İskoçya Krallığı: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
|||
1. satır:
{{Eski ülke bilgi kutusu
|kendi_dilindeki_adı =
|tam_adı = İskoçya Krallığı <br><small>''Rìoghachd na h-Alba'' ([[
|yaygın_adı = İskoçya
|statü = [[İngiltere Krallığı|İngiliz]] hakimiyeti<br/><small>(1296–1314)</small>/<small>(1651–1707)
|yönetim_biçimi = [[Monarşi]]
|kuruluş_yılı = 843
|yıkılış_yılı = 1707
15. satır:
|olay4 = [[Orkney]] ve [[Shetland]] ilhak edildi
|olay_tarihi4 = 1472
|
|
|bayrak_öncel1 = Flag of None.svg
|resim_öncel1 =
|öncel2 = Dál Riata
|bayrak_öncel2 = Flag of Scotland.svg
|öncel3 = Strathclyde Krallığı
|bayrak_öncel3 = Flag of None.svg
|öncel4 = Northumbrya
|bayrak_öncel4 = Flag of Northumbria.svg
Satır 51 ⟶ 53:
|harita_altyazısı = İskoçya Krallığı'nın [[Avrupa]]'daki konumu.
|başkent = [[Scone, İskoçya|Scone]]
|sürgündeki_başkent =
|latd = |latm = |latNS = |longd = |longm = |longEW =
|slogan = <small>''[[In My Defens God Me Defend]]'' ([[İskoçça]])<br />(
|ulusal_marş =
|yaygın_diller = {{Plainlist|
* [[Orta İrlandaca|Orta Galce]] {{small|(12. yüzyıla kadar)}}
▲|din =
* [[İskoç Galcesi]] {{small|(12. yüzyıla kadar–1707)}}
* [[Kumbrikçe]] {{small|(1093–12. yüzyıla kadar)}}<sup>1</sup>
* [[İngilizce]]<ref group="nb">{{Plainlist|
* [[Eski İngilizce]] (950–1066)
* [[Orta İngilizce]] (1066–1550)
* [[Modern İngilizce]] (1550–1707)
}}</ref> {{small|(950–1707)}}
* [[İskoçça (Cermen dili)|İskoç İngilizcesi]]<ref group="nb">{{Plainlist|
* [[Eski İngilizce]] (1066'ya kadar)
* [[Orta İngilizce]] (1066–13. yüzyıl)
* [[Erken İskoçca(germen)]] (13. yüzyıl–1450)
* [[Middle Scots]] (1450–1707)
}}</ref> {{small|(13. yüzyıl–1707)}}
* [[Fransızca]]<sup>2</sup>
* [[Nornca]] {{small|{{nowrap|(1471–1707)}}}}
* [[Latince]]<ref group="nb">Widely used for administrative and liturgical purposes. [[Orta Çağ Latincesi]] replaced by [[Rönesans Latincesi]] by 15th century.</ref>
}}
|din = [[Katoliklik]], [[Anglikanlık]], [[Presbiteryenlik]]
|para_birimi = [[İskoç Sterlini]] (Pound)
|yönetici1 = [[Kenneth MacAlpin|I. Kenneth]] <small>(ilk)</small>
|yönetici2 = [[I. Robert (İskoçya)|I. Robert Bruce]]
|yönetici3 = [[Anne (Büyük Britanya)|Anne]] <small>(son)</small>
|yönetici4 =
Satır 88 ⟶ 108:
|istatistik_yılı1 = 1500
|yüzölçümü1 =
|nüfus1 =
|istatistik_yılı2 = 1600
|yüzölçümü2 =
|nüfus2 =
|istatistik_yılı3 = 1700
|yüzölçümü3 =
|nüfus3 =
|istatistik_yılı4 = 1482–1707
|yüzölçümü4 = 78.778
|nüfus4 =
|istatistik_yılı5 =
|yüzölçümü5 =
|nüfus5 =
|günümüzdeki_durumu = {{Plainlist|
* {{flag|Birleşik Krallık}} [[Birleşik Krallık]]
