Vikipedi

Gagavuzlar: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Tanas96 (mesaj | katkılar)
17 değişiklik
Değişiklik özeti yok
Nanahuatl (mesaj | katkılar)
Devriyeler
538.439 değişiklik
Gerekçe: + telif hakkı ihlali + deneme amaçlı değişiklik + kaynak gerektiren bilgi eklentisi
1. satır:
{{Etnik grup bilgi kutusu |
| resim = [[Dosya:Gagauz-childrenFlag of Gagauzia.jpgsvg|300pxthumb|left|Yöresel giysileriyle GagavuzGagauzya çocuklarbayrağı]]
| başlık = '''Gagavuzlar''' <br /> '''Gagauzlar'''
| etnik grup = Gagavuzlar
| nüfus = 250.000 - 300.000
| bölgeler =
{{flagcountry|Gagavuzya}}[[Moldova]]: 167.500 <br />
{{flagcountry|Ukraine}}[[Ukrayna]]: 32.000 <br />
{{flagcountry|[[Yunanistan}}]]: 30.000<ref>[http://books.google.com/books?id=uwi-rv3VV6cC&pg=PA40&dq=200+000+macedonians+in+greece&lr=&hl=tr#PPA41,M1 Ethnic Groups Worldwide]</ref><br />
{{flagcountry|Turkey}}[[Türkiye]]: 15.000 <br />
{{flagcountry|Bulgaria}}[[Bulgaristan]]: 3.000 <br />
{{flagcountry|Romania}}[[Romanya]]: 1.500 <br />
{{flagcountry|Kazakhstan}}[[Kazakistan]]: 1.000 (2002)<br />
| diller = [[GagavuzcaGagavuz Türkçesi]]
| dinler = [[Ortodoks Kilisesi|Ortodoks Hıristiyanlık]]<br /><small></small>
| ilgili_gruplar = [[Türkler]]<br />&nbsp;[[Kumanlar]]<br />&nbsp;[[Peçenekler]]
|}}
'''Gagavuzlar''', '''Gagauzlar''' ya da '''GagauzlarGökoğuzlar''', bugünkübugün [[Moldova]] Cumhuriyeti’nde, başta [[Gagavuzya|GagauzeliGagağuzeli Özerk DevletiDevletinde]] olmak üzere, kuzeydoğu [[Bulgaristan]],'da ve [[Ukrayna]], [[Romanya]]'da ve [[Yunanistan]]'da yaşayan, çoğunluğu [[Ortodoks Kilisesi|Ortodoks-HıristiyanHıristiyanlık]] inanışında olan bir [[Türk halkları|Türkhalkı]] topluluğudır.<ref>Menz, Astrid (2006). "The Gagauz". In Kuban, Doğan. The Turkic speaking peoples. Prestel. ISBN 978-3-7913-3515-5.</ref><ref>Anzerlioğlu, Yonca (2004). [http://www.karam.org.tr/Makaleler/819676370_anzerlioglu.pdf Geçmişten günümüze Türk Dünyasında Hristiyan Türkler]. ''KARAM (Karadeniz Araştırmaları Merkezi)'', sayı: 2i Yaz 2004</ref> AyrıcaÖzellikle Trakya'nın yerli halkı olan Müslüman [[Gacallar]]'ın da Gagavuzlar'dan geldiğine inanılmaktadır.<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Gajal</ref>
 
Gagavuzların çoğunluğu [[Ortodoks]] mezhebine bağlıdır. Ancak Ortodoks olmayan bir kısım Gagavuz da vardır. Ortodoks olmayan Gagavuzlar, [[Katolik]] ve [[Subbotnik]], [[EvanjelistAvengelist]]lerden oluşmaktadır. Subbotnikler domuz eti yemez ve şarap içmezken, bir kısım Ortodoks Gagavuzun da domuz eti yemediği ve ayrıca bir kısmında erkek çocuklarda [[sünnet]] gibi etkinliklerin de olduğu bilinmektedir. Ortodokslar [[komünizm]] sonrası, diğer eski [[Sovyet]] halklarında olduğu gibi, inançlarını daha rahat uygulayabilir hale gelmişlerdir.▼
== Etimoloji ==
Gagavuz adı ilk defa 1817 tarihli Rus nüfus sayımındaki belgelerde geçmektedir. Türkiye'de ve dünyada daha çok ''Gagauz'' şeklinde kullanılmaktadır.
Türkiye'de ilk olarak İstoyan Cansızov'un "Balkan Şib-i Ceziresinde Türkler" (Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, c.17, İstanbul 1328) adlı makalesinde Gagavuzlardan bahsedilmiştir. Gagavuzlar hakkında ilk önemli bilgileri veren [[Yaşar Nabi Nayır]], ''Türk Gagauzlar'' olarak kaydettiği Gagauz adının, ''Gök'' sözcüğünden gelen ''Gaga'' sözüyle Oğuz adının birleşmesinden meydana geldiğini, bunun için de bu Türklere GökOğuz denilebileceğini söyler.<ref>Yaşar Nabi Nayır,Balkanlar ve Türklük ,Ankara 1936,s.89</ref> Yaşar Nabi Nayır'ın bu şekilde ortaya attığı Gök-Oğuz adı, yakın dönemlere kadar popüler bir adlandırma olarak kullanılmıştır.
 
