Vikipedi

Türk halkları: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
(Tüm bekleyen değişiklikleri göster)
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Caglarctr (mesaj | katkılar)
Devriyeler
17.001 değişiklik
k Jayarathina tarafından yapılan değişiklikler geri alınarak, Yeni hesap tarafından değiştirilmiş önceki sürüm geri getirildi.
24. satır:
 
{| class="wikitable"
|- bgcolor="#cccccc"
%
! Şive/Lehçe
! Ülke
! Bulunduğu Ülke
! Nüfus Tahmini
|-
|-
| '''[[Türkiye Türkçesi]]''' || {{bayraksimge|Türkiye}} [[Türkiye]] (resmî)<br />{{bayraksimge|KKTC}} [[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti|KKTC]] (resmî)<br />{{bayraksimge|Kıbrıs Cumhuriyeti}} [[Kıbrıs Cumhuriyeti]] (resmî)<br />{{bayraksimge|Almanya}} [[Almanya]]<br />{{bayraksimge|Bulgaristan}} [[Bulgaristan]] (bölgesel dil)<br />{{bayraksimge|Makedonya}} [[Makedonya Cumhuriyeti]]<br />[[Dosya:Flag of Kosovo.svg|23px]] [[Kosova]] (bölgesel resmî dil)<br />{{bayraksimge|Irak}} [[Irak]] (bölgesel dil) <br />{{bayraksimge|Suriye}} [[Suriye]](bölgesel dil) <br />{{bayraksimge|Mısır}} [[Mısır]] (bölgesel dil)<br />{{bayraksimge|Yunanistan}} [[Yunanistan]] (bölgesel dil)<br />{{bayraksimge|Romanya}} [[Romanya]] (bölgesel dil)<br />{{bayraksimge|Ukrayna}} [[Ukrayna]] (bölgesel dil)<br /> || || 82.418.000 +<br /><ref>[http://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=tur&sf=LanguageRank&so=asc Turkish Speaking Peoples], [[Joshua Project]]</ref>[[Türkçe]] vikipedi sayfasında [[Türkçe]] 77 milyon anadil 83 milyon toplam konuşan vardır.
|-
| '''[[Özbekçe]]''' || [[Dosya:Flag of Uzbekistan.svg|23px]] [[Özbekistan]] (resmî)<br />[[Dosya:Flag of Tajikistan.svg|23px]] [[Tacikistan]]<br />[[Dosya:Flag of Afghanistan.svg|23px]] [[Afganistan]]<br />[[Dosya:Flag of Kazakhstan.svg|23px]] [[Kazakistan]]<br />[[Dosya:Flag of Kyrgyzstan.svg|23px]] [[Kırgızistan]]<br />[[Dosya:Flag of Turkmenistan.svg|23px]] [[Türkmenistan]] || || 28.048.600 +<br />(Kuzey Özbekçe 25.288.800 +<ref>[http://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=uzn Uzbek, Northern Speaking Peoples], Joshua Project</ref><br/>Güney Özbekçe 2.759.800 +<ref>[http://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=uzs Uzbek, Southern], Joshua Project</ref>)
|-
| '''[[Azerice]]''' || {{bayraksimge|İran}} [[İran]]<br />{{bayraksimge|Azerbaycan}} [[Azerbaycan]] (resmî)<br />[[Dosya:Flag of Georgia.svg|24px]] [[Gürcistan]]<br />[[Dosya:Flag of Dagestan.svg|24px]] [[Dağıstan]] (resmî)<br />{{bayraksimge|Türkiye}} [[Türkiye]]<br />{{bayraksimge|Ermenistan}} [[Ermenistan]] ''(geçmişte)''|| || 11.252.700 +<br />(Kuzey Azerice 8.473.000 +<ref>[http://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=azj Azerbaijani, North Speaking Peoples], Joshua Project</ref><br />Güney Azerice 2.779.700 +<ref>[http://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=azb Azerbaijani, South], Joshua Project</ref>)<br />- 23.800.000<ref name="Sociolinguistics">Lars Johanson / Elisabetta Ragagnin, Central Asia and Mongolia IX Regional Overview, ''Sociolinguistics'' Vol. 3, No. 3, [http://books.google.com.tr/books?id=LMZm0w0k1c4C&pg=PA1890&dq=South+Azerbaijani+mother+tongue+million&hl=tr&ei=hG-fTPPVEJPKccyl8PMJ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDMQ6AEwAw#v=onepage&q=million%20in%20the%20Republic%20of%20Azerbaijan%20and%20in%20Southern%20Azerbaijan&f=false s. 1890]</ref>-30.000.000
|-
| '''[[Kazakça]]''' || [[Dosya:Flag of Kazakhstan.svg|23px]] [[Kazakistan]] (resmî)<br />{{bayraksimge|Çin}} [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi]] <br />[[Dosya:Flag of Mongolia.svg|23px]] [[Moğolistan]] || || 10.000.000<ref name="Sociolinguistics"/>-16.000.000
|-
| '''[[Uygurca]]''' || {{bayraksimge|Çin}} [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi]] (resmî) || {{bayraksimge|Çin}} [[Çin Halk Cumhuriyeti|Çin HC]] || 11-13 milyon{{fact}}-20.000.000
|-
|-
| '''[[Türkmence]]''' || [[Dosya:Flag of Turkmenistan.svg|23px]] [[Türkmenistan]] (resmî)<br /> {{bayraksimge|İran}} [[İran]] <br />{{bayraksimge|Afganistan}} [[Afganistan]] || || 8-10 milyon{{fact}}
|-
| '''[[Tatarca]]''' || [[Dosya:Flag of Tatarstan.svg|23px]] [[Tataristan]]<br />[[Dosya:Flag of Bashkortostan.svg|23px]] [[Başkurdistan]] || {{bayraksimge|Rusya}} [[Rusya]]<br />{{bayraksimge|Rusya}} [[Rusya]] ||10-12 milyon{{fact}}
|-
| '''[[Kırgızca]]''' || [[Dosya:Flag of Kyrgyzstan.svg|23px]] [[Kırgızistan]] (resmî) || || 3.000.000<ref name="Sociolinguistics"/>-5.500.000
|-
| '''[[Başkurtça]]''' || [[Dosya:Flag of Bashkortostan.svg|23px]] [[Başkurdistan]] (resmî) || {{bayraksimge|Rusya}} [[Rusya]] || 2 milyon{{fact}}-2.500.000
|-
| '''[[Çuvaşça]]''' || [[Dosya:Flag of Chuvashia.svg|23px]] [[Çuvaşistan]] || {{bayraksimge|Rusya}} [[Rusya]] ||2 milyon{{fact}}-2.200.000
|-
| '''[[Kaşkayca]]''' || {{bayraksimge|iran}} [[İran]] || || 1,5 milyon{{fact}}-2.000.000
|-
| '''[[Karakalpakça]]''' || [[Dosya:Flag of Uzbekistan.svg|23px]] [[Özbekistan]] (bölgesel resmî dil)<br />[[Dosya:Flag of Kazakhstan.svg|23px]] [[Kazakistan]]<br />[[Dosya:Flag of Turkmenistan.svg|23px]] [[Türkmenistan]] || || 500 bin{{fact}}
|-
| '''[[Sahaca]]''' ([[Yakutça]]) || [[Dosya:Flag of Sakha.svg|23px]] [[Saha Cumhuriyeti|Yakutistan]] || {{bayraksimge|rusya}} [[Rusya]] ||500 bin{{fact}}
|-
| '''[[Karaçay-Balkarca]]''' || [[Dosya:Flag of Karachay-Cherkessia.svg|23px]] [[Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti]]<br />[[Dosya:Flag of Kabardino-Balkaria.png|23px]] [[Kabardey-Balkarya]] ||{{bayraksimge|rusya}} [[Rusya]] <br />{{bayraksimge|rusya}} [[Rusya]] || 400 bin{{fact}}
|-
| '''[[Kumukça]]''' || [[Dosya:Flag of Dagestan.svg|23px]] [[Dağıstan Cumhuriyeti]] || {{bayraksimge|rusya}} [[Rusya]] ||380 bin{{fact}}
|-
| '''[[Tuvaca]]''' || [[Dosya:Flag of Tuva.svg|23px]] [[Tuva Cumhuriyeti]](resmî)|| {{bayraksimge|rusya}} [[Rusya]] ||310,5 bin<ref> 2013 yılı Tuva nüfusu http://tuvastat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/tuvastat/resources/2a2fdf804147762caba2ef367ccd0f13/%D0%A7%D0%98%D0%A1%D0%9B%D0%95%D0%9D%D0%9D%D0%9E%D0%A1%D0%A2%D0%AC+%D0%9D%D0%90%D0%A1%D0%95%D0%9B%D0%95%D0%9D%D0%98%D0%AF.htm</ref>
|-
| '''[[Kırım Tatarcası]]''' || [[Dosya:Flag of Crimea.svg|23px]] [[Kırım Özerk Cumhuriyeti]] || {{bayraksimge|Ukrayna}} [[Ukrayna]] ||280 bin{{fact}}
|-
| '''[[Gagavuzca]]''' || [[Dosya:Flag of Gagauzia.svg|23px]] [[Gagavuzya]] || {{bayraksimge|moldova}} [[Moldova]] ||300 bin{{fact}}
|-
| '''[[Altayca]]''' || [[Dosya:Flag of Altai Republic.svg|23px]] [[Altay Cumhuriyeti]] || {{bayraksimge|rusya}} [[Rusya]] ||70 bin{{fact}}
|}
 
