İslam: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k →Allah |
Düzenlemeler yapıldı ve TBA açısından bazı cümleler değiştirildi |
||
15. satır:
''Müslüman'' sözcüğü, [[Arapça]] kökenli ''müslim'' kelimesinin [[Farsça]] dilbilgisi kurallarına göre çoğulu olan ''Müslimân'''dan gelir.<ref>Mustafa Sinanoğlu, 'İman', ''Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi'', Cilt 22, s. 212</ref> Ancak Türkçede tekil olarak kullanılır ve çoğulu ''Müslümanlar''dır. Müslüman sözcüğü İslam dinine mensup kişileri adlandırmakta kullanılır ve "bağlanan", "teslim olan" anlamındadır.
==İnanç unsurları / mitoloji ==
{{ana madde|İslam'da iman|Akide|Kelam}}
Sünnilikde inanç esasları '''amentü'''/'''İmanın Şartları''' olarak adlandırılır. Klasik kelam mezhepleri imanın şartlarından birini kabul etmeyen kişiyi [[kafir]] veya [[mürted]] sayarlar. Kur’andan alınarak özetlenen iman esasları şunlardan oluşur:<ref>[http://www.diyanet.gov.tr/turkish/weboku.asp?sayfa=16&yid=33 T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı. "İlmihal"; 1. cilt; "İman ve İbadetler". s. 16/91.] URL erişim tarihi: 29 Nisan 2008.</ref><ref name="oxfordAkide">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e176 "Aqidah" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online. Oxford University Press.] <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e176> URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008</ref>
Satır 36 ⟶ 24:
# Peygamberlere iman,
# Kıyamet gününe, ölümden sonra dirilmeye ve ahirete iman.
=== Allah ===
{{Ana|Allah|İlah|Rab|Tevhid}}
Satır 69 ⟶ 42:
===Melek ve ruhaniler===
{{Ana madde|Melek|İslam'da melek|Cin|Şeytan}}
İslam inancında, [[İslam'da melek|melekler]] Allah'ın kendisine ibadet etsinler ve emirlerini yerine getirsinler diye nurdan (ilahî ışıktan) yarattığı üstün, nuranî ve ruhanî varlıklardır.<ref>https://kurul.diyanet.gov.tr/SoruSor/DiniKavramlarSozlugu.aspx#.VGttTTSsWSo Diyanet-Dini kavramlar sözlüğü</ref>
Allah onlara özel görevler vermiştir. Büyük meleklerden [[Cebrail]], Allah'ın katından peygamberlere vahiy (mesaj/kitap) indirmekle; [[Mikâil]], doğa olaylarıyla; [[İsrafil]], [[Kıyamet|Kıyamet Günü]] ve yeniden diriliş günü [[Sûr (İslam)|Sûr]]'a üflemekle; ölüm meleği olan [[Azrail]], hayatı sona erdirmekle görevlidir<ref name="oxfordMelek"/>.
Satır 78 ⟶ 50:
=== Peygamberler ===
{{Ana madde|Peygamberlik|İslam peygamberleri}}
İslamda diğer [[İbrahimi dinler]]in de zaman zaman İslam olarak adlandırıldığı, yoldan çıkan ve sapıtan insanları Allah'a çağırmak için bazılarının adı Kur’anda anılmış olan [[peygamber]]ler gönderildiğine inanılır. [[Hıristiyanlık]] ve [[Musevilik]]'te aziz, din büyüğü, ata ya da siyasî şahsiyetler olarak kabul edilen bazılarından da peygamber olarak bahsedilir <ref>{{Oxford|David}}</ref> ve onlara dair [[kıssa]]lar büyük benzerlik gösterir.<ref name="brillResul">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0911 Wensinck, A.J. "Rasūl." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online.] <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0911> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref>
Satır 96 ⟶ 67:
Muhammed'in söz ve fiilleri ([[hadis]] ve [[sünnet]]), Kur'anın yanında ikinci derecede kaynak kabul edilir ve [[şeriat|İslam hukuku]]nun iki temel kaynağından biri sayılır.<ref>[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-1123 Juynboll, G.H.A.; Brown, D.W. "Sunna." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online.] <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-1123> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref><ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2279 "Sunnah". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online. Oxford University Press.] <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2279> URL erişim tarihi: 6 Mayıs 2008.</ref>
===Kutsal kitaplar / Kur'an ===
Müslümanlar Allah'ın [[peygamber]]leri aracılığıyla içinde doğru yolu, iyiliği ve kurtuluşu gösteren ayetler ve sözler bulunduğuna, inandıkları dini metinlere inanırlar. Bunlar [[Adem]], [[Şit]], [[İdris]] ve [[İbrahim]]'in [[suhuf|sahife]] (tablet)leri ile Musa, Davut, İsa ve Muhammed’ in [[Tevrat]], [[Zebur]], [[İncil]] ve [[Kur’an]] isimi verilen [[Kutsal kitap]]lardır.