[[Dosya:Gagauz-children.jpg|265px|right|Gagavuz çocuklar]]
== Din ==
Gagavuz sözcüğü dilbilimsel açıdan Gök Oğuz'dan gelmiştir. (Gagavuz/Goakaouz/Gökouz/ İstanbul Türkçesi ile Gökoğuz). Boy kökenleri ile ilgili türlü görüşler bulunuyor ise de, en baskın görüş, [[Oğuz boyu]]ndan olduğudur. Gagavuzlar Ogurlar ([[Onogurlar|Onogur]]) ve [[Oğuzlar]] (Onoguz) olmak üzere, ana iki dala ayrılmış olan Türk boylarından, Onogur Türk boyları yerleşim/yayılım bölgesi içerisinde olup da, ([[Tatarlar]], [[Kıpçaklar]], [[Ön Bulgarlar|Bulgarlar]] v.d.), Ogur olmayan, Oğuz boylarının alt kümesidir. (Bu duruma sıklıkla rastlanmaktadır. Örneğin, Anadoluya'da Oğuzlar ile birlikte Onogur boyları da gelmiştir). Gagavuzların [[Balkanlar]]a ve (Aşağı) [[Ukrayna]]'ya göç tarihi konusunda ise tarihçiler özellikle 11. yüzyıla odaklaşmaktadırlar. 11. yüzyılda Asya'dan, [[Balkan]]lara göçtükleri, [[Peçenekler]]le aynı soydan geldikleri ve Uz [[Oğuz Türkleri|(Oğuz) Türklerinden]] oldukları bilinmektedir. [[Hıristiyanlık|Hıristiyan]] inanışlı olan Gagauzlar, dış görünüm-çehre ve [[diyalekt]] olarak daha ziyade Anadolu'daki Müslüman inanışlı [[Yörük]]lere çok benzemektedirler.
▲Gagavuzların çoğunluğu [[Ortodoks]] mezhebine bağlıdır. Ancak Ortodoks olmayan bir kısım Gagavuz da vardır. Ortodoks olmayan Gagavuzlar, [[Katolik]] ve [[Subbotnik]], [[Evanjelist]]lerden oluşmaktadır. Subbotnikler domuz eti yemez ve şarap içmezken, bir kısım Ortodoks Gagavuzun da domuz eti yemediği ve ayrıca bir kısmında erkek çocuklarda [[sünnet]] gibi etkinliklerin de olduğu bilinmektedir. Ortodokslar [[komünizm]] sonrası, diğer eski [[Sovyet]] halklarında olduğu gibi, inançlarını daha rahat uygulayabilir hale gelmişlerdir.
 