== Türk dilleri ==
''[[Türk dilleri]] maddesine bakınız.''
[[Dosya:Sprachfamilien der Welt (non Altai).png|thumb|400px|Türk dillerinin (<span style="background-color:yellowgreen">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>) yeryüzündeki diğer dil ailelerinin arasındaki yeri.]]
 
Türk dilleri birbirlerini anlayabilen dillerden oluşan gruplara ayrılır. En büyük grup Türkiye Türkçesi, [[Azerice]] ve [[Türkmence]]yi içine alan [[Oğuz grubu]]dur. Diğer gruplar, [[Uygur grubu|Uygur]], [[Kıpçak grubu|Kıpçak]], [[Ogur grubu|Ogur]], [[Sibirya grubu|Sibirya]] ve [[Argu grubu|Argu]] gruplarıdır. Aynı grubun içinde yer alan dillerin arasındaki fark bir şive farkı kadardır, ancak iki farklı gruba ait dilin arasında anlaşabilirliği zorlaştıran ya da imkânsız kılan gramer farkları vardır.
 
[[Dosya:Birbirlerini anlayabilen Türk gruplar.png|thumb|240px|Türk dillerini konuşanların sayısı birbirini anlayabilen dillerden oluşan gruplara ayrıldığında böyle bir tablo ortaya çıkmaktadır.]]
 
== Tarihçe==
* ''"Türk" sözcüğünün kökenine ilişkin çeşitli görüşler için [[Türk kelimesi]] maddesine bakınız.''
 
