Arpaçay (akarsu): Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
madde genişletme. |
||
1. satır:
{{Nehir bilgi kutusu | adı= Arpaçay
| resim = 246886809 343c5a6348 b.jpg
| başlık = Türkiye-Ermenistan sınırında Arpaçay
| kaynak = [[Çıldır Gölü]]
| ağız = [[Aras Nehri]] ile birleştikten sonra [[Hazar Denizi]]’ne dökülür.
| havza = {{bayraksimge|Türkiye}} [[Türkiye]]<br /> {{bayraksimge|Ermenistan}} [[Ermenistan]]<br />
| uzunluk = 186 km (116 mil)
}}
[[Dosya:20110419 bridge Akhurian River East view Ani Turkey.jpg|250px|thumb|Tarihi [[İpekyolu]] köprüsü kalıntıları]]
[[Dosya:Ani from Armenia.jpg|250px|thumb|Tarihi [[Ani|Ani harabeleri]] Arpaçay'ın kıyısında yer alır.]]
'''Arpaçay''', ('''Akhuryan''' {{lang-hy|Ախուրյան|Ախուրյան}})[[Türkiye]]-[[Ermenistan]] sınırını oluşturan, [[Çıldır Gölü]]nden doğan, [[Aras nehri]]nin önemli kolu olan akarsu. Toplam 186 km uzunlukta ve 9.500 km² yağış [[havza]]sına sahiptir. Türkiye tarafında 5.437 km² büyüklüğündeki alanın sularını boşaltır. Karahan, Telek suyu ve Kars çayı önemli kollarıdır. Debisi 39.412 m³/sn'dir<ref name =ced>{{Web kaynağı|url = http://www.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/Kars_icdr2012.pdf|başlık= Arpaçay Nehri|yazar= |tarih= |eser= 2012 Yılı Kars İli ÇED Raporu|yayıncı= |erişimtarihi= 7 Ocak 2015}}</ref>.
Arpaçay; [[Kars]], [[Iğdır]] ve Ermenistan sınırlarının birleştiği noktada [[Aras nehri]] ile birleşir. Aras nehri sularını [[İran]] ve [[
Arpaçay iki çayın birleşmesiyle oluşur.[[Çıldır Gölü]]nün fazla suları boşaltan Çıldır Suyu bunlardan biridir. Diğer kolu Ermenistan'daki Arpagel gölünün gideğenidir. Bu iki kol [[Başgedikler, Kars|Başgedikler köyü]] yakınlarında birleşir. [[Gümrü]]'nün batısında Şuregel yaylasında Kars çayı ve Karahan Çayı, Arpaçayla birleşir. Ermenistan sınırını oluşturarak güney yönünde akışını sürdürür. Bu arada Digor Çayı ve Başgedik Deresini bünyesine katar. [[Tuzluca, Iğdır|Tuzluca]]- [[Halıkışlak, Digor|Halıkışlak]] arasında [[Aras Nehri]] ile birleşir<ref>{{Web kaynağı|url =http://www.turkiyegezisi.com/cografya/nehir/turkiyenin-akarsulari/ |başlık= Arpaçay Nehri|yazar= |tarih= |eser= Türkiye’nin Akarsuları|yayıncı=turkiyegezisi.com |erişimtarihi= 7 Ocak 2015}}</ref>.
Nehir üzerinde sulama ve taşkın kontrolü amacıyla [[Arpaçay barajı]] kurulmuştur. Rusya ile ortaklaşa yapılan baraj 1975-1983 yılları arasında inşa edilip, 1983 yılında hizmete alınmıştır. Arpaçay baraj gölü günümüzde Ermenistan-Türkiye sınırının bir bölümünü oluşturmaktadır.
Arpaçay Ermenistan ile Türkiye arasında ''sınır suyu'' olmasından dolayı küçük sorunlar yaşanmaktadır <ref>{{Web kaynağı|url =http://www.usiad.net/phocadownload/makaleler/Dunyanin_Tanimsiz_Alanlari.pdf|başlık= Sınır Oluşturan ve Sınır Aşan
Sularımız|yazar= YILDIZ, Dursun|tarih= |eser= Dünyanın Tanımsız Alanları|yayıncı= usiad.net |erişimtarihi= 7 Ocak 2015}}</ref>.
