk tarihi, M.S. 4. yüzyılda, küçük Hint prensliklerinin kurulmasıyla başlamıştır. Nepal topraklarında yer alan bu küçük prenslikler 18. yüzyılın ortalarına kadar mevcudiyetlerinivarlıklarını devam ettirmişlerdirsürdürmüşlerdir. 1769 yılında ilk defakez bu prensliklerden biri olan Gürkalar, Nepal topraklarını kontroldenetim altına aldılar. İlk Gürka şahıhakanı [[Pritvi Narayan]], Katmandu bölgesini ele geçirdikten sonra Nepal’de Gürkaların altın devridönemi yaşandı. Narayan’dan sonra yerine geçen çocukları, Nepal topraklarını, batıda Sutley Nehrine, güneyde [[Ganj]] Ovasına ve kuzeyde [[Tibet]]’e kadar genişlettiler.

1814-1816 yılları arasında İngilizlerle yapılan savaşlar, Gürkaların mağlubiyetiyle neticelendisonuçlandı. Bundan sonra 1846’ya kadar ülke, soylu ailelerin mücadele alanı halinedurumuna geldi. Bu tarihte Rana ailesi, diğerlerine karşı üstünlük kurdu. Nepal, 1951 yılına kadar bu ailenin kontrolündedenetiminde kaldı. Aynı yıl Şah ailesinin üyesi olan Kral Tribhubana, ülke idaresiniyönetimini ele geçirdi ve kabineli hükümet sisteminedüzenine geçti. MeşrutiMeşrutiyet monarşiyönetimi ilan ettiduyuruldu. Ölümünden sonra yerine geçen oğlu Mahendra, ülkede büyük değişiklikler yaptı. 1962 yılında yeni anayasa ilanyürürlüğe edildigirdi. 1972'de Mahendra’nın ölümüyle yerine oğlu Birendra kralhakan oldu. KralHakan Birendra Panchayat sisteminidüzenini devreyeyürürlüğe soktukoydu. Bu sistem partisiz bir anayasal sistemdiyönetim düzeniydi. 1979’da ortaya çıkan yönetim biçimi (rejim) karşıtı hareketler ve öğrenci ayaklanmalarından sonra Birendra, 1980’de rejimiyönetim biçimini halk referandumaoylamasına götürdü. ReferandumHalk oylaması sonucu Birendra’nın Panchayat rejimiyönetim biçimi ayakta kaldı. 1990’da Birendra erk (iktidar) tekelini gevşeterek parlamentermeclis sistemedüzenine geçilmesini kabul etti. Böylece çok partili hayatayaşama geçilmiş oldu. Mayıs 1991’de seçimler yapıldı. Nepal Kongre Partisi 205 sandalyeden 110’unu kazanarak hükümete geldi.

Şubat 1996’da Maocu partilerden biri yeni bir demokratik halk cumhuriyeti kurmak için Maocu devrim izlemi (stratejisi) olan çete savaşı ([[gerilla]]) savaşı([http://en.wikipedia.org/wiki/People%27s_war people’s war]) başlattı. Böylece Nepal İç Savaşı başlamış oldu. [[Prachanda]] olarak bilinen [[Pushpa Kamal Dahal]] isimli isyanayaklanma lideriönderi beş bölgede isyanıkalkışmayı başlattı: Ropla, Rukum, Jajarkot, Gorkha ve Sindhuli. Maocular birçok bölgede geçici halk hükümeti kurdular.

Haziran 2001’de Prens Dipendra, kraliyet ailesinden, içlerinde Hakan (Kral) Birendra ve Hatun (Kraliçe) Aishwarya’nın da olduğu 11 kişiyi katlettiöldürdü ve sonra da kendini öldürdü. KralınHakanın ölümüyle Birendra’nın kardeşi Gyanendra saltanatısultanlığı devraldıele geçirdi. Bu esnadasırada Maocu isyankalkışma/ayaklanma kızışıyordu ve Ekim 2002’de Kralhakan geçici olarak hükümeti feshettidüşürdü ve kontrolüdenetimi altına aldı. Bir hafta sonra farklıdeğişik bir hükümet atadı fakat ülke iç savaş sebebiylenedeniyle istikrarsızdıdüzensizdi.