"Türk" adına tarihte ilk kez MS 6. yüzyıl ortalarında Orta Asya'da Göktürk Kağanlığı (''Kök Türk'' veya ''Göktürk'' adıyla da bilinir) kuran bir boy veya aşiretin adı olarak tesadüf edilir. Göktürk Kağanlığı'nın kazandığı büyük prestijden ötürü, daha sonraki yüzyıllarda Oğuzlar, Kırgızlar, Türgişler gibi çeşitli boylar da "Türk" adını benimsemiştir.
==== Göktürklerden önce ====
[[Dosya:Map of the Great Wall of China.jpg|thumb|200px|Çinliler, ülkelerini kuzeyden ve batıdan saldıranlara karşı koruyabilmek için [[Çin Seddi]]'ni inşa ettiler.]]
 
[[Göktürk Kağanlığı]]'nun ortaya çıkışından önce Türk dilleri konuşan kavimler hakkında tarihi ve epigrafik bilgi çok kısıtlıdır. Arkeolojik buluntulardan hareketle oluşturulan hipotezler, doğal olarak, önemli oranda spekülatif malzeme içerir.
 
Göktürklerden önce Güney [[Sibirya]]'da ve Kuzey [[Çin]]'de çok sayıda Türkçe konuşan topluluğun bulunduğu bilinmektedir.{{olgu}} Bunlardan biri [[Tiele]]'dir. Bunlar [[Hsiung-nu]] Birliği'nin dağılmasından sonra ortaya çıkmışlardır.
 
Göktürk Kağanlığı'ndan 700 yıl kadar önce, MÖ 2. yüzyılda, Çin kaynaklarında [[Hiung-nu]]lar Orta Asya'ya egemen olmuştur. Ancak gerek Hiung-nu, gerek Hun'ların kullandığı dil veya dillerin Türk dilleriyle bağlantılı olup olmadığı açık değildir. Göktürk Kağanlığı, Hiung-nuların devlet yapısına ilişkin bazı gelenekleri, [[Tengri]] (tanrı) inancını ve bazı tarihi gizemleri devralmıştır. Ancak bundan hareketle dilsel veya etnik süreklilik varsayılamaz.
 
[[Orta Asya]]'nın "[[Bozkır imparatorluğu|bozkır imparatorlukları]]" içinde Türk halkları daima belirleyici bir rol oynadılar; çoğu zaman bu imparatorlukların kurucu ve yönetici zümresini oluşturdular. İnsan eliyle yapılmış en büyük yapı olan [[Çin Seddi]], Çin'in yerleşik uygarlık alanlarını [[Orta Asya]]'nın bozkır halklarına karşı korumak için MÖ 2. yüzyılda inşa edildi.
 
[[Orta Asya]]'da bulunan [[arkeoloji]]k kalıntılar, erken [[Neolitik çağ]]a giden bir kültürün varlığını kanıtlamaktadır (Bakınız: [[Afanas'evo Kültürü]], [[Andronovo Kültürü]], [[Karasuk Kültürü]], [[Tagar Kültürü]]). Bu kültürler ile tarihi dönemlerdeki Türk, [[Moğollar|Moğol]], Tohar ve [[Tibet]] kültürleri arasında bazı devamlılıklar görülür. Ancak bu olgu, prehistorik Orta Asya kültürlerini "Türk" veya "Moğol", "Tohar" vb. olarak tanımlamak için yeterli değildir.
 
[[Chicago Üniversitesi]] bünyesinde 2003'te yapılan bir araştırmada, [[Moğolistan]]'da Egyin Gol'de bulunan Hiung-nu dönemine ait insan kalıntılarıyla Anadolu'da derlenen veriler arasında bazı genetik benzerlikler tespit edilmiştir.<ref>Christine Keyser-Tracqui, Eric Crubézy , Horolma Pamzsav, Tibor Varga, Bertrand Ludes, "Population origins in Mongolia: Genetic structure analysis of ancient and modern DNA", ''American Journal of Physical Anthropology,'' 2006 Apr 4.</ref>
 
==== Göktürklerden sonra ====
[[Dosya:Tianshan tianchi.jpg|thumb|200px|[[Tanrı Dağları]]nda [[Bogda Shan]] ve [[T'ien-ch'ih]] ([[Fukang (şehir)|Fukang]], [[Sanci Hui Özerk İli]], [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi]])]]
 
Göktürk Kağanlığı'nu kuran [[Türk]] halkının köken efsanesine 8. yüzyıla ait olan [[Orhun Yazıtları]]'nda ve daha sonraki birçok kaynakta yer verilmiştir. Buna göre [[Türk]] halklarının anayurdu [[Altay dağları]] yakınında, [[Selenga Nehri|Selenga]] ve [[Orhun Nehri|Orhun]] ırmakları arasında bulunan [[Ötüken]] Ormanı idi. Bu yer [[Baykal Gölü]]'nin güney ucunun 250 km kadar güneyinde olup, günümüzde [[Moğolistan]] sınırları içinde bulunmaktadır.
 
Dilsel verilerden hareket eden bazı araştırmacılar [[Türk]] dillerinin nihai kökeninin daha kuzeyde, belki Baykal Gölü'nün kuzeyinde veya doğu [[Sibirya]]'da olabileceğini ileri sürmüşlerdir. (Türk dillerinde ılıman ve soğuk iklim ormanlarına ilişkin kelimeler bozkır kuşağına ilişkin kelimelerden daha eski ve daha zengindir.{{fact}})
 
Göktürk Kağanlığı'nın 8. yüzyılda yıkılmasından sonra [[Uygurlar]], bugünkü Moğolistan ve Batı Çin'i kapsayan güçlü bir imparatorluk kurdular. 10. yüzyılda Orta Asya'nın Batısında bir imparatorluk kuran [[Karahanlılar]], Müslümanlığı benimseyen ilk [[Türk]] hanedanıydı. Yine 10. yüzyılda, Türk asıllı bir mamlûk olan [[Gazneli Mahmut]], Afganistan'ın [[Gazne]] kentinde bir imparatorluk kurarak [[Hindistan]]'ın büyük bir bölümüne egemen oldu.{{fact}}
 
