Tutulma: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Seansgilligan (mesaj | katkılar)
Yeni sayfa: "1999 yılındaki tam tutulma anı. Güneş belirtileri daire çevresinde (kırmızı olarak) ve geniş güneş tacında görülebilir. Tutulma, bir astronomik objenin geçici olara..."
 
Seansgilligan (mesaj | katkılar)
Değişiklik özeti yok
1. satır:
1999 yılındaki tam tutulma anı. [[Güneş]] belirtileri daire çevresinde (kırmızı olarak) ve geniş güneş tacında görülebilir.
Tutulma, bir [[astronomik]] objenin geçici olarak önüne engel gelerek kapanması sonucu oluşur ki bu ya önüne başka bir cisim gelmesi ya da gözlemci ve objenin arasına başka bir cisim gelmesi ile olur. Tutulma bir tip syzygy’dir.
Tutulma terimi sıklıkla ya Ay’ın[[Ay]]’ın gölgesinin [[Dünya|Dünya’nın]] yüzeyine düşmesiyle olan [[güneş tutulması|güneş tutulmasını]] anlatmak için ya da Ay’ın Dünya’nın gölgesinde kaldığı [[ay tutulması|ay tutulmasını]] anlatmak için kullanılır. Ancak, bu terim Dünya- Ay sisteminden ötede geçen başka bir takım olayları anlatmak için de kullanılır. Örneğin, bir gezegenin kendi ayı tarafından gölgelenmesi yahut bir ayın kendi kendi gezegeninin gölgesi altında kalması ya da bir ayın başka bir ayın gölgesi altında kalması. Eğer gözlemcinin pozisyonu ile [[yıldız|yıldızın]] yörüngenin düzeyi kesişirse de bir ikili sistem oluşabilir.
 
== Etimoloji ==
Tutulma terimi [[antik Yunanca|antik Yunanca’daki]] “noksan” anlamına gelen λείπω (leípō) fiilinin, “-ndan” anlamına gelen ἐκ- (ek-), önekini alarak oluşturduğu “terk etme”, “düşme” “kararma” anlamına gelen ἐκλείπω (ekleípō) fiilinden türemiştir ve “terk ediş”, “düşüş”, “kutsal bedenin kararması” anlamlarına gelen ἔκλειψις (ékleipsis) kelimesini oluşturmuştur.
 
== Umbra, penumbra ve antumbra ==
Umbra, penumbra and antumbra opak bir objenin daha büyük bir [[ışık]] kaynağını gizlemesiyle oluşur.
 
Ay’ın gölge alanı, güneş tutulmasında üçe ayrılır.
24. satır:
Tam tutulma, gözlemcinin umbra içinde olmasıyla olur, yıllık tutulmalar gözlemci antumbra’da ve kısmi tutulma da gözlemcinin penumbrada olmasıyla olur.
Dairesel alanlar için, gizleyen object yıldızdan daha küçük olduğu zaman, umbranın koni şeklindeki gölgesinin uzunluğu (L), Rs yıldızın [[yarıçapı]], Ro kaplayan objenin yarıçapı ve r gizleyen objenin yıldızdan uzaklığı olmak üzere:
 
:<math>L\ =\ \frac{r \cdot R_o}{R_s - R_o}</math>
33. satır:
 
== Tutulma Döngüleri ==
Bir tutulma döngüsü, bir dizi tutulmasının belirli zaman aralıklarında gerçekleşmesi ile oluşur. Bu durum cisimlerin yörüngesel hareketlerin, [[Harmonik hareket|harmonik]] bir düzen oluşturmasıyla ortaya çıkar. Bunun bir örneği Saros’tur ki her 6,585.3 günde bir ya da her 18 yıldan biraz daha fazla zamanda (çünkü bu süre tam bir gün sayısı değildir ve başarıyla oluşan bir tutulma dünyanın değişik yerlerinden görülebilir) bu ay tutulmasına neden olur.
 
== Dünya - Ay Sistemi ==
Dünya’nın konumunun ortada olduğu bir yörünge [[diagram|diagramı]], ay ve güneş dairesel bir şekilde gösterilir, Ay’ın iki nodu tutulmanın olabileceği durumdadır.
Güneş’i, Dünya’yı ve Ay’ı kapsayan bir tutulma sadece üç [[gökcismi]] de neredeyse düz bir çizgideyken mümkün olur, böylece birinin diğerinin arkasında gizlenmesine ve üçüncüsünden gözlemlenmesine izin verir. Ay’ın yörüngesel düzlemi, Dünya’nın [[Yörüngesel salınım|yörüngesel]] düzlemine göre eğik olduğu oldu ([[ekliptik]]) tutulma yanlızca Ay iki düzlemin arasına yakın olduğunda (nodlar) gerçekleşebilir. güneş, Dünya ve nodlar yılda iki kez birleştiği ve bir tutulma gerçekleşebileceği zaman, tutulma yaklaşık iki ay içinde bu zaman diliminde gerçekleşebilir. Bir takvim yılında dört ila yedi tutulma meydana gelebilir, bu döngü saros gibi tutulma döngülerinin değişkenlerine göre tekrarlanabilir.
1901 ve 2100 arasında maksimum yedi tutulma vardır.
74. satır:
 