Gagavuz Türkçesi, bulundukları bölge nedeniyle, [[Slav dilleri|Slav]] ve [[Rumence|Romen dillerinin]] etkisine maruz kalmakla birlikte, çok büyük ölçüde [[Türkiye Türkçesi]]ne yakındır ve ağız olarak da Balkan Türkçesi ağzına benzer. Yabancı kaynaklarda ise Gagavuzca'nın iki ağızı olduğu ifade edilir biri Gagavuzya'lılara ait gagavuzca diye adlandırılan ağız diğeri ise Türkiye'de Balkan-Rumeli ağızı olarak ifade edilen balkan gagavuzcasıdır bu ağız Makedonya ve Trakya bölgelerinde yaşayan başta Gagavuzlar ve Müslüman Gacallarca ve diğer Türk toplumlarınca kullanılır.<ref>http://www.ethnologue.com/language/bgx</ref> kullanılır.. Ancak balkan gagavuzcası ya da balkan türkçesi aynı ağzı belirtmektedirler. Esasen Gagavuzlar, [[Moldova Cumhuriyeti]]'nde, [[Gagavuzya|Gagouzeli]] adında özerk bir yönetime sahiptirler. Buradaki Gagavuzların sayısı 200.000 dolaylarındadır. Ve ayrıca, Gagavuzlar,[[Dobruca]] (Kuzeydoğu Bulgaristan), [[Besarabya]] ([[Ukrayna]]) ve dağınık olarak [[Bulgaristan]]'ın dağlık bölgelerinde yerleşiklerdir ve de sayıları bilinmemekle birlikte, [[Yunanistan]]'ın Makedonya ve Trakya kesimlerinde de Gagavuzlar yaşamaktadırlar. Türk-Yunan nüfus mübadelesinde Müslüman olmadıkarı için Mübadele bölgelerinde yaşayan Gagavuzlar mübadeleye dahil edilmemişlerdir. Mübadele sınırları dışında bulunan Gagavuzlar ise (Batı Trakya özellikle Edirne iline sınır köyler) gene Müslüman olmadıkları için Lozan kapsamında azınlık haklarına kavuşamamışlardır bu sebeple Yunanistan yasalarında ortodoks-rum olarak görülmektedirler. Osmanlı döneminde, [[Osmanlı İmparatorluğu]] sınırı içerisinde yer alan Gagavuzların, [[Türkiye Cumhuriyeti]]nin kuruluşu ile birlikte de, Türkiye ile sıkı ilişkilerinin devam ettiği görülmüştür. Yeni kurulan Türkiye devletinin kurucusu [[Mustafa Kemal Atatürk]]'ün Gagavuzların sorunlarını çözmek üzere, Cumhuriyetin ilk yıllarında, Türkiye'den görevliler gönderdiği de bilinmektedir. Bu yakın ilişkiler, günümüzde de, hem [[Gagavuzya|Gagauzeli Özerk Yönetimi]] ile ve hem de Gagavuzeli'nin içinde yer aldığı [[Moldova]] Cumhuriyeti ile devam etmektedir.
== Kökenleri ==
Gagavuzların kökenleri hakkında bugüne kadar yerli [[Balkan]] asıllı halklardan oldukları ve sonradan dilsel olarak "Türkleştikleri/Türkleştirdikleri" v.b. gibi ufak çaplı iddialarda dahil çok sayıda değişik tez öne sürülmüştür. Bugün dünyada da yaygın kabul gören görüş, Gagavuzların [[Oğuzlar|Oğuz]] kökenli bir [[Türk halkları|Türk topluluğu]] olduğu yönündedir. Gagavuzlar Ogurlar ([[Onogur]]) ve Oğuzlar (Onoguz) olmak üzere, iki ana dala ayrılmış olan Türk boylarından, [[Onogur]] Türk boyları yerleşim/yayılım bölgesi içerisinde olup da, (Tatarlar, Kıpçaklar, Bulgarlar v.d.), Ogur olmayan, Oğuz boylarının alt kümesidir. (Bu duruma sıklıkla rastlanmaktadır. Örnek olarak, Anadolu’ya Oğuzlar ile birlikte Onogur boyları da gelmiştir.) Gagavuzların Balkanlara ve Ukrayna’ya göç tarihi konusunda ise tarihçiler özellikle 11. yüzyıla odaklanmaktadır. 11. yüzyılda Asya’dan, Balkanlara göçtükleri, Peçeneklerle aynı soydan geldikleri ve Uz (Oğuz) Türklerinden oldukları bilinmektedir. Ortodoks Hıristiyan dini inançlı olan Gagavuzlar, dış görünüm, çehre bakımından, konuştukları dil ve lehçe/diyalekti olarak daha çok Anadolu’daki Müslüman dini inançlı Yörüklere çok benzemektedir. Ayrıca Gagavuzca, bulundukları bölgelere göre, Slav, Yunan ve Romen dillerinin etkisine maruz kalarak, çok büyük ölçüde Türkiye Türkçesine ve diyalekt/ağız olarak da Balkan Türkçesi ağzına benzemektedir.<ref>Yrd. Doç. Dr. Ege üni. Turgay Cin</ref>
 
Kuzeydoğu Bulgaristan'da Gagavuzlar üzerine uzun süren araştırmalar yapan Polonyalı bilim adamı [[Tadeusz Kowalski]], Gagavuzları üç tabakaya ayırır:
 
:''1- En eski tabaka, kuzeyden gelen bir Türk topluluğunun kalıntısıdır.''
 
:''2- İkinci tabaka Osmanlıların gelişlerinden daha önceki bir devre uzanan güneyden gelen kuvvetli bir gruptur.''
 
