Arkeen: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Malkaviantr (mesaj | katkılar) Bilgler genişletildi. |
|||
1. satır:
'''Arkeyan
== Etimoloji ==
'''Arkeyan''' terimi eski Yunan dilinde ''başlangıç, köken'' gibi anlamlara gelen Αρχή (''Arkhē'') sözcüğünden türetilmiştir.
== Arkeyan Döneminde Dünya ==
== Kaynakça ==▼
Arkeyan başladığında yeryüzü ısısı bugünkünden neredeyse üç kat daha yüksekti. Yeryüzündeki bu ekstra ısı, gezegenin hacimce büyümesinden, çekirdeğin oluşumundan ve radyoaktif elementlerden kaynaklanmaktadır. Bu yüksek ısı akışı [[Levha tektoniği|levha tektoniğinin]] bugünkünden çok daha şiddetli sonuçlar doğurmasına neden olmuş olabilir. Dünyanın ilk süperkıtası [[Vaalbara]] da bu dönemde oluşmuştur.
Arkeyandan kalan kayaçların çoğu metamorfik ve magmatik kayaçlardır. Volkanik aktiviteler bugünkünden çok daha fazla ve şiddetli olduğu için [[komatiite]] gibi alışılmadık türden kayaçlar oluşmuştur.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Archean</ref>
=== Atmosfer ===
Arkeyan dönemde Dünya atmosferinin serbest oksijenden yoksun olduğu düşünülmektedir. Bunun yanı sıra bol miktarda [[metan]] ve [[karbon dioksit]] içerdiği sanılmaktadır.<ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/Archaean</ref>
== Yaşam ==
Okyanuslarda mikrobiyal yaşam jeobiyokimyasal süreçler sonunda bu dönemde ortaya çıkıp, evrildi. Canlıların bugün kullandığı biyokimyasal süreçlerin temeli atıldı ve bu süreçlerin büyük çoğunluğu bu dönemde kuruldu. [[Arkea|Arkeaların]] baskın olduğu prokaryotik yaşam okyanuslarda yaygındı. Fotosentetik bakteriler olan [[siyanobakteriler]] ortaya çıkıp, o zamana kadar oksijensiz olan okyanuslara oksijen salmaya başladı. Bu yeryüzünde ilk kez bol miktarda bulunan serbest oksijenin okyanuslarda çözünmüş halde bulunan demirle tepkimeye girerek birlikte çökmelerine neden oldu.<ref>http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/jeolojik/KambrOncesi/index.htm</ref>
== Evrimsel Açıdan Arkeyan ve Alt Dönemler ==
=== Eoarkeyan ===
4.000 – 3.600 milyon yıl önceki dönemi kapsar. Bu dönemdeki tüm canlılar tek hücreli, [[Prokaryot|prokaryotik]] ve [[Kemoototrof|kemo-ototrof]] canlılardır. Yani hepsi Dünya üzerinde o dönemde bolca bulunan karbondioksit gazını karbon kaynağı olarak tüketiyor ve bünyeleri içerisinde inorganik materyallerle oksitleyerek kimyasal enerjiye dönüştürüyorlardı. Bilinen en eski mikrofosiller bu döneme aittir.
=== Paleoarkeyan ===
3.600 – 3.200 milyon yıl önceki dönemi kapsar. Bu dönemde prokaryotik canlılar glikoliz denen bir tepkimeyi evrimleştirerek eski döneme göre daha verimli bir enerji üretme yöntemi geliştirirler. Bu dönemde zorunlu olarak oksijensiz sürdürülen metabolizma içerisindeki glikoliz, az miktarda; ancak eskisine göre daha kararlı ve bol miktarda enerji üretimini sağlamıştır. Bu yöntemde, o döneme kadar çevrede bolca üretilmiş [[glikoz]] hücre içerisinde kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca bu dönemde prokaryotlar içerisinde büyük bir türleşme meydana gelmiş ve bakteriler ile arkeler birbirinden ayrılmıştır. Son olarak, bu dönemde [[Fotosentez|fotosentezin]] en ilkin versiyonları evrimleşmiştir. Bu tip fotosentezde oksijen üretilememektedir. Fotosentez yapan canlılar proton akışını kullanarak besin üretebilmektedirler; ancak bu işlem sonucunda henüz oksijen üretilememektedir.
=== Mezoarkeyan ===
3.200 – 2.800 milyon yıl önceki dönemi kapsar. İlk [[Stromatolitler|stromatolitlerin]] oluştuğu dönemdir. Stromatolitler, katmanlar halinde siyanobakterilerin yığılması sonucu oluşan kayalık benzeri yapılardır. Bugün bilinen en eski makrofosiller bu döneme aittir.
Bildiğimiz anlamıyla fotosentez yapabilen ilk siyanobakterilerin evrimi bu dönemde gerçekleşmiştir. Bu canlılar, atalarından aldıkları fotosentetik özelliği bir adım öteye götürerek bünyelerinde bulunan su moleküllerini kimyasal bir araç olarak kullanabilmeyi başarmışlardır. Bu sayede ilk defa oksijen üretilmeye başlanmıştır. Bu oksijen okyanuslardaki çözünmüş demiri oksitleyerek ilk demir madeninin oluşmasını başlatmıştır. Fotosentez sebebiyle atmosferdeki oksijen düzeylerinde yavaş yavaş artış gözlenmeye başlanmıştır. O dönemde yaşayan ve oksijenin yakıcı etkisine adapte olmayan bakteriler için oksijen bir zehir etkisi yaratmış ve neredeyse tamamının ölümüne ve yok olmalarına sebep olmuştur. Bu dönemde Ay halen Dünya'ya çok yakındır ve bu sebeple 300 metreye varan gel-gitler oluşmaktadır. Dünya'daki atmosferik koşullar halen ciddi derecede kaotiktir ve sürekli fırtınalar yaşanmaktadır. Bu karmaşık etkiler, evrimsel sürecin hızlanmasına sebep olmaktadır.<ref>http://www.evrimagaci.org/makale/303</ref>
=== Neoarkeyan ===
2.800 – 2.500 milyon yıl önceki dönemi kapsar. Oksijenli fotosentez bu dönemde evrimleşerek [[Proterozoik Devir|Proterozoik]] dönemde [[Oksijen Felaketi|Oksijen Felaketi’ne]] neden oldu. [[Kenorland]] adlı süperkıta da bu dönemde oluştu.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Neoarchean</ref>
== Ayrıca bakınız ==
* [[Jeolojik Devirler]]
▲== Kaynakça ==
<references />{{jeolojik devirler}}
[[Kategori:Arkeyan Devir| ]]
| |||