=== Tarihsel Kayıtlar ===
Güneş tutulamalarının kayıtları [[antik çağlar|antik çağlardan]] beri tutulmaktadır. Tutulmala tarihleri, tarihi kayıtların kronolojik olarak zamanlarının belirlenmesinde kullanılabilir. Ugatarik dilde bulunan bir [[Suriye]] tableti MÖ 5 Mart 1223 yılında gerçekleşen bir tutulmayı haber verir. Paul Griffin [[İrlanda|İrlanda’da]] bulunan bir taşın MÖ 30 Kasım 3340 yılına dayandığını savunmaktadır. Klasik dönem [[astronom|astronomlarının]] kullandığı, M.Ö. 13. yy Babilon tutulma kayıtları çok daha güvenilir ve sürerliliği olan kayıtlardı ve [[Yunanlar|Yunan’lara]] tüm ay tutulma tipleriyle ve hareketleriyle (sinotik, anomalistik, drakotonik) ilgili bir milyonda bir yanılma payı olan kaynaklardı. Güneş tutulmasının [[Çin]] tarihinde yapılan kayıtları 4000 yıl öncesine dayanır ve Dünya’nın dönme hızındaki değişimleri ölçmek için kullanışmıştır.
 
1600’lü yıllara gelindiği zaman, Avrupalı astromlar güneş ve ay tutulmalarını açıklayan diagramların bulunduğu kitaplar yayınlıyordu. Bu bilgiyi daha geniş kitlelere ulaştırmak ve tutulmanın sonuçlarından duyulan korkuları azaltmak için, basımevleri bu kitapları yatay olarak ve olayı bilim yahut astroloji üzerinden anlatacak şekilde bastılar.
89. satır:
 
Jüpiter’in Galileo ay tutulmalarının, bir kez yörünge elementleri bilindiği zaman doğru bir şekilde tespit edilebildiği görüşmüştür. 1670’lerde, Jüpiter’in Güneş’in uzak ucunda olduğu zaman yaklaşık 17 dakika içinde gerçekleştiği görüşmüştür. Ole Romer, bu gecikmenin ışığın Jüpiter’den Dünya’ya gelmesi için
Diğer üç büyük gaz kütlesinde, tutulmalar yalnızca gezegenin yörüngesindeki belirli zamanlarda meydana gelebilir çünkü, ayların ve gezegen yüzeyinin yörüngeler arasındaki yüksek eğim farkı vardır. Örneğin, bir ay olan Titan’ın yörünge düzlemi, Satürn’ün [[ekvator]] alanına eğitimi 1.6 derecedir. Ancak Satürn neredeyse 27 derecelik bir açıya sahiptir. Titan’ın yörünge düzlemi Güneş’in görüş çizgisinden Satürn’ün yörüngesine 2 derecelik bir açıyla keser. Satürn’ün bir dönencesi 29.7 yıl olduğu için, tutulma yalnızca 15 yılda bir civarında mümkün olur.
 
[[Jovian|Jovian uydusunun]] tutulma zamanlnarı da, gözlemcinin Dünya üzerinde [[boylam]] hesaplamasında kullanılmıştır. Bir tutulmanın tahmin edilen zamanı bilerek, standart biz boylamda (örneğin [[Greenwich Mean Time|Greenwich]]) gözlemlenmiş ve zaman farkı, tutulmanın yerel saati bilinerek bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Zaman farkı gözlemcinin boylamını belirler çünkü her saat ekvatorda 15 derecelik boylam farkına eşittir. Bu teknik 1679’da, Fransa’da Giovanni D. Cassini tarafından kullanılmıştır.
 
=== Mars ===
103. satır:
Plüton, Charon adındaki, oran olarak en büyük aya sahiptir ki bir çok tutulmanın da olduğu yerdir. Bu tip birbirini tetikleyen tutulmalar 1985 ve 1990 arasında gerçekleşmiştir. Bu günlük olaylar iki gökcisminin de fiziksel parametrelerinin doğru olarak ölçülmesini sağlamıştır.
=== Merkür ve Venüs ===
Ayları olmadığı için Merkür ve [[Venüs|Venüs’te]] tutulması olması imkansızdır. Ancak her ikisi de Güneş’in yüzeyinden geçiş yaparken gözlenmişlerdir. Merkür’ün her yüzyılda ortalama olarak 13 geçişi vardır. Venüs’teki geçişler ise sekiz yıllık bir entervalde çifter şekilde meydana gelmektedir, ancak her çift yüzyılda bir kezden daha az meydana gelmektedir.
 
== İkili Tutulmalar ==
115. satır:
* 21. yy’da gerçekleşen güneş tutulmalarının listesi
* Mursuli Tutulması
* [[Venüs|Venüs Transiti]]
 
== Referanslar ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Tutulma" sayfasından alınmıştır