Vikipedi

Okyanus ortası sırtı: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Potkal (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
6.729 değişiklik
Kategorilendirildi
Potkal (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
6.729 değişiklik
"Çift madde" şablonu eklendi
1. satır:
{{Birleş|Okyanus ortası sırtları}}
===OKYANUS ORTASI SIRTLARI===
{{Refimprove|date=October 2007}}
[[Dosya:Ridge render.jpg|thumb|right|350px|Okyanus ortası sırtı]]
 
'''Okyanus ortası sırtı'''; [[levha tektoniği]] tarafından oluşturulan omurgası boyunca uzanan tipik bir vadi olarak bilinen ve çeşitli sıra dağları içeren su altı dağ sistemi için kullanılan genel bir terimdir. Bu tip okyanussal sırtlar deniz tabanı yayılmasına neden olan okyanussal yayılma merkezi olarak bilinen bir karakteristiktir.Okyanussal kabuk, lav olarak yükselme, soğutma üzerine yeni bir kabuk oluşturma, okyanus kabuğundaki lineer bir zayıflıkta magma olarak mantoda yükselmesine neden olan konveksiyonel akımlardan dolayı deniz tabanı yükselmesi ile oluşur. Bu okyanus ortası sırtı sonuç olarak farklı iki tektonik plakayı birbirinden ayırır.
[[Dosya:Ridge render.jpg|frame|right]]
 
Dünyadaki okyanus ortası sırtları birbirleriyle bağlantılıdır ve dünyadaki en uzun sıradağ sistemlerini oluştururlar. Okyanus ortası sırtları, sistemlerini oluşturan ve her okyanusun bir parçası olan tek bir küresel okyanus ortası sırtı sisteminden oluşur. Devam eden dağ sıraları 65.000&nbsp;km uzunluğundadır. Okyanus ortası sistemlerinin toplam uzunluğu 80.000&nbsp;km’dir.<ref>Cambridge Encyclopedia 2005 - Oceanic ridges</ref>
Okyanus ortası sırtı; levha tektoniği tarafından oluşturulan omurgası boyunca uzanan tipik bir vadi olarak bilinen ve çeşitli sıra dağları içeren su altı dağ sistemi için kullanılan genel bir terimdir. Bu tip okyanusal sırtlar deniz tabanı yayılmasına neden olan okyanusal yayılma merkezi olarak bilinen bir karakteristiktir. Okyanusal kabuk, lav olarak yükselme, soğutma üzerine yeni bir kabuk oluşturma, okyanus kabuğundaki lineer bir zayıflıkta magma olarak mantoda yükselmesine neden olan konveksiyonel akımlardan dolayı deniz tabanı yükselmesi oluşur. Bu okyanus ortası sırtı sonuç olarak farklı iki tektonik plakayı birbirinden ayırır.
 
==Açıklama==
Dünyada ki okyanus ortası sırtları birbirleriyle bağlantılıdır ve dünyada ki en uzun sıradağ sistemlerini ve okyanus ortası sırtları sistemlerini oluşturan ve her okyanusun bir parçası olan tek bir küresel okyanus ortası sırtı sisteminden oluşur. Devam eden dağ sıraları 65.000&nbsp;km uzunluğundadır. Okyanus ortası sistemlerinin toplam uzunluğu 80.000&nbsp;km’dir.
Okyanus ortası sırtları jeolojik olarak sırt eksenleri boyunca uzanan ve okyanus tabanlarında yükselen yeni magma ile aktiftir. Kristalleşmiş magma ve bazalttan oluşur. Deniz tabanı altında yeni bir kabuk oluşturan taşlar sırtın eksenlerinde en yeni olanlarıdır ve bu eksenlerden yükselerek yıpranmıştır. Bu bazalt bileşimlerin yeni magması,kıtasal kabuğun altında uzanan dekompresyon erimesi yüzünden eksenlerin etrafında oluşur.<ref>{{cite book|isbn=978-0-412-53310-5|author=Marjorie Wilson.|year=1993|publisher=Chapman & Hall|location=London|title=Igneous petrogenesis}}</ref>
 
