Erkek: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Gerekçe: + deneme amaçlı değişiklik |
İnsanperver (mesaj | katkılar) Değişiklik özeti yok |
||
1. satır:
{{Hakkında|yetişkin insan eril bireyler|genelde insanlar|İnsan|diğer kullanımlar|Erkek (anlam ayrımı)}}
{{Etnik grup bilgi kutusu
|grup = Erkek
|resim = [[Dosya:Men montage 2.jpg|300px]]
|altyazı = Yukarıdan başlayarak soldan sağa: [[Hafez]]{{,}} [[David (Michelangelo)|David]]{{,}} [[Ban Ki-moon]]{{,}} [[Chinhua Achebe]]{{,}} [[Aryabhata]]{{,}} [[George Frideric Handel|Händel]]{{,}} [[Confucius]]{{,}} [[Kofi Annan]]{{,}} [[Chief Joseph]]{{,}} [[Plato]]{{,}} [[Ronaldo]]{{,}} [[Albert Einstein]]{{,}} [[Errol Flynn]]{{,}} [[Mohandas Karamchand Gandhi|Mohandas Gandhi]]{{,}} [[Ole Henrik Magga]]{{,}} [[Joel Salatin]] {{,}} [[Adam]]{{,}} [[Erik Schinegger]]{{,}} Man with child{{,}} [[Heracles]] with [[Telephus]]}}
'''Erkek''', [[eril]] [[insan]]. ''Erkek'' terimi genellikle [[yetişkin]] bir eril bireyi kastetmekte kullanılırken, [[oğlan]] terimi ise eril bir [[Çocuk|çocuk]] veya [[Ergenlik|ergeni]] tanımlamak için kullanılır. Ancak ''erkek'' terimi aynı zamanda bazen yaş gözetmeksizin bir eril insanı tanımlamak için de kullanılır; tıpkı "[[erkek basketbolu]]" ifadesinde olduğu gibi.
Diğer eril [[memeli]]lerde olduğu gibi, bir erkeğin [[genom]]u genellikle kalıtsal yolla annesinden bir [[X kromozomu]] ve babasından ise bir [[Y kromozomu]] alır. Eril [[fetüs]] bir [[dişi]] fetüse oranla daha az [[östrojen]] üretirken daha fazla [[androjen]] üretir. Bu [[eşey hormonu|cins (eşey) hormonlarındaki]] bu miktar farkı, erkekleri kadınlardan ayıran [[psikoloji|psikolojik]] farkların büyük ölçüde sorumlusudur. Ergenlik sırasında, androjen üretimini uyaran hormonlar [[ikincil cinsel özellik]]lerin gelişmesi ile sonuçlanır; böylece cinsler arasındaki farklılıklar ortaya çıkar. Ancak bazı [[interseks]] ve [[transgender|trans erkekler]] için üzerinde istisnalar vardır.
== Etimoloji ==
{{geliştir}}
<!-- Uyarı: Lütfen bu kısmı İngilizce Vikipedi'deki "man" sözcüğünün etimolojik içeriği ile doldurmayın. Çünkü bu alan tamamen Türkçedeki "erkek" sözcüğünü ilgilendirmektedir ve "erkek" sözcüğüne özgü içerik ile doldurulmalıdır. -->
== Yaş ve terminoloji ==
{{Ana|Erkeklik}}
'''''Erkeklik''''' terimi, eril bir insanın yaşamındaki dönemi anlatmak için kullanılır. Bu dönemde birey [[oğlanlık]]tan çıkıp [[ergenlik]]ten geçerek genellikle eril [[ikincil cinsel özellikler]]e ulaşır. ''Erkeklik'' terimi eril nitelikler ve eril [[cinsiyet rolleri]]ni ifade eden [[erillik]] ile ilişkilidir.
== Biyoloji ve cinsiyet ==
{{Ana|İkincil cinsel özellikler|İnsanlarda cins farklılıkları}}
''Ayrıca bakınız: [[Trans erkek]] ve [[interseks]]''
[[Dosya:Male Human Nudity.jpg|sağ|thumb|120px|Eril erkek vücudu. Saç ve sakalları kesilmiş.]]
