Akılcılık: Revizyonlar arasındaki fark

''Akılcılık'', bilginin kaynağının [[akıl]] olduğunu; doğru bilginin ancak akıl ve düşünce ile elde edilebileceği tezini savunan felsefi yaklaşıma verilen isimdir. Buna göre, kesin ve evrensel bilgilere ancak akıl aracılığıyla ve [[:wikt:tümdengelim|tümdengelim]]li bir yöntemsel yaklaşımla ulaşılabilir. Dünya hakkındaki mühim olan bilginin sadece deney ötesi yöntemlerle elde edilebileceğini savunur. Akılcılık her bireyin eşit ve değişmez aklî ve mantıkî ilkelere sahip olduğunun kabulü ile, çeşitli ''"[[a priori]]"'' ve apaçık hakikatlerin varolduğunu kabul eder. Son zamanlarda, çeşitli dilbilimcilerin bazı dilbilim kavramları hakkındaki yazıları haricinde, ''"[[a priori bilgi]]"''nin bilginin varlığı sıklıkla reddedilmiş, kabul edilse dahi etki alanı ve konumu daraltılmıştır.

Bu görüşe göre, kesin bilgi örneği [[matematikMatematik]]tir. Hakikate ve eşyanın bilgisine sadece akıl ile erişilebileceğini savunur. Bu sebeple akılcılık, [[Deneycilik|deneyciliğin]] karşıtıdır. Akla karşı yaklaşım pek çok bağlamda dindeki[[Dîn]]'deki [[vahiy]]le ile yahut [[etik]]teki duygu ve hisle karşılaştırılan bir yaklaşımdır. Bununla birlikte felsefede akıl genellikle [[içgörü]]yle ''(içe [[doğma]]yla değil)'' karşılaştırılır.

Batı'da akılcı gelenek [[Elealı Zenon|Elealılar]], [[PitagorasçılarPisagorcular]] ve [[Platon]] ile ''(aklın kendine yeterliliği teorisi [[Yeni- Platonculuk|Yeni-platonculuğunPlatoncu]]luğun ve [[idealizm]]in başat temasıdır.)'' başlar (Runes, 263). [[Aydınlanma]]'dan beri akılcılık felsefenin hizmetine matematiğin yöntemlerini sunmaya çalışır. [[René Descartes|Descartes]], [[Gottfried Leibniz|Leibniz]] ve [[Baruch Spinoza|Spinoza]] buna örnek gösterilebilir (Bourke, 263). Akılcılık [[Avrupa]]'da genellikle '''kıta felsefesi''' olarak bilinir, çünkü İngiltere'de deneycilik daha baskındır. Nitekim [[Gottfried Leibniz|Leibniz]] ve [[Baruch Spinoza|Spinoza]] gibi filozofların düşünceleri, İngiliz deneyci filozoflarınkilerle sık sık karşılaştırılmıştır. Fakat bu akılcılık ve [[deneycilik]] akımları ile filozofların akılcı ve deneyci fikirleri detaylıca incelendiğinde pek doğru bir eylem veya bakış açısı değildir. Geniş bir bakış açısından bir filozof hem akılcı hem de deneyci olabilir (Lacey, 286–287). Aşırı noktasında, deneycilik deneyim dışı her türlü bilgiyi reddeder ve her türlü bilginin deneyim ile edinildiğini savunur. Akılcılık ise, aşırı noktada bilginin deneyim ve algı olmaksızın saf akıl ile tamamen ve en iyi şekilde edilnilebileceğini savunur. Yani deneycilik ile akılcılık arasında en temel tartışma (insan) bilgi(si)nin kaynağıdır. Bununla birlikte, bu tüm rasyonalistlerin doğa bilimlerinin deneyimsel bilgi ve algıların yardımı olmadan tam anlamıyla bilinebileceğini öne sürdükleri anlamına gelmez. Aslında çoğu rasyonalist filozof deneyime de en azından belirli oranda önem vermiştir ve belirtilen derecede aşırı bir noktada bulunan herhangi bir rasyonalist okul ortaya çıkmamıştır (Hatfield).

Rasyonalizm geleneği Parmanides'ten Hegel'e uzanan bir gelişim cizgisi gösterir, bu çizgi üzerinde birbirinden çok farklı akılcılık anlayışlarıyla karşılaşılır. Farklı rasyonalizm tanımlarına rağmen; ''doğruluğun ölcüsünü akıl olarak ele almasını'' bu felsefe geleneğinin ortak bir öğesi olarak ele alırsak, söz konusu düşüncenin doruk noktasında Hegel ile karşılaşılır. Hegelci [[diyalektik yöntem]] yöntem rasyonalizmin kendi içinde kendini temellendirmesinin bir yöntemi olarak ortaya çıkmıştır. Hegel'in ünlü sav sözü, "''Gerçek olan her şey ussal, ussal olan her şey gerçektir''" değişi, tüm bir rasyonalizm geleneğinin en özlü ifadesi olarak görülür.

* [[Farabi]] ''([[Mu'tezile]])''