[[Bakara suresi]]nin 136. ayeti şöyledir:
Satır 102 ⟶ 73:
:''Deyin ki: “Biz Allah’a, bize indirilene (Kur’an’a), İbrahim, İsmail, İshak, Yakub ve Yakuboğullarına indirilene, Musa ve İsa’ya verilen (Tevrat ve İncil) ile bütün diğer peygamberlere Rablerinden verilene iman ettik. Onlardan hiçbirini diğerinden ayırt etmeyiz ve biz ona teslim olmuş kimseleriz.”''<ref>[http://www.diyanet.gov.tr/kuran/ayet.asp?Kuran_id=2&Ayet_No=136&I3.x=6&I3.y=11 T.C. Diyanet İşleri, Türkçe Kur'an Meâli.]</ref>
[[Dosya:FirstSurahKoran.jpg|left|thumb|[[Kur'an]]'ın ilk suresi olan [[Fatiha Suresi]].]]
[[Dosya:Maghribi script sura 5.jpg|[[13. yüzyıl]]dan kalma Mağribî tarzda yazılmış bir Kur'an sayfası; üzerinde yazılı olan ayetler [[Maide suresi]]nden.|thumb]]
Satır 129 ⟶ 99:
===Kıyamet ve Ahiret===
{{Ana|Kıyamet|Ahiret}}
Dünyanın sonu olan [[Kıyamet]] gününe, ve yeniden diriliş ve hesaba çekilme zamanı olan [[Ahiret]]e iman İslam'ın temel inançlarındandır. Ahiret günü; Allah'ın insanları yeniden diriltip bir arada toplayacağı gündür. O gün insanlar ya nimetleri bol olan [[Cennet]]’e ya da elem verici azabın olduğu [[Cehennem]]'e gireceklerdir. Kur'an'da ahirete iman çeşitli ayetlerde vurgulanmış, Bakara suresi 62. ayette ise Allah'a inançla birlikte kurtuluşa erecekleri tanımlamakta kullanılmıştır:
:"Şüphe yok ki, iman edenler, [[Yahudiler]], [[Hıristiyanlar]] ve [[Sabiiler]]; bunlardan her kim Allah'a ve ahiret gününe gerçekten iman eder ve iyi bir amel işlerse, elbette bunların Rableri yanında mükâfatları vardır. Bunlara bir korku yoktur ve bunlar mahzun da olmayacaklardır."<ref name="bakara" />
'''Şii inanç esasları''';
Şiilikte inanç esasları, '''usul-i din''' olarak adlandırılır ve genellikle 5 unsur ile tanımlanır.<ref name="oxfordAkide" />
* [[Tevhit]] - Allah'ın varlığı ve birliğine inanmak,
* [[Adalet]] - İyi ve kötü olan şeylerin bir hikmetinin olması ve olayların arkasındaki hikmetin Allah tarafından bilinirken her zaman insanlarca anlaşılabilir bir mahiyette olmaması; iyi ve kötü şeylere karşı Allah'ın insanlara iyi olanları yapmalarını emretmesi ve bunun karşılığında onları mükâfatlandırması,
''Adalet'' Şiilikte özel bir anlam içerir. Şiilikte eşyanın bazısının doğası hasebiyle içten iyi, bazısınınsa kötü olduğu inancı mevcuttur. Olayların arkasında her daim gizli bir hikmet yatmaktadır ve kul her ne kadar bu hikmete nail olmaya çalışmalıysa da bunu tamamen anlaması pek mümkün değildir. Kişilerin yaptıkları eylemlerde hür olduklarının, Allah'ın da adalet sıfatı sebebiyle kişilerin iyi eylemlerine iyi, kötü eylemlerine karşı kötü bir sonuç yaratmasının "zorunluluk" olduğu görüşündedirler. Yani Allah adalet sıfatından dolayı iyiliği her daim iyilik, kötülüğü ise kötülük ile sonlandırır.