[[Havza|Yağış alanı]]ndaki yağış rejiminin düzensizliğine bağlı olarak akarsuyun rejimi düzensizdir. Yörede sert karasal iklim hakimdir. Kış yağışlarının kar şeklinde olması akışın bu mevsimde zayıflamasına neden olur. İlkbahar ve yaz başlarında sıcaklarla eriyen kar suları nehirlerin coşkun akmasına neden olur<ref name =ced/>.
Arpaçay'ın Türkiye tarafında yer alan [[Ani|Ani ören yeri]] [[Kars]] ili [[Akkaya]] ilçe sınırlarında yer alır. Antik kent çay kenarında volkanik [[tüf]] tabakaları üzerinde kurulmuştur. Tarihi [[İpek yolu]]nun Anadoluya giriş noktası olan [[Ortaçağ]] kenti önemli bir ticaret kenti ve eski bir Ermeni başkentidir.
Arpaçay çevresinde tarih öncesi yerleşmeler tespit edilmiştir. İlk yerleşmeleri su kenarlarına kuran insanlar çay çevresini de kullanmıştır. Tespit edilen [[höyük]]lerin ve kalelerin [[tunç çağı]]na ait oldukları düşünülmektedir. Arpaçay havzasında tespit edilen tarih öncesi alanlar şunlardır: Danatepe Höyük , Zöhrap Yerleşmesi, Carcı Yerleşmesi, Polat Kalesi, Yarbaşı Yerleşmesi, Tepecik yerleşmesi, Ziyarettepe Kalesi<ref>{{Web kaynağı|url =http://www.kafkas.edu.tr/dosyalar/sobedergi/file/14/6.pdf |başlık= ARPAÇAY HAVZASI’NDA TUNÇ ÇAĞI YERLEŞMELERİ|yazar= KARAGEÇİ, Mustafa|tarih= |eser= |yayıncı= kafkas.edu.tr|erişimtarihi= 8 Ocak 2015}}</ref>.
Arpaçay Türkiye için uluslar arası hukuka göre hem ''sınır suyu'' (sınırı çizen su), hemde ''sınır aşan su''dur. Bu suların kullanımı ve korunması devletlerin karşılıklı anlaşmaları ile yürütülmektedir. Ermenistan ile sınırımızı belirleyen çay, Aras nehri ile birleştikten sonra [[İran]] ve [[Azerbaycan]] sınırlarını oluşturur. Türkiye 1927 yılında [[SSCB]] ile sınır oluşturan ve sınır aşan suların kullanımı ile ilgili anlaşma imzalamıştır. Bu anlaşmaya dayanarak 1960 ve 1970'li yıllarda Arpaçay üzerinde Arpaçay barajı (Ahuryan Barajı) inşanında uzlaşma sağlandı. 1976 yılında inşaatına başlanan barajda tutulacak 510 milyon m³ su eşit olarak paylaşılmaktadır. Sulama suyu barajdan alınmayıp, Aras nehrine döküldüğü alandan 75 km aşağıda yapılan Sedarabat regülatöründen alınmaktadır. Bu su ile mikroklima özelliğindeki Iğdır ovasında 66.000 hektarlık alan sulanmaktadır. Arpaçay'ın debisi, kullanılabilecek su miktarı Türk ve Ermeni yetkililerden oluşan ortak komite tarafından kontrol edilmekte ve yönetilmektedir<ref>{{Web kaynağı|url = http://ozdenbilen.com/Dosyalar/OzdenBilenYayinlari/MakaleRaporSunum/HacettepeUniversitesiHidropolitikDerslerindenAlintilar.doc |başlık= HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ STRATEJİK DEĞERLENDİRME, UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ’NDE HİDROPOLİTİK DERSLERİNDEN ALINTILAR|yazar= |tarih= |eser= |yayıncı= |erişimtarihi= 8 Ocak 2015}}</ref>.
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
| |||