İnsanlar birçok özellikte [[cinsel dimorfizm|cinsel ikilik]] gösterir; bunlardan birçoğu üreme yeteneği ile doğrudan bağlantılı olmasa da bu özelliklerin çoğu cinsel etkileşimde rol oynar. İnsanlardaki cinsel ikiliğine dair ifadelerin çoğu boy, ağırlık ve vücut yapılarına yöneliktir; bununla beraber her zaman genel kalıba uymayan örnekler bulunur. Örneğin, erkekler kadınlara göre daha uzun olmaya yakındır, fakat her iki cinste de orta boy aralığında çok sayıda insan vardır.
İnsanlardaki eril bireye ait [[İkincil cinsel özellik|ikincil cinsel özelliklerden]] bazıları:
* daha fazla [[kasık kılı]]
* daha fazla [[yüz kılı]]
* kadınlardan daha büyük eller ve ayaklar
* daha geniş [[omuz]]lar ve göğüs
* daha büyük [[İnsan kafatası|kafatası]] ve [[kemik]] yapısı
* daha büyük [[İnsanlarda cins farklılıkları#Beyin büyüklüğü|beyin kütle ve hacmi]]
* daha fazla [[kas]] kütlesi
* daha belirgin bir [[Adem elması]] ve daha derin [[insan sesi|ses]]
* daha uzun kaval kemiği
[[Dosya:Da Vinci Vitruve Luc Viatour.jpg|sol|thumb|170px|[[Leonardo da Vinci|Leonardo da Vinci'nin]] ''[[Vitruvius Adamı]]'' bir erkeğin oranlarını göstermektedir.<ref>[http://leonardodavinci.stanford.edu/submissions/clabaugh/history/leonardo.html The Vitruvian man]</ref>]]
=== Cinsel özellikler ===
İnsanoğlunda, bir bireyin cinsi genellikle [[döllenme]] sırasında [[Spermatozoon|sperm]] hücresinde taşınan genetik madde tarafından belirlenir. [[Yumurta (hücre)|Yumurtayı]], [[X kromozomu]] taşıyan bir sperm hücresi döllerse yavru dişi (XX) olacak; yumurtayı [[Y kromozomu]] taşıyan bir sperm hücresi döllerse yavru eril (XY) olacaktır. Kişilerin anatomik veya kromozomal görüntüleri ifade edilen bu kalıptan [[interseks]] olarak farklılık gösterebilir.
Bu durum, [[XY cins belirleme sistemi]] olarak ifade edilir and is typical of most mammals, but quite a few other [[sex-determination system]]s exist, including some that are non-genetic.
The term primary sexual characteristics denotes the kind of [[gamete]] the [[gonad]] produces: the [[ovary]] produces egg cells in the female, and the [[testis]] produces sperm cells in the male. The term secondary sexual characteristics denotes all other sexual distinctions that play indirect roles in uniting sperm and eggs. Secondary sexual characteristics include everything from the specialized male and female features of the genital tract, to the brilliant plumage of male birds or facial hair of humans, to behavioral features such as courtship.
Biological factors are not sufficient determinants of whether a person considers themselves a man or is considered a man. [[Intersex]] individuals, who have physical and/or genetic features considered to be mixed or atypical for one sex or the other, may use other criteria in making a clear determination. There are also [[transgender]] and [[transsexual]] men, who were assigned as female at birth, but identify as men; there are varying social, legal and individual definitions with regard to these issues. (See [[transman]].)
===Reproductive system===
{{main|Male reproductive system (human)}}
[[File:Male_pelvic_structures.svg|thumb|right|200px|Human male reproductive anatomy and surroundings.]]
The male [[sex organ]]s are part of the reproductive system, consisting of the [[human penis|penis]], [[testicles]], [[vas deferens]], and the [[prostate]] gland. The male reproductive system's function is to produce [[semen]] which carries [[spermatozoon|sperm]] and thus [[DNA|genetic information]] that can unite with an egg within a [[woman]]. Since sperm that enters a woman's [[uterus]] and then [[fallopian tubes]] goes on to [[Fertilization|fertilize]] an egg which develops into a [[fetus]] or child, the male reproductive system plays no necessary role during the [[gestation]]. The concept of [[father]]hood and [[family]] exists in human [[society|societies]]. The study of male reproduction and associated organs is called [[andrology]].