*[[Nübüvvet]] - Peygamberlere iman,
*[[İmamet]] / [[Hilafet]]- Allah'ın [[Ehl-i beyt]]ten olan belirli şahısları insanlığın önderi (imam, halife) olmak için önceden seçtiğine inanmak. Bu inanç dolayısıyla Sünnilikte bir çeşit kutsallık atfedilen Ali'den önceki halifeler ve Muaviye sonrası Ehli beyt soyuna halifeliği teslim etmeyen kişiler makamı gasp eden ve ehli beyte zulüm ve haksızlık yapan kişiler olarak tanımlanırlar ve onlardan uzak durulur. ([[Teberra]]) Şii inancında Ali ve onun soyundan olan belirli kişilerin gerçek imamlar olduğuna, bunun dinî bir gereklilik olduğuna inanılır ki bu gerekli vasıflara uyan herkesin imam olabileceğini öne süren Sünni fikriyatından çok farklıdır ve iki mezhep arasındaki en büyük farktır.
İmamet unsuru Şiilikte iman esaslarından biridir. Şii mezheplerinde imamet konusu yorumlama ve kimlerin imam sayılıp sayılmayacağı hususları bazı farklılıklar arzeder. Şiilikte imamların masumiyeti, yanılmazlığı, sözlerinin dinde delil kabul edilmesi sebebiyle konu ayrıca önemlidir.
*[[Mead]] - Kıyamet gününe inanmak.
Bunların dışında ''şart'' olarak sıralanmasa da, Şiilerde meleklere ve kitaplara inanılır.
'''İslam mitolojik inançları''';
İslam'da diğer [[Ortadoğu]] dinlerindeki büyük oranda [[Sümer]] kaynaklı olan [[Evren]]in ve [[Âdem]]’in [[yaratılış]] ve [[tufan]] mitosu aynen paylaşılır. Kur’an ve [[hadis]]lerde evren 6 günde yaratılmıştır. [[Âdem]] [[cennet]]te çamurdan [[Rahman]]ın şekli üzere yaratılır ve kendisine [[Allah]] kendi [[ruh]]undan üfler, sonra da O’nun kaburga kemiğinden [[Havva]] yaratılır. [[Âdem ile Havva|Âdem ve Havva]] [[İblis]]'in kandırması ile [[nefis]]lerine yenik düşerler ve yasak meyveyi yedikleri için cennetten çıkarılarak Yahudiliktekine benzer şekilde 7000 yıl önce olduğuna inanılan bir zaman diliminde Dünyaya gönderilirler. {{olgu}}Ancak İslam'da Hristiyanlık'takine benzer bir ''ilk günah'' kavramı yoktur.
İman esaslarında yer almadığı halde inanılan pek çok [[anlatı]] ve kavram zengin [[islam mitolojisi]] içerisinde değerlendirilir. Bunlardan bazıları;
*[[Yaratılışçılık|Yaratılış]] ve tufan hikayeleri; Adem, Havva, Habil-kabil, İblis'in kovulması ve şeytana dönüşmesi, Babil kulesi, [[Tufan]], maymuna dönüştürülen insanlar.
* Siyer hikayeleri: [[Siyer]] hikayeleri, içlerinde bir çok [[mucize]]yi ve ders alınması istenen olay ve korkutmaları barındırır. Bir kayanın yarığından çıkan [[Salih]]'in devesi, Muhammedin doğum mitosu, [[Miraç]], [[mucize]]ler, [[kerâmet]]ler, ilahi yardımlar, kâfirlerin cezalandırılmaları, [[Fil Vakası]], [[Ay’ın yarılması]], güneşin doğuşu veya batışının bir kişi hatırına (Ali ve Muhammed) geciktirilmesi <ref>http://www.risaleara.com/oku.asp?a=makdis&id=884</ref>, balığın [[Yunus]]’u yutması, [[İbrahim]]'in ateşe atılması, Gökten kurbanlık koç indirilmesi, İsa'nın dirilmesi ve göğe yükseltilmesi vb.
