Ganymede (uydu): Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Peykbot (mesaj | katkılar)
k düzen
OnurG TR (mesaj | katkılar)
Ayrıntılı bilgiler eklendi
1. satır:
{{diğer anlamı|Ganymede}}
{{Doğal uydu |
| Ad=Ganymede
| Resim=[[Dosya:Ganymede, moon of Jupiter, NASA.jpg|250px|Ganymede'in Galileo uzay aracı tarafından çekilmiş resmi]]
| Diğer_adları=Jüpiter III
| Bulan_kişi(ler)=[[Galileo Galilei]]
| Bulunuş_tarihi=1610
| Dolandığı_cisim=[[Jüpiter (gezegen)|Jüpiter]]
| Yarı_büyük_eksen_km=1.070.400
| Yarı_büyük_eksen_AB=0,0072
| Enberi_km=1.069.200
| Enöte_km=1.071.600
| Yörünge_dışmerkezliği=0,001
| Yörünge_eğikliği=0,2
| Dolanma_süresi=7,154 gün<br />7 gün 3 saat 42 dak. 33 s.
| Yörünge_hızı=10,88
| Bağlı_bulunduğu_grup=[[Galilei uyduları]]
| Görünür_parlaklık=4,6
| Görünür_çap=1,8 yay saniye
| Ortalama_çap/Boyutlar=5262 km.
| Yoğunluk=1,94
| Eksen_eğikliği=0
| Dönme_süresi=Eşzamanlı
| Yerçekimi=0,146 x Yer<br />1,43
| Kurtulma_hızı=2,7
| Beyazlık=0,43
| Yüzey_sıcaklığı=110 K}}
 
== Keşfi ve İlk İzlenim ==
'''Ganymede''', [[Jüpiter (gezegen)|Jüpiter]]'in [[doğal uydu]]larından biridir. Jüpiter'in en büyük uydusudur ve aynı zamanda [[Güneş Sistemi]]'ndeki uydular arasında da büyüklükte birinci sırayı alır. Merkür gezegeninden daha büyüktür. 1610 yılında [[Galileo Galilei]] tarafından bulunmuş, ve o dönemde tanımlanan 4 [[Galilei uyduları|Galilei uydusu]] arasında gezegene yakınlık açısından üçüncü sırada bulunması nedeniyle Jüpiter'in 'III' numaralı uydusu olarak adlandırılmıştır.
'''Ganymede,''' Galileo tarafından 1610'da bulunmuştur. Io, Europa ve Callisto ile beraber Galliean Grubu'nu oluştururlar.
[[Dosya:Galilean moon Laplace resonance animation la.gif|365px|Ganymede'in [[Europa (uydu)|Europa]] ve [[İo (uydu)|İo]] ile Laplace resonansı|left|thumb]]
Jüpiter'e
 
Jüpiter ve Güneş Sistemleri'ndeki en büyük uydu olmakla beraber Merkür'den %8 daha geniştir. Fakat düşük yoğunluğu sebebiyle kütlesi Merkür kütlesinin sadece %45'i kadardır.
Ganymede, İo ve Europa ile 1:2:4 Laplace resonansı içinde gezegeni etrafında dönmektedir.
[[Dosya:Galilean moon Laplace resonance animation.gif|365px|Ganymede'in [[Europa (uydu)|Europa]] ve [[İo (uydu)|İo]] ile Laplace resonansı|left|thumb]]
 
Diğer uydular ile kıyaslamak gerekirse Titan'dan yaklayış %2 daha büyüktür ve Ay'ımızın kütlesinin 2 katına sahiptir.
 
Ganymede donmuş bir "dünyadır". İnsanlar ilk başta onu sıradan bir uydu olarak görmüşlerdir ve tek özelliğinin büyüklüğünün olduğunu düşünmüşlerdir. Ama bu oldukça yanlıştır ve 2014'te yapılan son araştırmalarda bunu kanıtlamıştır.
 
== Fiziksel Özellikler ==
 
=== Bileşimi ===
Ortalama yoğunluğu 1.94 g/cm<sup>3''' '''</sup>dür. Bunun sebebi kaya ve metalin dışında uydunun yüksek miktarda buz içermesidir.
 