|dipnotlar = {{note|1}} [[Piktiş dili]] ve [[Cumbric dili]] 10. ve 11. yüzyıllarda öldü.{{Ref|1}}{{Ref|1}} [[Fransızca]] yaygın olarak İskoçya'daki [[Auld Alliance]] zirvesinde konuşuluyordu.{{Ref|2}} [[Scottish English|English]] began to have increased influence in Scotland from the mid-16th century.▼
* '''∟''' {{flag|İskoçya}} [[İskoçya]]
}}
▲|dipnotlar =
}}
'''İskoçya Krallığı''' ([[
== Tarihçe ==
=== Kökenler 400–943 ===
[[Dosya:Early Medieval Scotland areas.png|thumb|upright|left|Erken Ortaçağ İskoçyası başlıca siyasi merkezleri]]
[[İskoçya]]'da insan uygarlığına ilişkin ilk bulgular, [[mezolitik]] ve [[neolitik dönem]]lere dek uzanır ve [[Keltler]]'den önceki kavimlere dayanır. Keltler bu topraklarda MÖ VI. yy - MÖ III. yy arasında hüküm sürdü ve aristokratik bir toplumsal yapı kurdu. [[Roma İmparatorluğu|Romalılar]]'ın [[Kaledonya]] adını verdikleri İskoçya 'daki egemenliği(MÖ I. yy - MS 410) son bulduğunda bölgede 4 kavim bulunuyordu: Batıda [[İrlanda]]'dan gelmiş [[Skotlar]](İskoçlar), kuzeyde ve kuzeydoğuda [[Piktler]], güneybatıda [[Britonlar]] ve güneydoğuda [[Angıllar]].<ref>W. E. Burns, ''A Brief History of Great Britain'' (Infobase Publishing, 2009), ISBN 0816077282, pp. 44-5.</ref> Piktler sayıda çoğunluğu oluşturmakla birlikte, [[Dalriada Skot Krallığı]] bölge üzerinde güçlü bir kültürel ve dinsel etkiye sahipti. Bu etki [[İskoç]] halkının özelliklerinin oluşumunda önemli bir yer tutar. Bu dönemde [[Anglo-Sakson]] iki krallığın [[Northumbria]]'yı kurmak üzere birleşmeleri [[Strathclyde]]'deki Briton etkinliğine hızla son verdi. VI-VII. yy'larda [[Edwin(Northumbria)|Edwin]], [[Oswald(Northumbria)|Oswald]] ve [[Oswiu(Northumbria)|Oswy]] dönemlerinde [[Northumbria]] kuzeydeki halkları yenilgiye uğratarak bölgeye egemen oldu.<ref name=Yorke2006p54>B. Yorke, ''The Conversion of Britain: Religion, Politics and Society in Britain c.600-800'' (Pearson Education, 2006), ISBN 0582772923, p. 54.</ref> Ne ki [[Piktler]]'in kralı [[Bruce Mac Bili]] Piktler ile Britonları birleştirmeyi başararak Northumbria kralı [[Ecgfrith(Northumbria)|Egfrid]]'i 685'de yenilgiye uğrattı ve böylece İskoçya'nın İngiltere'yle birleştirilmesini önledi. VIII. yy'da başlayan [[Viking]] akınlarının ardından İskoçya'nın kuzey ve kuzeybatısı İskandinavlar'ca işgal edildi.<ref>A. Woolf, ''From Pictland to Alba: 789 - 1070'' (Edinburgh: Edinburgh University Press, 2007), ISBN 0748612343, p. 128.</ref>
=== Genişleme 943-1513 ===
[[Dosya:The Battle of Stirling Bridge.jpg|thumb|upright|left|[[Stirling Köprüsü Muharebesi]](1297).]]