*Ruhaniler ve tılsımlar; [[Harut ve Marut]], [[Ruh]]lar, [[Malik]], [[Melek]]ler, [[Cin]]ler, [[İfrit]], [[Zebani]]ler, [[İblis]], [[Şeytan]]lar, [[Huri]]ler, vb. Ruhanilerin bir kısmı korkulan varlıklardır. Harut ve Marut'un yeryüzünde büyücülüğü başlattığına inanılır. Tılsımlar, Belirli miktarda okunduğunda ya da yazılı muska olarak taşındığında kişileri düşmanlardan, [[şeytan]] ve [[cin]] gibi kötü ruhani yaratıklardan, hastalıklardan felaketlerden koruduğuna inanılan kutsal isim veya yakarışlardan oluşur. [[Esma-ül Hüsna]], [[Cevşen]], [[Celcelutiye]] vb., [[Nazar]] ve [[Büyü]] [[dua]]ları.
*Mitolojik kişi, topluluk, yer, nesne ve hayvanlar; [[Muallak taşı]], [[Hacerü'l-Esved]], [[Levh-i mahfûz]], [[Arş]], [[Kürsi]], [[sidret'ül münteha]], [[gök katları]], [[Âdem ile Havva]], [[Nuh]], [[İbrahim]], [[Süleyman]], [[Saba Melikesi Belkıs|Belkıs]], [[Hızır]]-[[İlyas]], [[Lokman]], [[İsa]], [[Meryem]], [[Zülkarneyn]], [[Ashab-ı Kehf]], [[Ebrehe|Ebabil]], [[Burak]], [[Ali]], [[Fatıma bint Muhammed|Fatıma]]<ref>http://www.caferilik.com/ehlibeyt/hzfatima/faziletler.htm</ref> mitleri.
*[[Eskatoloji]] / korku içerikli; [[Dabbetül Arz]], [[Kıyâmet]], [[Ahir zaman]], [[İsrafil]]'in borusu, [[Yecüc ve Mecüc]], [[Mehdi]] ve [[Mesih]], [[Melhame-i kübra|Kıyamet savaşı]], [[Deccal]], [[Süfyan]], [[Kabir azabı]], [[Zebaniler]], [[Malik]], [[sırat]], [[Kevser|Kevser havuzu]], [[araf]], [[Huriler]] ve [[gılman]]lar vb.
==Uygulama / İbadet==
{{Ana madde|İslam'ın Beş Şartı}}
[[Dosya:Dua.jpg|thumb|right|Dua eden bir [[Müslüman]]]]
202. satır:
===Şiilikte / Furu-ı din ===
Şiilik'te ''Füru-ı Din'' denilen dini emirler sünnilik'de farz olan [[Namaz]], [[Oruç]], [[Hac]] ve [[Zekât]]'a ilave olarak, [Hums (İslam)|Hums]], [[Cihat]], [[Emr-i bi'l ma'rûf]] ve [[Nehy-i anil münker]], [[Tevella]], ve [[Teberra]] olarak sıralanır.
269. satır:
{{Başlık genişlet|date=Kasım 2014}}
===Diğer dinlere bakış ve cihat ===
{{Ana|Cihat|Muhammed'in savaşları}}
İslamda dinler, İslam, Yahudilik, Hıristiyanlık ve putperestlik olarak formüle edilir. İslam'a göre [[Allah]] yanında tek din İslam'dır. Muhammed'in getirdiği din, ''yeni'' bir din değildir. O, daha önceki peygamberlerin mesajını, tekrar açıklamış ve tamamlamıştır.<ref>Esposito (1998), pp.6,12; Esposito (2002b), pp.4-5; F. E. Peters (2003), p.9</ref><ref>"Muhammad", Encyclopaedia of Islam Online</ref> İslamda [[İbrahim]]î dinlerin peygamber veya kutsal kişi kabul ettiği kimseler çoğunlukla peygamber; [[Tevrat]], [[Zebur]] ve [[İncil]] ise tahrif edilerek hükümsüz kalmış ilahi kitaplar olarak kabul edilir.