Kütlesinin en az %46'sının, en fazla ise yarısının buzlar tarafından oluşturulduğunu söyleyebiliriz. Fakat "buz" denildiği zaman aklımıza sadece su buzu gelmemelidir. Örneğin Mars kutuplarındaki buz karbondioksit buzudur. Buradada amonyak (NH<sub>3</sub>) buzu, sülfür (S<sub>2</sub>) buzu gibi uçucu buzlar bulunabilir.
 
Ganymede'in yapısındaki kayanın çeşidi bilinmemektedir ama çoğunluğunun H, L ve LL tipi kondritlerden meydana geldiği düşülmektedir. (Kondrit : Göktaşı malzemesi)
 
[-''LL kondritleri'' demir zenginidir ve demir, demir oksit ve metalik demir barındırırlar. Ayrıca feldspat camıda içerirler ve az miktarda demir(II) sülfür ve sülfür içerirler.
 
-''L kondritleri'' LL’nin yanı
sıra nikel zenginidirler.
 
-''H kontritleri ''de L kondritlerine benzerler fakat daha fazla demir zengidirler.]
 
Sonuç olarak Ganymede'in yapısındaki kayalar FeO zenginilerdir ve sülfür içerirler.
 
=== İç Yapısı ve Katmanlar ===
 
Ganymede’i asıl gizemli kılan özelliği iç yapısıdır.
 
==== Yeraltı Okyanusları ====
[[File:PIA18005-NASA-InsideGanymede-20140501a.png|left|thumb|225x225px]]
Uzmanlar yer altında büyük okyanuslar olduğunu düşünmektedirler. Demir ve demir(II) sülfürden oluşan katı bir çekirdeği ve onu çevreleyen silikatlardan oluşmuş bir mantosu vardır. Bu çekirdekte sıcaklık 1500-1700 kelvin arasıdır.
 
2014’teki son tuz analizlerine dayanarak bilim insanları birden fazla buz katmanının varlığı üzerine odaklandılar. Buna göre yerkabuğunun hemen altında bir okyanus değil, bir buz katmanının olduğunu düşündüler. Bu birinci buz katmanıydı ve toplam 4 buz katmanının olduğunu düşündüler. Buna göre 3 okyanus bu buz katmanları arasında kalmıştı. Fakat 4. okyanus ise silikat mantosuyla etkileşim içerisindeydi. Bu Ganymede’de yaşamın oluşabileceği en ideal ortamdı. Su-kaya etkileşimi Dünya'da yaşamı tetikleyen olaydı.
 
Eskiden, 2000'li yılların başlarında tek bir okyanusun varlığından söz edilirdi ancak 2014'te bu durum yukarıdaki gibi değişti.
 
==== Çekirdek ====
Ganymede sistemdeki en düşük eylemsizlik momentine sahip uydudur. Ganymede'in manyetosferinin oluşu çekirdeğinin bir kısmının sıvı olduğunu kanıtlar. Sıvı demirdeki konveksiyon akımları ve yüksek derecedeki elektrik iletkenliği manyetosferi açıklayan en doğru modeldir.
 
Ganymede'in düşük yoğunluğuna karşılık oldukça yoğun bir çekirdeği vardır ve yoğunluğu yaklaşık olarak 5,5-6 g/cm<sup>3</sup> tür.
 
==== Yüzey ====
[[File:Ganymede terrain.jpg|thumb|333x333px]]
Su buzu yüzeyin %50'si ve %90'ı arası bir kısmını kaplar.
 
Ganymede'de iki tip yüzey vardır. 1.si çok yaşlı, kraterli ve karanlık bölgelerdir. 2.si ise nispeten daha genç, oluklu ve sırtlı yüzeylerdir. Kraterler iki yüzeyde de bulunur. Fakat karanlık yüzeylerde daha geniş kapsamlılardır. Yaşları 3,5-4 milyon yıl arası değişmektedir. Oluklu yüzeylerde buz ve kırağı oluşumu daha fazladır. Karanlık yüzeyler yüzeyin üçte birinden azını kapsar. Bu yüzeyler daha yoğundur ve kil ve organik madde bakımından oluklu yüzeylere göre daha zenginlerdir.
 
