|
TANRI TÜRK'Ü KORUSUN.ALLAH YAR VE YARDIMCINIZ OLSUN.Y.A
{{dablink|Bu madde Türkistan adlı coğrafi bölge hakkındadır. Başlığın diğer anlamları için [[Türkistan (anlam ayrımı)]] maddesine bakabilirsiniz.}}
[[Dosya:Turkestan.png|thumb|Türkistan, [[Orta Asya]]'da, [[Özbekistan]], [[Kazakistan]], [[Türkmenistan]], [[Tacikistan]], [[Rusya]] ve [[ÇHC|Çin]] topraklarının bir kısmını kapsayan çoğunlukla [[Türkler|Türki]] halkların yaşadığı coğrafi bir bölgedir.]]
'''Türkistan''' ([[Farsça]]: '''ترکستان''' Torkestān; anlam: ''Türklerin oturduğu yer'' [[Arapça]]: ''Bilad al-Turk''), [[Orta Asya]]'da batıda [[Hazar Denizi]] ve Aşağı [[Volga Nehri|Volga]]'dan başlamak üzere doğuda [[Moğolistan]]'daki [[Altay Dağları]]na, güneyde [[Kopet Dağları|Kopet]] - [[Hindukuş Dağları|Hindukuş]] - [[Kuenlun Dağları|Kuenlun]] dağlarına, kuzeyde [[Aral Gölü|Aral]] ve [[Balkaş Gölü|Balkaş]] göllerinin ötesinde [[Kırgız bozkırı]]na kadar uzanan [[yüzölçümü]] 6 milyon km²'den geniş coğrafi ve tarihi bölge.<ref>Cevat R. Gülsoy, 'Türkistan', ''Türk Ansiklopedisi'', C. 32, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1983, s. 309.</ref> Nüfusu 2001 yılı itibarıyla 43.210.802.
== Coğrafi konum ==
Bölge Batı ve [[Doğu Türkistan]] olarak ikiye ayrılmaktadır.
=== Batı Türkistan ===
{{ana|Batı Türkistan|Afgan Türkistanı}}
Batı Türkistan; bugünkü [[Özbekistan]], [[Türkmenistan]], [[Kırgızistan]], [[Tacikistan]]'ın tamamı ile [[Kazakistan]]'ın büyük bir bölümü ve [[Afganistan]]'ın bir kısmını kapsamaktadır. Batı Türkistan'ın Afganistan'da bulunan bölümü [[Afgan Türkistanı]] olarak anılır ve [[Mezar-ı Şerif]] ve civarından oluşur.
Bunun dışında [[Anadolu]] ile Batı Türkistan arasında kalan [[İran]]'ın kuzey bölgesine de [[İran Türkistanı]] denmektedir. Aras ırmağının [[Hazar denizi]]ne döküldüğü noktadan başlayarak [[İran]]'ın kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğu bölgeleri olan [[Azerbaycan]], [[Mazenderan]], [[Türkmen sahrası]] ve [[Horasan]]'ı da içine alan bölge yaklaşık 800 bin km² olup 40 milyona yaklaşan Türk nüfus yaşamaktadır.{{fact}}
Kuzeyde Doğu Rusya'dan başlayıp Ural dağlarına, güneyde Aras Irmağı ve Karadeniz sahillerine, batıda Moldova Gagauzeli ve doğuda Ural dağları ile Hazar denizinin sınırlarını oluşturan bölgeye de ''Türkeli'' denmektedir. Bazı coğrafyacılar Türk Dünyasını Türkiye ve Türkistan olarak iki ana bölgeye ayırmaktadır. Türkeli olarak anılan bölge ise daha çok Türkiye'nin etki alanı olarak kabul edilmektedir.{{fact}}
=== Doğu Türkistan ===
{{ana|Doğu Türkistan}}
[[Doğu Türkistan]], [[Çin Halk Cumhuriyeti]]'ne bağlı olan daha çok [[Uygur Türkleri]]nin yaşadığı [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi]] topraklarına verilen isimdir.