Maide suresinde [[Yahudi]]ler ve [[müşrik]]ler düşman olarak tanımlanır (ayet 51) iken [[Bakara Suresi]]'nde daha yumuşak bir tutumla "''Şüphe yok ki, iman edenler, Yahudiler, Hıristiyanlar ve Sabiiler; bunlardan her kim Allah'a ve ahiret gününe iman eder ve iyi bir amel işlerse, elbette bunların Rableri yanında mükâfatları vardır.''" denilmektedir. (2:62)
Kur'an'da [[İsa]]'dan peygamber ve "Allah'ın [[ruh]]u" (ruhullah) olarak bahsedilir, ancak Baba, Oğul ve [[Kutsal ruh]]'tan oluşan [[teslis]] inancı [[şirk]] gerekçesiyle reddedilir.
İslam'ın bir unsuru olarak sayılan cihad, her ne kadar Allah adına savaşmak anlamına gelse de, her zaman fiziki bir savaşı tanımlamaz <ref name="brillCihad">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0189 Tyan, E. "Ḏj̲ihād." Encyclopaedia of Islam]. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online. <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0189> URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref> hatta ''büyük cihat'' kişinin kendi nefsiyle olan savaştır ve daha zordur.<ref name="brillCihad" /> Kişinin İslam adına yaptığı farklı emek ve çabalar da [[cihat]] tanımına girebilir.<ref name="brillCihad" />
Satır 278 ⟶ 284:
Cihatçılar bir [[İslam devleti]] ve [[şeriat]]a uygun toplum yapısı kurma amacıyla İslamı bir ideoloji olarak kabul eden ve bunu diğer insanlara da uygulatmayı amaç edinen, çoğunlukla bu amaçla terörist yöntemlere de başvuran İslami akımlardır.
==Tarihçe==
{{Ana madde|İslam Tarihi}}
[[Dosya:Age of Caliphs-tr.png|thumb|622-750 yılları arasında [[İslam Devleti]]{{legend|#B22222|Muhammed döneminde ele geçirilen topraklar (622-632)}}{{legend|#fa8072|[[Dört Halife]] döneminde ilave edilenler (632-661)}}{{legend|#ffdead|[[Emeviler]] döneminde ilave edilenler (661-750)}}]]
İslamiyet [[7. yüzyıl]]da peygamberi [[Muhammed]] aracılığıyla [[Arap Yarımadası]]'nda yayılmaya başlanmıştır. Muhammed'in ölümünden sonra [[İslam Devleti]]'nin başına [[Dört Halife]] geçmiştir, bunlar sırasıyla: [[Ebu Bekir]], [[Ömer ibn Hattab|Ömer]], [[Osman bin Affan|Osman]] ve [[Ali bin Ebu Talib|Ali]]'dir. Ali'nin ölümünden sonra kısa süreliğine Müslümanların biatıyla [[Hasan]] halife olmuş fakat daha sonra elindeki gücü kullanarak [[Muaviye]] hilafeti almış, iktidara gelmiştir<ref name="oxfordMuaviye">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1565 "Muawiyah ibn Abi Sufyan" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e1565> URL erişim tarihi: 4 Mayıs 2008.</ref>. Peygamberin ölümünden sonra iktidara gelen ilk dört halifeye Sünnî yazında sıklıkla ''Hülefa-i Raşidin'' yani ''Doğruluk üzere bulunan Halifeler'' denmiş ve bazen bunlara Hasan da eklenmiştir. Bununla birlikte [[Ebu Bekir]], [[Ömer ibn Hattab|Ömer]] ve [[Osman bin Affan|Osman]]'ın [[halife]]likleri genel olarak [[Şii]] ve [[Alevi]]ler tarafından tanınmaz. Haricîlerin bugün hâlâ devam eden bir kolu olan İbadiyye ise sadece ilk iki halifeyi, yani Ebu Bekir ve Ömer'i, kabul eder ve ''Doğruluk üzere halife'' olarak görür.