İstikrarsızDüzen tutturamayan hükümetler ve Maocuların [[Katmandu]]’yu kuşatması yüzünden, Krallığahakanlığa (krallık) yönelik destek azaldı. 1 Şubat 2005’te Gyanendra, hükümeti feshettidüşürdü, tüm güçleri elinde topladı ve olağanüstü hâldurum ilan(hal) ettiduyurdu. PolitikacılarSiyasetçiler evevlerine hapsindetutsak edildi (ev tutulduhapsi), telefon ve internet hatlarıbağlantıları kesildi ve basın özgürlüğü ortadan kaldırıldı. KralHakan yeni rejiminyönetim biçiminin isyancılarıayaklanmacıların/kalkışmacıların bastırmakbastırılması amacında olduğunu ileri sürüyordu.

Şubat 2006’da yerel seçimler yapıldı fakat büyük partiler seçimiseçime boykotkatılmama ettilereylemi gerçekleştirdiler. Nisan 2006’da grevler ve sokak gösterileri Kral’ınhakanın parlamentoyumeclisi tekraryeniden kurmasına yönelik olarak Başkent Kathmandu'da baş gösterdi. KralHakan bunun üzerine iktidarıyönetim erkini siyasi partilere geri vermeye söz verdi. 28 Nisan’da parlamentomeclis yeniden toplandı ve başbakan atandı. 10 Haziran 2006’da parlamentomeclis Kral’ınhakanın yetkilerini sınırlayarak yasaları onama yetkisini elinden aldı. Bu sıralarda Maocularla hükümet arasında barış görüşmeleri de başlamıştı. 12 Haziran’da Nepal’in oldukça sert olan terörle mücadele yasası kaldırılarak, birçok Maocu gerillanınçetecinin (gerilla) serbest bırakılması sağlandı. 18 Haziran’da Maocu hareketin lideri [[Prachanda]] [[Katmandu]]'da hükümetle görüşerek yakın zamanda kurulacak olan geçici hükümette kendilerine yer verilmesi yönünde söz aldı. Kasım 2006’daki antlaşmayla 1996’dan beri süregelen ve 13.000 insanın ölümüne sebebiyetneden verenolan iç savaşın bittiği açıklandı. Ocak 2007’de yeni parlamentomeclis kuruldu ve Maocular sandalyelerin 4’te 1’ini alarak mecliste simgelenme (temsil) hakkı kazandılar. Bundan sonra hükümet krallığınhakanlığın yetkilerini sınırlamak suretiyleyoluyla demokratikleşme sürecini başlattı. Fakat Eylül ayında Maocular, hükümetin krallığahakanlığa karşı demokratikleşme sürecinde elini ağırdan aldığı gerekçesiyle hükümetten çekildiklerini açıkladılar.

Uzun tartışmaların ardından Nepal'de geçici anayasa üzerinden bir anlaşma sağlanmış ve 10 Nisan 2008'te Anayasa Meclisi seçimleri tamamlanmıştır. Anayasa Meclisi seçimlerinde ezici biçimde galipüstün gelen MaoistlerMaocular, Nepal Kongre Partisi ve NKP(BML) ile Anayasa Meclisi'niMeclisini oluşturmuştur. 28 Mayıs 2008'te düzenlenen ilk Anayasa Meclisi toplantısında daha önce geçici anayasada kararlaştırıldığı üzere tek adamlık (monarşi) yıkılmış ve Federal Demokratik Nepal Cumhuriyeti kurulmuştur.

Nüfusunun üçte biri yoksulluk sınırının altında yaşayan Nepal, dünyanın en az gelişmiş ve en fakiryoksul ülkeleri arasında gösterilmektedir. Ekonominin ana dayanak noktası tarımdır. Halkın %76’sı tarımla uğraşmaktadır. %18'i hizmet sektöründealanında ve %6’sı da sanayi sektöründealanında çalışmaktadır. Endüstriyel üretimi tarımsal ürünlere yöneliktir. Bu ürünler süt, şeker kamışı ve tütündür. Maocularla olan çatışmalar sebebiylenedeniyle oluşan güvenlik endişelerikaygıları turizmigezimi (turizm) olumsuz etkilemiştir. Yine de Nepal özellikle hydro santrallerhidrosantraller (hydro power) ve gezim (turizm) konusunda dış yatırımcıların ilgisini çekmektedir. Bunların dışındaki sektörlerdealanlarda ise ekonominin düşük düzeyi, teknolojik olanaksızlıklar, bir kara ülkesi olması, sivil çekişmeler ve doğal afetlerinyıkımların/kıranların (afet) yaşanma olasılığının fazlalığıçokluğu gibi nedenlerle yatırım beklenmemektedir.