IX. yy'da, [[Kenneth Mac Alpine]], Skotlar yararına bir birlik kurdu; Alba krallığı İskandinav akınları boyunca Piktler'i kısa sürede özümsedi.<ref>B. T. Hudson, ''Kings of Celtic Scotland'' (Westport: Greenhill 1994), ISBN 0313290873, pp. 95–96.</ref> [[Dalriada Skot Krallığı]]'nın örgütlenmesi İskoçya'nın bütününde egemen oldu. Bu çerçevede [[II. Malcolm (İskoçya)|II. Malcolm]]'un tahtın varisi olarak olarak torunu [[I. Duncan (İskoçya)|Duncan]]'ı saptaması başlı başına bir yenilik oldu. Nitekim bir kadın tarafından tahtın varisi [[Macbeth(İskoçya)|Macbeth]] Duncan'ı öldürtüp tahta çıktıysa da kendisi de Duncan'ın oğlu tarafından öldürüldü. Böylece 1058'de tahta çıkan [[III. Malcolm (İskoçya)|III. Malcolm]] döneminde krallık güçlendi. 1093'de İngiltere'ye karşı savaşta III. Malcolm ölünce, ikinci karısı [[Anglosaksonlar|Sakson]] prensesi Margaret Kilise'yi yendiden düzenledi ve ülkede [[Norman]] adetlerini yerleştirdi. Buna karşı çıkan keltler III. Malcolm'un oğullarınca yenilgiye uğratıldı; bunların en genci olan [[I. David (İskoçya)|I. David]] tahta çıktı ve krallığı yönetsel bakımdan tam bir monarşi olarak örgütledi.<ref name=Barrow1992pp9-11>G. W. S. Barrow, "David I of Scotland: The Balance of New and Old", in G. W. S. Barrow, ed., ''Scotland and Its Neighbours in the Middle Ages'', (London: Bloomsbury, 1992), ISBN 1852850523, pp. 9–11.</ref><ref>M. Lynch, ''Scotland: A New History'' (London: Random House, 2011), ISBN 1446475638, p. 80.</ref> Yerine geçen William, [[II. Alexander (İskoçya)|II.]] ve [[III. Alexander (İskoçya)|III. Aleksandr]] dönemlerinde ülke zenginleşti. III. Aleksandr'ın ölümüyle taht sorunu doğdu. Bu dönemde İngiliz kralı [[I. Edward]]'ın baskısıyla [[John Balliol (İskoçya)|John Baliol]] tahta çıktı(1292).<ref name=Macquarrie2004p153>A. Macquarrie, ''Medieval Scotland: Kinship and Nation'' (Thrupp: Sutton, 2004), ISBN 0-7509-2977-4, p. 153.</ref> I. Edward'ın baskı ve aşağılamalarına dayanamayan Baliol İngiltere'nin kuzeyini işgal etti. İngiltere'nin yanıtı [[Berwick katliamı]] oldu. İskoçya İngiliz boyunduruğuna girdi(1296). Fakat [[William Wallace|Wallace]] önderliğinde birleşen yurtseverler boyun eğmeyerek İngiliz ordusunu birçok kez yenilgiye uğrattılar. 1298'de Edward'ın orduları yurtseverleri yendi. Tutsak alına Wallace [[Londra]]'da idam edildikten sonra vücudunun parçaları örnek olsun diye İskoç kentlerine gönderildi. Bu arada İskoçya tahtına çıkan [[I. Robert (İskoçya)|I. Robert Bruce]] 1307'de I. Edward 'ın ölümünden sonra İngilizlerle savaşa girişti. 1314'te [[II. Edward]]'ı yenilgiye uğratarak İskoçya'yı birleştirip yönetimi altına aldı.<ref>A. Grant and K. J. Stringer, eds, ''Uniting the Kingdom?: the Making of British History'' (London: Routledge, 1995), ISBN 0415130417, p. 101.