:''3- Üçüncü tabaka Osmanlı devrinin Türk kolonilerinden ve Türkleşmiş unsurlarından teşekkül eder.''<ref>Tadeusz Kowalski, "Kuzey-Doğu Bulgaristan Türkleri ve Türk Dili", çev. Ömer Faruk Akün, Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c.3-4,31 Mart 1949, s.499-500.</ref>
 
İlk tabaka ile karışan ikinci tabaka güneyden gelen dil karakterinin izlerini bütün topluluğa yaymıştır. Gagavuzların Hıristiyanlığı, kökeni Tuna ötesi olan eski tabakadan gelmektedir. Gagavuzlarla büyük benzerlikleri bulunan [[Deliorman]] Türklerinin Müslümanlığı ise güney kaynaklı ikinci ve üçüncü tabakadan gelir.
Birinci tabakayı teşkil eden kuzeyden gelen Türk topluluğunu; [[Çek]] tarihçi Jireçek [[Kumanlar]]a, Bulgar Mladenov [[Asparuh]] Bulgarlarına([[İdil Bulgarları]]), Kumanlara ve [[Oğuzlar]]a, Çek arkeoloğu Şkorpil kardeşler Asparuh Bulgarlarına, Bulgar Petko R. Slaveikov [[Peçenekler]]e ve Kumanlara, Romanyalı St. Georkesku Kumanlara ve Oğuzlara dayandırmaktadır.
 
İkinci tabakayı teşkil eden güneyden gelen grup, Balaşçev'in ''Seyyid Lokman Oğuznâmesi'''ne dayanarak ileri sürdüğü ve [[Paul Wittek]]'in Yazıcıoğlu Ali'nin Selçuknâmesi'ne dayanarak geliştirdiği [[II. İzzeddin Keykavus]] ve [[Sarı Saltuk]] ile Balkanlar'a geçen [[Selçuklu]] Türklerinin Hıristiyanlaştırıldığı düşüncesine bağlanmaktadır.
 
Üçüncü tabaka ise, Anadolu'ya Müslüman Türklerden daha önce gelen ve değişik dönemlerde bir birinden farklı sebeplerle Hıristiyanlaştırılıp özellikle Orta Anadolu'ya yerleştirilen [[Karamanlılar]]dan bazı grupların, Osmanlı döneminde Balkanlar'a geçerek Gagavuz Türkleri ile kaynaşmaları ile meydana gelmişlerdir.<ref>[http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/11647,gagavuzturkleripdf.pdf?0 Gagavuz Türkleri]</ref>
 
[[Çek]] K. Jireçek, 11.-13. yüzyıllar arasında Balkanlar ve Orta Avrupa'da derin izler bırakan [[Kumanlar]]ın Gagavuzların atası olduğunu düşünmektedir. Ayrıca [[Bulgar]] Petko R. Slaveikov ve [[Romanya]]lı St. Georgesku gibi bazı araştırmacılar Gagavuzların etnik yapısı üzerinde Kumanların çok büyük payı olduğunu ifâde etmektedirler.
 
== Dil ==
 
''Ana madde: [[Gagavuzca]]''
 
Gagavuzca çoğunluğu [[Moldova]]'daki [[Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi]]'nde yaşayan [[Gagavuzlar]]ın konuştuğu dildir. Yaklaşık 300.000 kişi tarafından konuşulur. Gagavuzca, [[Oğuz grubu]]na bağlı bir [[Türk dilleri|Türk dilidir]].
 
Komşu dillerden birçok ödünç sözcük almasına rağmen bir Türkiye Türk'ü ile Gagavuz Türk'ü kolayca anlaşabilir. Eskiden Gagavuzca [[Yunan abecesi]] ile yazılırdı; ancak 1957'de [[Kiril abecesi]] kullanılmaya başlanınca Yunan abecesinden vazgeçilmiştir. Moldova'nın bağımsızlığına kavuşması ve Gagavuzlara özerklik verilmesinden sonra Türk abecesi üzerine biçimlendirilmiş bir abece oluşturuldu.
 
Bu abece günümüzde hâlâ kullanılmaktadır. Türk alfabesinden farklı olarak Gagavuz abecesinde (Türkçedeki açık '''e''' sesi yerine) '''Ää''' harfi, '''Êê''' ve '''Ţţ''' harfleri bulunur. Gagavuzcada yazı dili Türkiye'de halk arasında konuşulan Türkçenin yazıya dökülmüş biçimidir denebilir. ''Ğ'' harfinin yerine birçok sözcükte ünlü harfler çift yazılarak Ğ sesi kazandırılır.
 
== Görsel ==
{|
|-
|[[File:Wappen Gagausien 01 01.png|thumb|left|Gagavuz ilk bayrağı]]
|[[File:Flag of Gagauzia.svg|thumb|left|Gagavuz mevcut bayrağı]]
|}
 
==Ayrıca Bakınız==
*[[Gagavuzya]]
*[[Uz Hanlığı]]
 
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Gagavuzlar" sayfasından alınmıştır