Oluklu bölgelerin oluşumu için gerekli olan ısıtmanın nasıl gerçekleştiği tam olarak bilinememektedir. Fakat en mantıklı görüş bu oluşumların tektonik olduğudur. Eğer kriyovolkanizma(soğuk-volkanizma) burada etkili olsa bile çok az etkili olacaktır.''' '''
[[File:Ganymede-moon.jpg|thumb|235x235px]]
''Kriyovolkanizma'', uydularda oldukça yaygın olan ve metan, sülfür, amonyak gibi maddeleri püskürten ve çok az ısı açığa çıkartan "soğuk volkanların" aktiviteleridir.
 
Tektonik aktivite Ganymede buzu üzerinde güçlü gerilmelere neden oldu. Uydunun yörüngesel rezonansından kaynaklanan gelgitsel ısı geçmişte litosferin bu tektonik aktiviteleri başlatabilmesine neden olmuştur. Buzdaki gelgitsel esneme iç kısımları ısıttı ve litosferi gerginleştirdi, çatlaklara, çöküntü ve çıkıntılara neden oldu. Böylece karanlık bölgelerin %70’i yüzeyden silinmiş oldu.
 
Ayrıca oluklu bölgelerin oluşumu ilk çekirdeğin oluşumu ve Ganymede’in iç katmanlarında etkili olan sonraki gelgitsel ısı ile bağlantılıdır. Bunun etkisiyle Ganymede’de oluşan %1-6’lık hafif genişleme buzdaki faz geçişlerine ve termal artışa neden olmuştur. Sonraki aşamalarda Ganymede’in derinliklerinde oluşan sıcak su akıntıları sıcak çekirdekten yüzeye doğru yükselmiştir. Buda tektonik hareketleri tetiklemiştir'''. '''Uydunun içindeki radyojenik ısı okyanus tabanı için en olası ısıtma kaynağı olarak gözükmektedir. Araştırmalara göre eğer Ganymede’in yörüngesel dışmerkezliği şuankinden daha fazla olsaydı gelgitsel ısı, ısı kaynağı olarak radyojenik ısıtmadan daha önemli olacaktı. Ve bu durum geçmişte böyle olabilirdi.
 
==== Kutuplar ====
Ganymede kutuplarında kırağıdan oluşmuş dairesel bölgelere sahiptir. Bu bölgeler 40° enleme kadar uzanır.Teoriler, kapakların oluşumunda suyun yüksek enlemlere geçişini ve buzun plazma tarafından bombardımana uğradığını belirtti. Galileo Mekiği daha sonra bu teorileri doğruladı.
 
Ganymede’de manyetik alanın varlığı Ganymede’in yüzeyindeki korunmamış kutup bölgelerine daha yoğun yüklü parçacık bombardımanı olduğunu kanıtladı. Saçılma daha sonra su moleküllerinin yeniden dağılmasına neden oldu. Ve kırağı böylece daha soğuk olan bölgelere geçiş yaptı.
 
==== Atmosfer ====
Oldukça ince atmosferi oksijenden oluşmaktadır. Bu oksijen biyolojik kaynaklı değildir. Yüzeydeki su buzu Güneş ışınlarının radyasyonuna maruz kalarak iyonize olur. İyonize olduktan sonra hidrojen ve oksijen açığa çıkar. Hidrojen oldukça hafif olduğu için yerçekiminden kurtulur ve uzaya kaçar fakat oksijen ağıt bir element olduğu için yerçekimi tarafından tutulur ve Ganymede’in ince, oksijenden oluşmuş atmosferi oluşur. Atmosfer az miktarda ozonda içerebilir.
 
==== Manyetosfer ====
Ganymede’in güçlü bir manyetik momenti vardır ve değeri 1,3.10<sup>13</sup> Tesla’dır. Bu değer Merkür’ün manyetik momentinin 3 katıdır. Ganymede’in etrafında kalıcı bir manyetik alan vardır.Bu manyetik alan küçük ve Jüpiter’in manyetosferine entegre bir manyetosfer oluşturur. Ganymede bu özelliğiyle Güneş Sistemi’ndeki manyetosferi olan tek uydudur.
 
===<nowiki/>===
{{Güneş sistemi}}
{{uydu-taslak}}
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Ganymede_(uydu)" sayfasından alınmıştır