== Etnik gruplar ==
Nüfusun çoğunluğunu bölgenin asli unsuru olan [[Türk halkları]] ([[Türkmenler]], [[Özbekler]], [[Kazaklar]], [[Uygurlar]], [[Kırgızlar]], [[Karakalpaklar]]) ve ikinci sırada [[İran halkları]] ([[Tacikler]], [[Afganlar]], [[Farslar]]) oluşturur. Bunun haricinde uzun süren [[Rusya İmparatorluğu]] hakimiyeti boyunca yerleşen [[Ruslar]], [[Ukraynalılar]], [[Almanlar]] ve [[SSCB]] döneminde sürgün edilerek yerleştirilen [[Kırım Tatarları]], [[Ahıska Türkleri]] gibi pek çok etnik grup yaşamaktadır. [[Çin]] tarafından ise [[Doğu Türkistan]]'ın kontrolü için çok sayıda [[Çinli]] bölgeye yerleştirilmiştir.<ref>{{Web kaynağı| url = http://yenisafak.com.tr/Yorum/?t=11.07.2009&i=197881| başlık = Doğu Türkistan'ı tanıyor muyuz?| yayımcı = [[Yeni Şafak]] | tarih = 11 Temmuz 2009| erişimtarihi = 1 Mart 2012}}</ref>
Bütün istila, işgal, sömürgelere rağmen yine de Türkistan coğrafyasında Türkler nüfus çoğunluğuna sahiptir. Kazakistan'da Türk nüfusu hızlı artış<ref>Kazakistan nüfus değişimi http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt11/sayi1/099-114.pdf</ref> gösterip % 70'i geçmiştir. Özbekistan'da % 90'ı, Kırgızistan'da % 90'i, Türkmenistan'da % 95'i, Tacikistan'da % 25'i, Doğu Türkistan'da % 55'i, Tuva'da % 85'i aşmış durumda bulunan Türk nüfus oranı yer alır.<ref>Ülke wikipedileri</ref>
== Tarihçe ==
=== Rusya İmparatorluğu ===
{{ana|Türkistan Genel Valiliği}}
[[Çarlık Rusya]] bölgeden bir dönem '''Туркестан''' (Okunuşu=Turkéstan) diye bahsetmiştir.<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Turkestan_Autonomous_Soviet_Socialist_Republic)</ref>
=== Rus Devrimi ===
{{ana|Türkistan Müslüman Konseyi|Türkistan Milli Özerk Hükûmeti}}
[[1917]]'de eski [[Buhara Emirliği|Buhara]], [[Hive Hanlığı|Hive]] ve [[Kokand Hanlığı|Hokant]] hanlıkların topraklarında ''Türkistan'' adında özerk yapı oluşturmuşlardı.
=== Şiirlerde Türkistan ===
Kazak Türklerinin milli şairi [[Magcan Cumabay]]'ın Türkistan<ref>Türkistan şiiri http://www.turkbirlik.gen.tr/lang-tr/medeniyet/siir/122-kazakca-siirler/485-turkistan.html</ref> şiiri bütün Türkistan coğrafyası ve Türk Dünyasında iyi bilinir. Mehmet Buğra'nın Vatan Bizimdir (Vatan Bizningdir)<ref>http://turkistan.ihh.org.tr/mars.html</ref> adlı şiirinde de Türkistan en iyi şekilde tasavvur edilir.
== Galeri ==
<gallery>
Resim:Türkistan 1900-tr.svg|[[Rusya İmparatorluğu]]nun [[Türkistan Genel Valiliği]] (1900)
Resim:Central Asia 1900.svg|[[Rusya İmparatorluğu]]nun [[w:ru:Среднеазиатские владения Российской империи|Orta Asya Bölgesi]] (1900)
</gallery>
== Ayrıca bakınız ==
* [[Soğdiana]]
* [[Maveraünnehir]]
* [[Harezm]]
* [[Horasan]]
* [[Oğuzlar]]
* [[Türk halkları]]
* [[Türk dilleri]]
* [[Türk devletleri]]
* [[Türk dünyası]]
* [[Türk birliği]]
== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
== Dış bağlantılar ==
* [http://www.geocities.com/ai320/turkistan.htm Türkistan'a hoşgeldiniz]
* [http://aton.ttu.edu Türkistan belgeleri, edebiyatı, Teksas Teknoloji Üniversitesi]
{{asya-coğ-taslak}}
{{Türk konuları}}
[[Kategori:Türkistan| ]]
[[Kategori:Orta Asya]]
[[Kategori:Bölünmüş bölgeler]]
| 