[[Orta Doğu]]'nun İslam ülkelerinde [[Türk halkları]] 8. yüzyıldan itibaren profesyonel paralı asker olarak önemli bir yer edinmişlerdi. 9. yüzyıl sonunda [[Abbasi]] İmparatorluğu'nun zayıflamasıyla mamlûkler [[Mısır]], [[Bağdat]] ve İran'da bağımsız veya yarı bağımsız devletler kurdular.{{fact}}
 
1040 yılı dolayında, [[Oğuz]] boyuna mensup olan [[Selçuklular]] İran'ı ele geçirerek [[Büyük Selçuklular]]ı kurdular. 1071 yılında [[Selçuklular]] [[Bizans İmparatorluğu]]'nu ağır bir yenilgiye uğratarak, [[Anadolu]], [[Suriye]] ve [[Kafkaslar]]'da çok sayıda [[Anadolu Beylikleri]]nin ortaya çıkmasına zemin hazırladılar. Ancak [[Türk]] halklarının kitle halinde Anadolu'ya yerleşmesi daha çok 13. yüzyılda, [[Moğol istilası]]ndan batıya kaçmalarıyla gerçekleşti.{{fact}}
 
13. yüzyıl sonunda Anadolu'da kurulan [[Türk]] devletlerinden biri olan [[Osmanlı Devleti]], İslam dünyasının en güçlü imparatorluğu haline geldi. [[Balkan Yarımadası]]'nı fethetti; 16. yüzyılda bir yandan [[Viyana]]'ya dayandı ve diğer yandan [[Cezayir]]'i himaye altına aldı.{{fact}}
 
Orta Asya'nın egemenliği 13. yüzyılda [[Cengiz Han]]'ın kurduğu [[Moğol Hanedanı|Moğol hanedanın]]ın eline geçti. Ancak [[Moğol Devleti|Moğol İmparatorluğu]]'nda da Türk halklarının kilit mevkilerde idi.{{fact}} 14. yüzyılda Orta Asya ve İran'ı fetheden [[Timur]], Cengiz Han soyundan olmayan Moğol soylulardan olup [[Türk]]leşmiş olanlardandı.{{fact}} 16. yüzyıl başında [[Özbek Han]] önderliğindeki [[Şeybani Hanlığı|Şeybani]]'lerin istilasından sonra Orta Asya'da bir daha güçlü bir imparatorluk doğmadı.{{fact}} Orta Asya'daki Özbek hanlıkları 18. ve 19. yüzyıllarda güçlenen [[Rusya İmparatorluğu]]'nun egemenliği altına girdiler.{{fact}}
 
== Demografi ve Antropoloji==
Türk halkları günümüzde [[Doğu Sibirya]]'dan [[Orta Asya]]'ya, [[Anadolu]]'dan, [[Balkanlar]]'a kadar geniş yayılım göstermektedir. Türk halklarının yoğun olarak yaşadığı başlıca ülkeler [[Doğu Türkistan]], [[Kazakistan]], [[Kırgızistan]], [[Özbekistan]], [[Türkmenistan]], [[Türkiye]], [[Azerbaycan]] ve [[İran]]'dır. [[Irak]], [[Rusya]], [[Balkanlar]] ve diğer çeşitli Avrupa ülkelerinde de ayrıca azınlık konumunda bulunan Türk kökenli halklar yaşamaktadır.
 
Bugün nüfusları yaklaşık 150-200 milyonu bulan<ref>Brigitte Moser, Michael Wilhelm Weithmann, Landeskunde Türkei: Geschichte, Gesellschaft und Kultur, Buske Publishing, 2008, p.173</ref> Türk halkları, etnik olarak yayılım sahaları içerisinde Doğu'ya gittikçe "mongoloid" (sarı), Batıya gittikçe de "europid" (beyaz) ırk özellikleri göstermektedir.<ref>Golden, "Türk halkları tarihine giriş."</ref> Türk halkları tarihte sıklıkla "beyaz" (europid) ırkın bir alt kolu olan ve "sarı" (mongoloid) ırkla karışmış ırkı tanımlamak için kullanılan<ref>[http://books.google.com/books?id=01LfoBC6jZkC&pg=PA32&dq=turanid+race&lr=&hl=bg#v=onepage&q=turanid%20race&f=false Racial and cultural minorities: an analysis of prejudice and discrimination, Environment, development, and public policy, George Eaton Simpson, John Milton Yinger, Springer, 1985, ISBN 0-306-41777-4, p.32.]</ref><ref>''American anthropologist'', American Anthropological Association, Anthropological Society of Washington (Washington, D.C,), 1984 v. 86, nos. 3-4, p. 741.</ref> "Turanid" terimi ile anılmışlardır. <ref name="Eickstedt, Maksim">Eickstedt, ''[http://books.google.de/books?id=ykgRAQAAMAAJ Rassenkunde und Rassengeschichte der Menschheit]'', 1934, pp. 169-174. In: Maksim Grigorʹevich Levin, ''[http://books.google.de/books?&id=vSvVAAAAMAAJ Ethnic origins of the peoples of northeastern Asia]'', Arctic Institute of North America by University of Toronto Press, 1963, [http://books.google.de/books?&id=vSvVAAAAMAAJ&focus=searchwithinvolume&q=Turanid p.31].</ref>
 
Türk halklarının da içerisinde yer aldığı bilinen Orta Asya kültür çevrelerine (Afanasiyevo-(MÖ 2500-1700), Andronova-(MÖ 1700-1200), Okunevo-(MÖ 1000-), Karasuk-(MÖ 1300-800) v.b.) ait insan kalıntıları, bu bölgede en eski çağlardan beri bu iki farklı ırkın iç içe yaşadığını göstermektedir.<ref>Ögel,İslamiyetten önce Türk kültür tarihi s.5-7</ref><ref>Karatay, İran ile Turan s.29</ref>
 