</ref> 1329'da onun ölümüyle tahta çıkan II. Davaid döneminde krallık gerilemeye başladı. Bu gerileme [[II. Robert (İskoçya)|II.]] ve [[III. Robert (İskoçya)|III. Robert Stuart]] dönemlerinde sürdü. ve krallık otoritesi ortadan kalktı. [[Yüz Yıl Savaşı|Yüzyıl savaşları]] sırasında İngiltere'yle savaşan [[Fransa Krallığı|Fransa]]'yı destekleyen İskoçya, daha sonra İngiltere'nin saldırılarını önleyemedi.<ref name="G. Menzies 2002 p. 179">G. Menzies ''The Scottish Nation'' (Edinburgh: Edinburgh University Press, 2002), ISBN 190293038X, p. 179.</ref>
=== Birleştirme ve birlik 1513-1707 ===
[[Dosya:The Execution of Charles I.jpg|thumb|upright|left|1649'da I. Charles'ın idamı]]
[[Dosya:Articles_of_Union_1707.jpg|thumb|İskoçya'nın özerkliğini yitirdiği 1707'de imzalanan Birleşme Yasası]]
1513'de İskoç kralının [[Fladden Savaşı]]'nda İngilizler'e yenilmesi ülkede karışıklıklara yol açtı. Bu dönemde İskoçya'da [[John Knox]]'un etkisiyle [[Calvincilik]] yayıldı.<ref name=Thomas2012p188>A. Thomas, "The Renaissance", in T. M. Devine and J. Wormald, ''The Oxford Handbook of Modern Scottish History'' (Oxford: Oxford University Press, 2012), ISBN 0191624330, p. 188.</ref> İngiltere'nin de desteklediği bu hareket kısa zamanda kitlesel bir boyut kazanarak Katolik monarşiyi devirdi.<ref>Wormald, ''Court, Kirk, and Community'', pp. 120-33.</ref> İskoçya Kraliçesi [[I. Elizabeth]]'e sığınmak zorunda kaldı(1569). I. Elizabeth'in varis bırakmadan ölmesi üzerine [[Mary Stuart]]'ın oğlu [[I. Charles (İngiltere Kralı)|I. Charles]] krallık üzerinde mutlak bir egemenlik kurmak ve Katolik dinini krallığın resmi dini yapmak isteyince İngiltere parlementosuyla anlşamazlığa düştü.<ref>D. L. Smith, ''A History of the Modern British Isles, 1603–1707: The Double Crown'' (Wiley-Blackwell, 1998), ISBN 0631194029, ch. 2.</ref> Krala karşı birleşen [[İskoçya Parlamentosu|İskoçya]] ve [[Birleşik Krallık Parlamentosu|İngiltere Parlamentosu]] 1649'da [[Oliver Cromwell|Cromwell]]'in önderliğinde I. Charles'ı tahttan indirdi ve kral idam edildi. Cromwell' İskoçya'yı İngiltere ile birleşmeye zorladı. Buna karşı birleşmeyi reddeden İskoçyalılar, I. Charles'ın oğlunu tahta çıkarmak istediler. Ama Cromwell'in İskoçyalılar karşısında kazandığı [[İngiliz İç Savaşı|Dunbar(1650) ve Worcester(1651) savaşları]]ndan sonra ülke İngiltere'nin egemenliğine girdi. 1707 'de imzalanan Birleşme yasasıyla da İskoçya özerkliğini yitirdi ve Birleşik Krallığın bir parçası oldu.<ref>Mackie, Lenman and Parker, ''A History of Scotland'', pp. 225–26.</ref>
== Bayraklar ==
Satır 114 ⟶ 158:
<!--Dosya:Royal Standard of Great Britain in Scotland (1603-1649).PNG|İskoçya Kraliyet Bayrağı. 1603-1707 arasında kullanıldı.--> <!-- Bu resim görünmediği için çıkarıldı. Yüklenirse tekrar eklenebilir. -->
</gallery>
== Kaynakça ==
| |||