Ebu Bekir döneminde öncelikle peygamberin ölümü sonrası Arap yarımadasında başlayan kargaşalar giderilmiş, zaman içinde [[Sasani İmparatorluğu]] ve [[Doğu Roma İmparatorluğu]]'na doğru ilerlenmiştir. Ömer'in hilafeti sırasında İslam devleti sınırları büyük ölçüde genişlemiş<ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2419 "Umar ibn al-Khattab". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2419> URL erişim tarihi: 4 Mayıs 2008.</ref>, [[Mezopotamya]] fethedilip ele geçirilmiş, [[Mısır]], [[İran]], [[Filistin]], [[Suriye]], [[Kuzey Afrika]] ve [[Ermenistan]]'ın çeşitli bölümleri ele geçirilmiştir<ref name="brillİslam" />. Daha sonra üçüncü halife olarak seçilen Osman'ın<ref name="oxfordOsman">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2449 "Uthman ibn Affan" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2449> URL erişim tarihi: 4 Mayıs 2008.</ref> hilafeti sırasında İran'ın tamamı, Kuzey Afrika'nın tamamına yakını, [[Kafkaslar]] ve [[Kıbrıs]] ele geçirilmiş, İslam Devleti topraklarına katılmıştır. Bununla birlikte kendi zamanında bazı yakınlarının önemli görevlere atanması ve diğer bazı iç sorunlar sebebiyle Osman öldürülmüştür<ref name="oxfordOsman" />. Osman'ın öldürülüşü ve ortaya çıkan iç savaş ortamı sebebiyle Ali'nin döneminde hilafet iç meselelere yönelmiş, çıkan iç savaşla uğraşmıştır<ref name="oxfordOsman" /><ref name="oxfordAli">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e120 "Ali ibn Abi Talib". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e120> URL erişim tarihi: 4 Mayıs 2008.</ref>. İç savaş ve iç gerilimler sonucunda Ali de öldürülmüş<ref name="oxfordAli" />, kendisinden sonra halife olan oğlu Hasan ise hilafeti Muaviye'ye teslim etmek zorunda kalmıştır<ref name="oxfordMuaviye" />. Muaviye İslam Devletinin başkentini Şam'a taşımış, imparatorluk benzeri bir yapının temellerini atmış, kendisinden sonra oğlu [[Yezid]]'i bu makama atayarak İslam siyasî tarihinde saltanatı başlatmıştır<ref name="oxfordMuaviye" />. Bu harekâta karşı ayaklanan Muhammed peygamberin torunu, dördüncü halife Ali bin Ebu Talib'in oğlu [[Hüseyin]] ise, Yezid tarafından gönderilen askerlerce, [[Kerbela]]'da taraftarlarıyla birlikte öldürülmüştür<ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2536 "Yazid". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2536> URL erişim tarihi: 4 Mayıs 2008.</ref><ref>[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-8000 "Yazīd (I) b. MUʿĀWIYA." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008.] Brill Online. <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-8000> URL erişim tarihi: 4 Mayıs 2008.</ref>. Nitekim bu noktadan sonra daha katı bir Şiî ayrılması söz konusu olmuştur. Muaviye ile birlikte başlayan yeni döneme ''Emeviler Dönemi'' denmiştir. Emeviler Dönemi'nde büyük bölgeler zaptedilmiş, İslam Devleti [[İber yarımadası]]na kadar ilerlemiştir<ref name="oxfordEmevi">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2421 "Umayyad Caliphate". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2421> URL erişim tarihi: 4 Mayıs 2008.</ref>. Her ne kadar siyasî yayılma yükselişe geçmiş olsa da aynı şey dinî yayılma için söylenemez; nitekim bu dönemde dinî yayılmanın devletin gayrimüslimlerden aldığı vergi göz önünde bulundurularak pek teşvik edilmediği de öne sürülmüştür<ref name="oxfordEmevi" />. Emeviler'den sonra miladî 750 yılı civarı kurulan [[Abbasiler|Abbasi]] hükümdarlığı, Emevi hanedanlığının kontrolünü, [[Endülüs]] (İber yarımadasındaki kısım) haricindeki tüm topraklarda ele geçirmiştir<ref name="oxfordEmevi" /><ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2052 "Saffah, Abu al-Abbas al-" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2052> URL erişim tarihi: 4 Mayıs 2008.</ref>. Abbasilerin iktidara gelişiyle Abbasiler Dönemi başlamış ve Abbasilerin [[hilafet]]i 750 yılından 1258 yılına kadar sürmüştür<ref name="brillAbbasi">[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0002 Lewis, B. "ʿAbbāsids (Banu 'l-ʿAbbās)." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008.] Brill Online.<http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_COM-0002> URL erişim tarihi: 4 Mayıs 2008.</ref>. Abbasiler zamanında hilafet başkenti tekrar değişmiş, Şam'dan Bağdat'a alınmıştır<ref name="brillAbbasi" />.