=== Bilimsel görüşler ===
{{başlık genişlet}}
Türk halklarının dilleri, kültürleri ve tarihi ile meşgul olan bilim dalının adı [[Türkoloji]]'dir. Bu anlamda görüş bildiren
[[Fransız]] tarihçi ve Türkolog [[Jean-Paul Roux]] [[Türk]]lerle ilgili olarak:
 
::''"Türkler dışardan evlenme eğiliminde oldukları ve eşlerini Türk olmayanlar arasından seçtikleri, rastladıkları her kavimle kaynaştıkları, dilleri çok büyük bir çekim gücüne sahip olduğu ve pek çok topluluk da bu dili ve kültürü benimsediği için Türklerle ilgili karakteristik denilebilecek (..) herhangi bir özellik saptama olanağı kalmamıştır. (...) <ref name="Roux">Jean Paul Roux, çev.: Aykut Kazancıgil, Lale Arslan-Özcan, ''Türklerin Tarihi: Pasifik'ten Akdeniz'e 2000 Yıl'', Kabalcı Yayınevi, Şubat 2007, ISBN 9759970910, Sayfa 29</ref> Çünkü dünyada en çok yayılan ve gittikleri bölgelerdeki yerli halklarla en çok karışan millet Türkler'dir. Türklerle ilgili olarak kabul edilebilecek tek tanım dilbilimsel olandır. Türk; Türk diliyle konuşandır;''" tarifinden sonra, "''İnsanlık tarihinde baştan beri var olan bu millet;kendine özgü yasaları, ayırt edici özellikleri olan canlı bir organizma, çok çeşitli ögelerden oluşmuş; ancak matematiksel bir bütün oluşturmuş ve kesin ve net tanımla Türk adını almış, aynı kültürden olan,aynı dili konuşan insan topluluğudur;'' ifadesini kullanmıştır.<ref name="Roux"/>.
 
== Türkiye'deki Türk dillerinin dağılımı ==
 
{{ana|Türkiye'de konuşulan diller}}
{|
| valign="top" |
{| class="wikitable"
|-class="wikitable"
!Ad
!Asıl ve diğer adları
!Konuşan kişi
!Bölgeler
!Dil ailesi ya da grup
!ISO numarası
|-
| [[Azerice]]
| Azərbaycanca
| align="right" | 550,000 <small>(-)</small>
| Bayburt, Kars, Iğdır, Van Erciş,
| [[Ural Altay Dil Ailesi]] / [[Türk dilleri]]
| ISO 639-3: [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=azj azj] {{en}}
|-
| [[Kazakça]]
| Қазақша-Qazaqşa
| align="right" | 1,500 <small>(+)</small>
| Manisa İlinde [[Salihli]], İstanbul ve [[Kayseri (il)|Kayseri]]
| [[Ural Altay dil ailesi]] / [[Türk dilleri]]
| ISO 639-3: [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=kaz kaz] {{en}}
|-
| [[Kırgızca]]
| Кыргызчa
| align="right" | 3,123 <small>(+)</small>
| Van Ulupamir köyü, Malatya, İstanbul, [[Nevşehir (il)|Nevşehir]]
| [[Ural Altay dil ailesi]]
| ISO 639-3: [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=kir kir] {{en}}
|-
| [[Kırım Tatarcası]]
| Qırımtatarca / Kırım Türkçesi<ref>[http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=crh Documentation for ISO 639 identifier: crh]</ref><ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=crh Crimean Turkish]</ref>
| align="right" | bilinmiyor
| Ankara (Polatlı ilçesi Karakuyu ve Tırnaksız köyü),Eskişehir, Bursa, İzmir, İstanbul, Yozgat
| [[Ural Altay dil ailesi]] / [[Türk dilleri]]
| ISO 639-3: [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=crh crh] {{en}}
|-
| [[Nogayca]]
| Noğay tili
| align="right" | 600,000
| Konya-Ilgın ilçesi ve Şeker, Doğankaya, Akin, Kırkkuyu, Boğazören, Köstengil, Seyitahmetli, Mandıra köyleri
| [[Ural Altay dil ailesi]] / [[Türk dilleri]]
| -
|-
| [[Özbekçe]]
| O`zbekcha
| align="right" | 3,000
| Hatay, Gaziantep, Şanlıurfa
| [[Ural Altay dil ailesi]] / [[Türk dilleri]]
| ISO 639-3: [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=uzs uzs] {{en}}
|-
| [[Tuvaca]]
| Тыва дыл
| align="right" | 50
| İstanbul, Trabzon, Edirne (Keşan), İzmir, Antalya
| [[Ural Altay dil ailesi]] / [[Türk dilleri]]
| -
|-
| [[Türkçe]]
| (Türkiye Türkçesi)
| align="right" |46.278.000 (1987)<ref name="EthnoTRA"/> 61.693.065 (Türkiye'nin %85,54'ü)<ref name=KONDA/>
| Tüm ülke
| [[Ural Altay dil ailesi]] / [[Türk dilleri]]
| ISO 639-3: [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=tur tur] {{en}}
|-
| [[Türkmence]]
| Türkmençe
| align="right" | 1,400
| [[Tokat (il)|Tokat]]
| [[Ural Altay dil ailesi]]
| ISO 639-3: [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=tuk tuk] {{en}}
|-
| [[Uygurca]]
| '''ئۇيغۇرچه-Uyghurche'''
| align="right" | 1,000 <small>(-)</small>
| [[Kayseri (il)|Kayseri]], [[Nevşehir (il)|Nevşehir]]
| [[Ural Altay dil ailesi]] / [[Türk dilleri]]
| ISO 639-3: [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=uig uig] {{en}}
|-
|}
|}
 