[[File:NHGRI human male karyotype.png|thumbnail|left|[[Karyogram]] of human male using [[Giemsa]] staining. Human males typically possess an [[Sex determination and differentiation (human)|XY combination]].]]
=== Eşey hormonları ===
Memelilerde, cinsel farklılaşmayı ve gelişimi etkileyen hormonlar [[androjenler]]dir (ağırlıklı olarak [[testosteron]]); bunlar yumurtalığın daha sonraki gelişimini uyarır. Cinsel olarak farklılaşmayan [[embriyo]]da, testosteron [[Wolf kanalı|Wolf kanallarının]] ve penisin gelişimini, skrotuma uzanan [[labioskrotal kıvrımlar]]ın ise kapanmasını uyarır. Cinsel farklılaşmadaki bir diğer önemli hormon [[Anti-müllerian hormon]]dur; bu hormon [[Müller kanalı|Müller kanallarının]] gelişimini engeller.<BR clear=all>
=== Hastalıklar ===
Genelde, erkekler kadınlarla çok sayıda ortak [[hastalık|hastalığa]] yakalanırlar. Kadınlarla karşılaştırıldığında, erkekler biraz daha fazla hastalığa yakalanırlar.{{Kaynak belirt|tarih=Eylül 2008}} Eril yaşam beklentisi dişi yaşam beklentisinden biraz daha düşük olmasına rağmen son yıllarda aradaki bu fark düşmektedir.
Ergenlikteki eriller için, [[hipofiz bezi]]nden salgılanan [[gonadotropinler]]le birlikte testosteron insan erilinde, bir insan dişisinden farklı olan cinsel ayrımın tamamı ile [[spermatogenez]]leri uyarırken, kadınlarda ise östrojen ve progesteron insan erilinden farklı olan cinsel ayrımını üretir.
== Ayrıca bakınız ==
{{Portal|Cinsiyet çalışmaları}}
*[[Erillik]]
*[[:Kategori:Erkekler listeleri|Erkek listeleri]]
*[[Trans erkek]]
*[[Eşey ataması]]
*[[Kadın]]
'''Sağık:'''
*[[Androloji]]
*[[Eril psikoloji]] disiplini
*[[Erkek sağlığı]]
*[[Cinsiyet farklılıkları]]
*[[Erkeklik]] (erkeklerin toplumsal özellikleri)
*[[Erkekleşme]]
*[[Y kromozomlu Adam]]
'''Dinamikler:'''
*[[Maçoluk]]
*[[Eril şovenizmi]]
*[[Ataerki]]
*[[Eşeylik]]
*[[Filandri]]
*[[Misandri]]
'''Politik:'''
*[[Baba hakları]]
*[[Masculism]]
*[[Erkek hareketi]]
*[[Erkek çalışmaları]]
*[[Erkek Hakları]]
*[[Yeni Sovyet erkeği]]
*[[Cinsiyet ve cinsellik çalışmaları]]
==
{{Kaynakça}}
== Daha fazla okuma ==
* Andrew Perchuk, Simon Watney, Bell Hooks, ''The Masculine Masquerade: Masculinity and Representation'', MIT Press 1995
* [[Pierre Bourdieu]], ''Masculine Domination'', Paperback Edition, Stanford University Press 2001
* Robert W. Connell, ''Masculinities'', Cambridge : Polity Press, 1995
* [[Warren Farrell]], ''The Myth of Male Power'' Berkley Trade, 1993 ISBN 0-425-18144-8
* [[Michael Kimmel]] (ed.), Robert W. Connell (ed.), Jeff Hearn (ed.), ''Handbook of Studies on Men and Masculinities'', Sage Publications 2004
==
*{{Wiktionary-inline|erkek}}
*{{Wikiquote-inline}}
*{{Commonsinline|Man|Men}}
{{Beşeri bilimler}}
{{Use dmy dates|date=December 2010}}
[[Kategori:
[[Kategori:Erkekler| ]]
[[Kategori:Cinsiyet]]
[[Kategori:Eşey]]
| |||