[[Emeviler]] ve [[Abbasiler]] döneminde yapılan fetihler sonucu ele geçirilen yeni topraklardaki halklar aynı zamanda İslam'la da tanışmış oluyorlardı. Bunun sonucu olarak zaman içinde birçok bölgeye İslam [[Dîn]]i yayıldı. Önce yakın bölgelerde yaşayan İranlılar'da, 10. yüzyılda ise kitleler halinde Türkler arasında İslam yayılmaya başladı. Tüccarlar aracılığıyla Müslümanlıkla tanışan ve Müslümanlığı benimseyen [[İdil Bulgarları]] ilk Müslüman Türk devleti oldu. [[Karluk]], [[Yağma]] ve [[Çiğil boyları|Çiğil]] Türkleri ise Orta Asya'daki ilk Müslüman Türk devleti olan [[Karahanlı Devleti]]'ni ([[840]]), [[Oğuzlar]] ise [[Büyük Selçuklu Devleti]]'ni ([[1038]]) kurdular. Abbasiler yönetiminde askeriyede büyük rol verilen Türklerin oluşturduğu [[Memlükler]] güçlenirken Abbasiler iki yüzyıllık hâkimiyetlerinin son dönemlerinde çöküşe geçmiştir<ref name="brillAbbasi" />. Nitekim 1250'de [[Mısır]]'da Memlük Sultanlığı başlamış, Memlüklerin buradaki hâkimiyeti [[1517]] yılına kadar devam etmiş, 1517 yılında Mısır'ı [[Osmanlılar]] ele geçirmiştir ki bu fetihten sonra Osmanlılar hilafeti kendi iktidarları olarak benimsemiş, ilan etmiş, Osmanlı padişahları aynı zamanda halife unvanını taşımıştırlar<ref name="brillAbbasi" /><ref name="oxfordHalife">http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e400 "Caliph/Caliphate". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online. Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e400> URL erişim tarihi: 4 Mayıs 2008.
</ref>. Abbasi hanedanlığının sonu ise 1258 [[Bağdat]]'ın [[Moğollar|Moğol]] istilacıları tarafından yağmalanmasıyla son bulmuştur<ref>[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=bnp_e100350 Schönig, Hanne (Halle/Saale). "Abbasids." Brill's New Pauly. Antiquity volumes edited by: Hubert Cancik and Helmuth Schneider. Brill, 2008.] Brill Online. <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=bnp_e100350> URL erişim tarihi: 4 Mayıs 2008.</ref><ref name="brillAbbasi" />. Endülüs'teki Emevi kontrolü ise 13. yüzyılda düşüşe geçmiş, bölgedeki en son İslam hükümdarlığı olan [[Gırnata Emirliği]] [[1492]]'de düşmüştür<ref name="brillİslam" /><ref>[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e161 "Andalus, al-". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e161> URL erişim tarihi: 4 Mayıs 2008.</ref>. Bunların dışında 909 yılından 1171 yılına kadar Mağrib ve Mısır'daki çeşitli bölgelere [[Fatimiler|Fatimîler]] isimli Arap Şii (İsmailî) hanedanlığı hükmetmiştir<ref name="galeİslam" /><ref name="brillAbbasi" /><ref name="oxfordFatimi">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e645 "Fatimid Dynasty". Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e645> URL eirşim tarihi: 4 Mayıs 2008.</ref>. Hanedanlığın başındaki halife Şii İsmaili imamıydı ve bu sebeple seküler gücünün yanı sıra İsmaili İmamet anlayışında da önemli bir yere ve tarihsel öneme sahip olmuşlardır. Fatimîlerin 12. yüzyıldaki çöküşleriyle birlikte Doğu'da hükmetmiş oldukları Mısır, [[Suriye]], [[Yemen]] ve [[Hicaz]] gibi bölgelerde [[Eyyubi hanedanlığı|Eyyûbî hanedanlığı]] başa geçmiştir<ref name="oxfordFatimi" />. 1517 yılında Osmanlıların ilan ettikleri halifelik 1924 yılına kadar devam etmiş, 1924 yılında Osmanlı'nın mirasçısı konumundaki [[Türkiye Cumhuriyeti]] devletinin meclisinin ([[TBMM]]) aldığı bir karar feshedilmiş, yönetim sistemi değişmiştir<ref name="oxfordHalife" />. Osmanlı Devleti tarafından yapılan fetihlerle Anadolu'nun tamamı ve Balkanlarda Müslüman nüfus artmış, İslam yayılmıştır.