== Çağdaş Cumhuriyetler ==
{| class="wikitable"
|- bgcolor="#ececec"
| || '''Devlet''' || '''Tarih''' || '''Notlar'''
|-
| [[Dosya:Flag_of_Turkey.svg|50px]] || [[Türkiye]] || 1923-.... ||
|-
| [[Dosya:Flag of the Turkish Republic of Northern Cyprus.svg|50px]] || [[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti]] || 1983-.... ||
|-
| [[Dosya:Flag of Azerbaijan.svg|50px]] || [[Azerbaycan]] || 1991-.... ||
|-
| [[Dosya:Flag_of_Kazakhstan.svg|50px]] || [[Kazakistan]] || 1991-.... ||
|-
| [[Dosya:Flag_of_Kyrgyzstan.svg|50px]] || [[Kırgızistan]] || 1991-.... ||
|-
| [[Dosya:Flag of Uzbekistan.svg|50px]] || [[Özbekistan]] || 1991-.... ||
*[[Dosya:Flag of Meskhetian Turks.PNG|30px]] Başta Özbekistan olmak üzere Orta Asya'ya yayılmış olan Ahıskalıların kullandıkları gayriresmi bayrağı
|-
| [[Dosya:Flag of Turkmenistan.svg|50px]] || [[Türkmenistan]] || 1991-.... ||
|-
|}
 
== Çağdaş Özerk Cumhuriyetler ==
{| class="wikitable"
|- bgcolor="#ececec"
| || '''Devlet''' || '''Tarih''' || '''Notlar'''
|-
| [[Dosya:Flag of the People's Republic of China.svg|50px]] || [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi]] || 1955-.... ||
*[[Dosya:Flag_of_Xinjiang_Uyghur_(East_Turkestan).svg|30px]] [[Doğu Türkistan]]'ın gayri resmi bayrağı [[Gökbayrak]]'tır.<br>
|-
| [[Dosya:Flag of Altai Republic.svg|50px]] || [[Altay Cumhuriyeti|Altay]] || 1991-.... ||
|-
| [[Dosya:Balkarya.gif|50px]] || [[Balkar]] || 1991-.... ||
|-
|-
| [[Dosya:Flag of Chuvashia.svg|50px]] || [[Çuvaşistan]] || 1991-.... ||
|-
| [[Dosya:Flag of Dagestan.svg|50px]] || [[Dağıstan]] || 1991-.... || Halkın yaklaşık %25'ini Türki halklar olan Kumuklar, Azeriler ve Nogaylar teşkil eder. [[Kafkasya Avarları]]'nın kökeni tartışmalıdır.<br>
* Dağıstanda Nogayların kullandıkları gayriresmi bayrağı.<br>
*[[Dosya:Flag of the Kumukh people.png|30px]] Dağıstanda Kumıkların kullandıkları gayriresmi bayrağı.
|-
| [[Dosya:Flag of Gagauzia.svg|50px]] || [[Gagavuzya]] || 1991-.... ||
|-
| [[Dosya:Flag of Crimea.svg|50px]] || [[Kırım Özerk Cumhuriyeti]] || 1991-.... ||
|-
| [[Dosya:Flag of Khakassia.svg|50px]] || [[Hakasya]] || 1991-.... ||
|-
| [[Dosya:Flag of Karachay-Cherkessia.svg|50px]] || [[Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti|Karaçay]] || 1991-.... ||
|-
| [[Dosya:Flag of Karakalpakstan.svg|50px]] || [[Karakalpakistan]] || 1991-.... ||
|-
| [[Dosya:Flag of Azerbaijan.svg|50px]] || [[Nahçıvan]] || 1991-.... || Azerbaycan'ın bir bölgesidir.
|-
| [[Dosya:Flag of Tatarstan.svg|50px]] || [[Tataristan]] || 1991-.... || Rusya'da bir bölgedir.
|-
| [[Dosya:Flag of Tuva.svg|50px]] || [[Tuva Cumhuriyeti|Tuva]] || 1991-.... ||
|-
| [[Dosya:Flag of Sakha.svg|50px]] || [[Yakutistan]] || 1991-.... ||
|}
 
== Dinler ==
Türk halklarının büyük bir çoğunluğu 10. yüzyıldan itibaren [[İslam]] dinini kabul etmiştir. Ancak [[Gagavuzlar]], [[Çuvaşlar]] ve [[Yakutlar]] gibi Hıristiyanlığın [[Ortodoksluk|Ortodoks]] koluna mensup olan, [[Kırımçaklar]] ve [[Karaylar]] gibi [[Yahudilik]] dinine mensup olan, [[Tuvalar]] gibi [[Budizm]] dinine mensup olan ve [[Altaylar]] gibi geleneksel [[Göktanrı dini|Gök-Tanrı]] veya [[Şamanizm]] inancını sürdüren Türk toplulukları da vardır.
 