== Mezhepler ve eğilimler ==
Satır 314 ⟶ 324:
==== Sünnilik ====
{{Ana madde|Sünnilik}}
Dünyadaki en yaygın siyasi mezhep Sünniliktir ve Günümüz Müslüman topluluğun çoğunluğu Sünnidir<ref name="Sünni İslam">"Sunni Islam." Dictionary of the Israeli-Palestinian Conflict. Vol. 2. Detroit: Macmillan Reference USA, 2005. 440. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref>. Sünniler Şiâ'dan farklı olarak peygamberin ölümünden sonra halife olan ilk [[dört halife]]nin (Hulefa-i Raşidin) hepsini tanır ve dört halifeyi ''doğruluk üzere olan halifeler'' olarak saygı ve sevgiyle anarlar<ref name="galeMezhep">Kamali, M. Hashim. "Madhhab." Encyclopedia of Religion. Ed. Lindsay Jones. Vol. 8. 2nd ed. Detroit: Macmillan Reference USA, 2005. 5547-5550. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref><ref name="oxfordSünni">[http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2280 "Sunni Islam" Oxford Dictionary of Islam. John L. Esposito, ed. Oxford University Press Inc. 2003. Oxford Reference Online.] Oxford University Press. <http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t125.e2280> URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref>. Sünnilikte farklı alimler farklı imamet, hilafet tanımları yapsalar da ortak nokta herhangi bir kimsenin soyunun imameti hak ettiği fikri bulunmaz ve bu da genel olarak Şia ile arasındaki en büyük ayrılıklardandır. Nitekim imamet, halife makamı Sünnilik'te önemli olsa da Şia'nın çoğu mezhebinde olduğu gibi itikatta bir yere sahip değildir. Aynı şekilde peygamberin torunu [[Hüseyin]]'in [[Kerbelâ]]'da öldürülmesi hadisesi genel olarak üzücü bir olay olarak kabul edilip, [[Yezid]] Sünni cemaat içerisinde sıklıkla yerilse ve Sünnilikte isim olarak neredeyse hiç kullanılmasa da<ref>[http://www.sorularlaislamiyet.com/subpage.php?s=show_qna&id=7452 Yezid üzerine bir soru - sorularlaislamiyet.com] URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref><ref>[http://www.risaleinurenstitusu.org/index.asp?Section=Enstitu&SubSection=EnstituSayfasi&Date=03.09.2004&TextID=799 Portre: Yezid - risaleinurenstitusu.org] URL erişim tarihi: 30 Nisan 2008.</ref>, Şia'dakine benzer bir şekilde [[Kerbelâ Olayı]] her yıl törenlerle anılmaz. Şiâ'daki çeşitli mezheplerde bulunana benzer bir [[Mehdi]] inanışı olmadığı gibi, imamet anlayışının farklılığı sebebiyle herhangi bir imamet silsilesi de bulunmamaktadır. Ek olarak Şia'da birçok mezhebin kabul ettiği imamların üstün akli kabiliyeti, bilgi ve hikmeti olduğu, günahsız ve hatasız oldukları gibi fikirler Sünnilikte bulunmaz<ref name="galeŞiiSünni">Nasr, Seyyed Hossein. "Shiism: Ithnā ʿAsharīyah." Encyclopedia of Religion. Ed. Lindsay Jones. Vol. 12. 2nd ed. Detroit: Macmillan Reference USA, 2005. 8337-8346. Gale Virtual Reference Library. Gale.</ref>. Ayrıca Şia'da çoğunluk imamların sözlerini de hadis külliyatından sayarken Sünnilikte hadis külliyatı sadece Muhammed'in sözlerini ve eylemlerini kapsar<ref name="galeŞiiSünni" />.
Satır 447 ⟶ 456:
İslamın eleştirisi değişik şekillerde yapılmıştır. Bunlar sadece Kur'an'ı temel alarak "geleneksel İslam"ın eleştirisini<ref>http://www.manaz.net/geleneksel-islamin-elestirisi/</ref> yapan, İslamın içinden grup kişilerin eleştirileri, [[Muhammed eleştirisi]], [[Kur'an eleştirisi]], [[Hadis|Hadis eleştirisi]], [[Şeriat|Şeriat eleştirisi]] gibi başlıklarda toplanabilir.
== Ayrıca bakınız ==
| |||