=== Dinsel Tarih ===
Türklerin dinî hayatını kısaca İslamiyet öncesi ve sonrası olmak üzere iki ana kısma ayırabiliriz. İslamiyet’i kabul etmeden önce [[Tengricilik]] dinine tabi olan bu Asya topluluğu, önce yönetici kesiminin, daha sonra da halk tabakasının Müslümanlığı kabul etmesiyle [[İslam]]'ı inanç dünyalarının merkezine yerleştirmişlerdir. Örneğin: Muhammed Peygamberin, Türkler hakkında "'''أتركوا الترك ما تركوكم'''" (Uturkû al-Turka ma tarakûkum) yani "''Türkler size dokunmadıkça siz de onlara dokunmayın,''" dediği rivayet edilir.<ref>El-Cüveyni; Tarih-i Cihan-güşa, 1, s:11</ref><ref>İmam Taberani (Mu’cem’ül-Kebir ve Mu’cem’ül Evsat)</ref> Böylece Türklerin İslamiyetin koruyucusu olan bir millet haline geleceği yönündeki inanç bu Hadis-i Şerif'e dayanarak öne sürülür. Bu hadis bazı kaynaklarda "''Habeşliler sizinle uğraşmadıkça siz de onlara uğraşmayınız. Ve Türkler size dokunmadıkça siz de Türkler’e dokunmayınız!''" ('''دَعُوا الْحَبَشَةَ مَا وَدَعُوكُمْ ، وَاتْرُكُوا التُّرْكَ مَا تَرَكُوكُمْ''') şeklinde yer alır.<ref>(Sünen-i Davud, IV.s:112)</ref><ref>Câmi'u's-Sahîh, 3884</ref><ref>Ebû Davud , Melâhim: 8.</ref>
 
Ancak buna karşın değişik kaynaklarda gerçek (sahih) olmadığı veya gerçekliği (sahihliği) kanıtlanamadığı halde Muhammed Peygamberin söylediği iddia edilen, Hadis olduğu öne sürülen pek çok söz bulunur. Örneğin Kaşgarlı Mahmud "Divânu Lügati't-Türk"te Türkleri öven pek çok hadise yer vermiştir. Ancak bunların neredeyse hiçbirisi hadis kaynaklarında yer almaz. Bunlardan bir tanesi şöyledir: "''Türk dilini öğreniniz, çünkü onlar için uzun sürecek egemenlik vardır.''"<ref>Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt-1, Sayfa:3</ref> Bu cümleden önce şöyle bir açıklama bulunur: "''And içerek söylüyorum, ben Buhara'nın, sözüne güvenilir imamlarından birinden ve başkaca Nişabur'lu bir imamdan işittim.''"<ref>Divânu Lügati't-Türk, Kaşgarlı Mahmud, Trc. Besim Atalay, I, XVII, TDK Ankara</ref><ref>Türklerin Araplarla Münasebetleri, Sami Baskın, ODÜ, Sosyal Bilimler Arastırmaları Dergisi</ref> Ancak bu hadis güvenilir (hatta yeterince güvenilir bile olmayanlar dahil) hiçbir hadis kaynağında yer almaz, dolayısıyla sahih kabul edilemez.<ref>KARAHANLI DÖNEMİ TÜRKÇESİNDE SÖZÜN ETKİLİ KULLANIMI, Ramazan Çakır, Mevlana Üniversitesi</ref>
 
Bunun dışında Orta Asya’da Şamanist geleneğin bazı yönlerini İslam ve Hıristiyanlıkla bir biçimde bağdaştırarak sürdüren toplumlar olduğu gibi, bir inanç sistemi olarak Kamlık (Türk-Moğol Şamanizm’i) dışında başka bir din kabul etmeyen topluluklar da -sayıları çok az da olsa- günümüzde dahi mevcuttur. Bu toplumların bugünkü uygulamaları bile geçmiş çağlardaki inançları hakkında pek çok kıymetli bilgiler içerir. Bunun dışında geçmiş dönem inançlarına ait pek çok uygulama ve anlayışın örtülü bir biçimde günümüzde varlığını sürdürdüğü de görülmektedir. Ancak istisnalar (mesela Gagavuzlarda Hıristiyanlık, Karaylarda Musevilik, Moğollarda Budizm, kimi Sibirya ve Altay boylarında Kamlık) dışında İslam Dini tüm Türk Dünyasının en önemli ortak paydalarından ve ortak değerlerinden birisidir. Türklerin devlet kurarak yayılmış oldukları alanların tamamında nüfusun en az yüzde 90’ı İslamiyet’i benimsemiş durumdadır. Dolayısıyla İslamiyet artık Türk Dünyası için halk kültürünün asli unsurlarını da içeren ve etkileyen bir öneme sahiptir.
 
== Tarihi Türk halkları ve boyları ==
* [[Afşarlar]] ya da [[Avşarlar]]
* [[Ağaçeri]]
* [[Hazarlar]]
* [[Göktürkler]]
** [[Şatuo]]
* [[Hunno-Bulgarlar]]: Bugünün Bulgaristan-[[Bulgarlar]]ı [[islavlar]]la karışmış Türklerin torunlarıdır, ama kendilerini islav olarak görürler. Bulgarların ilk Kağanları Türkçe konuşurdu (Bulgar-Türkçesi), bakınız: [[Volga Bulgarları]]
* [[Karamanoğulları]]: Devlet-i Âliyye'nin (Osmanlı Devleti) Karamanoğulları Beyliği'ni ortadan kaldırmasından sonra Kıbrıs'a göç etmişlerdir. Osmanlı'ya oynadıkları oyunlar, "Karaman'ın koyunu, sonra çıkar oyunu" deyimiyle ad bulmuştur.
* [[Kanglılar]]
* [[Karahanlılar]]
* [[Kara Kıtaylılar]]
* [[Karaçaylar]]
* [[Gacallar]]
* [[İskitler]]
* [[Karluklar]]
* [[Kayı Boyu|Kayılar]]
* [[Keraitler]]
* [[Kerul-Tatarları]]
* [[Kimekler]] ya da Kımaklar
* [[Kınıklar]]
* [[Kırgızlar|Yenisey-Kırgızları]]
* [[Kutrigurlar]]
* [[Kıpçaklar]] ([[Romanya]]'da yaşayan ve macarca konuşan [[Székler]] [[Kumanlar]]ın torunları olarak görülebilir.
* [[Merkitler]]
* [[Naymanlar]]
* [[Oğuzlar]]
* [[Ogurlar]]
* [[Onogurlar]]
* [[Osmanlılar]]
* [[Peçenekler]]
* [[Sakalar]]
* [[Sabirler]]
* [[Karakoyunlular]]
* [[Selçuklular]]
* [[Tabgaçlar]]
* [[Tahtacılar]]
* [[Tarduşlar]]
* [[Toxsı]]ler
* [[Çiğil]]ler
* [[Türgişler]]
* [[Utrigurlar]]
* [[Akkoyunlular]]
* [[Yağma]]lar
* [[Yabaku]]lar
 
== Günümüz Türk halkları ==
[[Dosya:Gagauz-children.jpg|thumb|200px|[[Gagavuzlar]]]]
[[Dosya:SalarTurkmensXian.jpg|thumb|200px|[[Salarlar]]]]
[[Dosya:Kyzyl Shaman.jpg|thumb|200px|[[Tuvalar|Tuva]] şaman]]
[[Dosya:Eskiturkaniti.jpg|thumb|200px|[[Sibirya]]'da bir [[Tuvalar|Tuva]] kızı]]
[[Dosya:Khotan-melikawat-chicas-d01.jpg|thumb|200px|[[Çin]]'de, [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi]]'nin [[Hotan]] kentinde Uygur kızları]]
[[Dosya:Khotan-melikawat-chicas-d03.jpg|thumb|200px|[[Uygurlar|Uygur]] bir kız]]
 
* [[Afşarlar]]
* [[Ahıska Türkleri]]
* [[Aymaklar]]
* [[Azeriler]]
* [[Balkarlar]]
* [[Başkurtlar]]
* [[Batı Trakya Türkleri]]
* [[Bulgaristan Türkleri]]
* [[Hamseler]]
* [[Irak Türkmenleri]]
* [[Kaçarlar (Türk)|Kaçarlar]]
* [[Kafkasya Türkleri]]
* [[Kafkasya Türkmenleri]] ya da Stavropol Türkmenleri
* [[Karadağ Türkleri]]
* [[Karaylar]]
* [[Karakalpaklar]]
* [[Karapapaklar]] ya da Terekemeler
* [[Karaçaylar]]
* [[Kaşkaylar]]
* [[Kayı boyu|Kayılar]]
* [[Kazaklar]]
* [[Kırgızlar]]
* [[Kırımçaklar]]
* [[Kırım Tatarları]]
* [[Kızılbaşlar]]
* [[Kosova Türkleri]]
* [[Kumuklar]]
* [[Makedonya Türkleri]]
* [[Nogaylar]] ya da Nogay-Tatarları
* [[Salarlar]]
* [[Romanya Türkleri]]
* [[Sibirya Türkleri]]
** [[Altaylar]] ya da Dağ-Oyratları
** [[Hakaslar]]
** [[Dolganlar]] - Taymir yarımadasında yaşayan bir halk.
** [[Yakutlar|Yakutlar ya da Saha]]
** [[Şorlar]]
** [[Teleütler]]
** [[Tuvalar]]
** [[Tofalar]] ya da Karagaslar
** [[Çulimler]] ya da Çulümler
** [[Barabalar]]
* [[Şahsevenler]]
* [[Suriye Türkleri]]
* [[Tatarlar]]
* [[Terekemeler]]
* [[Çuvaşlar]]
* [[Türkiye Türkleri]]
* [[Türkiye Türkmenleri]]
* [[Türkmenler]] (Doğu-Oğuzları da denir)
* [[Uygurlar]]
* [[Yugurlar]]
* [[Öngütler]] - Gobi Çölü çevresinde yaşayan bir halk.
* [[Özbekler]]
* [[Halaçlar]] ya da Kalajlar, Kalaçlar
* [[Kıbrıs Türkleri]]
* [[Gagavuzlar]]
 
== Küçük Türk grupları ==
* [[Beltirler]]
* [[Delikanlılar]] (İran'da yaşayan Türkçe konuşan küçük halk)
* [[Kamasinler]]
* [[Zagajlar]]
* [[Çulım Tatarları]]
* [[Kaçlar (Hakas)|Kaçlar (Kaçalar)]]
* [[Koyballar]]
* [[Kızıllar (Hakas)|Kızıllar]]
 
== Ayrıca bakınız ==
 
* [[Türk dilleri]]
* [[Türk Dünyası]]
* [[Türk devletleri listesi]]
* [[Türk Birliği]]
* [[Türkistan]]
 
== Kaynaklar ==
{{kaynakça}}
 
== Galeri ==
=== Çin Posta Pulları'nda Türk halkları ===
 
<center>
<gallery>
Resim:China 05 Uygur.jpg|<center>[[Uygurlar]]</center>
Resim:China 17 Kazak.jpg|<center>[[Kazaklar]]</center>
Resim:China 29 Kirgiz.jpg|<center>[[Kırgızlar]]</center>
 
Resim:China 43 Uzbek.jpg|<center>[[Özbekler]]</center>
Resim:China 48 Yugur.jpg|<center>[[Yugurlar]]</center>
Resim:China 50 Tatar.jpg|<center>[[Tatarlar]]</center>
Dosya:China 35 Salar.jpg|<center>[[Salarlar]]</center>
</gallery>
</center>
 
== Dış bağlantılar ==
* [http://aton.ttu.edu Texas Tech University Turk Oykuleri]
* [http://www.youtube.com/watch?v=MTaCn59n2AI İran'daki Türkler - Video]
 
{{Türk halkları}}
{{Türk halklarının bulunduğu ülke ve bölgeler}}
 
<!--kategoriler-->
 
 
[[Kategori:Türk halkları| ]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Türk_halkları" sayfasından alınmıştır