Okyanuslardaki birçok okyanussal kabuk 200 milyon yıldan daha yaşlıdır. Bu kabuklar okyanus sırtlarındaki yenilenmenin sürekli halidir. Bu okyanus ortası sırtlarından uzaklaştıkça okyanus derinliği sürekli olarak artar ve en fazla derinlik bu okyanus siperlerindedir. Okyanussal kabuk sırt eksenlerinden uzaklaştıkça mantonun altında uzanan peridotit taşı giderek sertleşir. Bu kabuk ve bununla bağlantılı olarak sertleşen peridotit taşı okyanussal kabuğu oluşturur.Yavaş yavaş yayılan orta Atlantik sırtı gibi sırtlar genel olarak büyük geniş vadilere sahip olurlar.Bazen de 10 ile 20&nbsp;km genişliğinde ve 1000 metreye kadar yükselebilen sırt kabuğundaki engebeli arazilere sahiptir. Buna karşılık, doğu pasifik yükselmesi gibi hızlı yayılan sırtlar dar ve keskin yarıklar oluştururlar.Bu sırtlardan yüzlerce mil uzağında genelde düz topoğrafyalar yer alır.
===TANIMLAMA===
 
{{clear}}
[[Dosya:Mid-ocean ridge topography.gif|frame|right]]
 
==Oluşum süreçleri==
Okyanus ortası sırtları jeolojik olarak sırt eksenleri boyunca uzanan ve okyanus tabanlarında yükselen yeni magma ile aktiftir. Kristalleşmiş magma bazalt ve magmadan oluşur.
[[Dosya:oceanic spreading.svg|thumb|right|300px|Levhaların magmaya doğru tekrardan batması ve Sırtların oluşumunu göstermektedir.]]
 
Okyanus ortası sırtlarının yayılmasına neden olduğu düşünülen, sırt itme ve levha çekme diye iki aşama vardır. Hangisinin baskın olduğu konusunda bir belirsizlik vardır. Sırt itme, sırtın büyüyen yığını sırttan beride kalan tektonik levhayı genellikle dalma bölgesine doğru ittirdiği zaman meydana gelir. Bu dalma bölgesinde levha çekme etkilidir. Bu sadece levhanın arkasında levhayı sürükleyen tektonik levhanın ağırlığıdır.
Deniz tabanı altında yeni bir kabuk oluşturan taşlar sırtın eksenlerinde en yeni olanlarıdır ve bu eksenlerden yükselerek yıpranmıştır. Bu bazalt bileşimlerin yeni magması, dünya kabuğunun altında uzanan dekompresyon erimesi yüzünden eksenlerin etrafında oluşur.
Okyanus ortası sırtında yeni okyanussal kabuğun oluşumuna katkıda bulunan diğer işlem ise işte bu manto taşıyıcısıdır. Ama yine de bu mantonun üstünde görünen bazı çalışmalar olmakla birlikte bunlar tektonik levhayı boylu boyunca çekmek için yeterli sürtünmeyi üretebilecek kadar esnektir. Bununla beraber yukarıdaki resmin aksine yaklaşık 400&nbsp;km sismik süreksizliklerden oluşan ve sismik tomografiden türetildiği kadar 400&nbsp;km’den daha fazlasını içermesi için okyanus sırtlarının altındaki magmaların oluşmasına manto yükselmesi neden olur. Nispeten sırtların altında yükselen mantolardan oluşan sığ derinlikler levha çekmesi işlemiyle yakından ilişkilidir. Diğer taraftan Kuzey Amerika levhası gibi dünyanın en büyük tektonik levhalarından bazıları hareket halindedir ve henüz hiçbir yere dalmamıştırlar.
 
==Tarihçe==
Okyanusal kabuk dünyanın kendisinden de daha genç olan kayalardan oluşmuştur. Okyanuslardaki birçok okyanusal kabuk 200 milyon yıldan daha yaşlıdır. Bu kabuk okyanus sırtlarında ki yenilenmenin sürekli halidir. Bu okyanus ortası sırtlarından uzaklaştıkça okyanus derinliği sürekli olarak yükselir ki en büyük derinlik bu okyanus siperlerindedir. Okyanusal kabuk sırt eksenlerinden uzaklaştıkça mantonun altında uzanan peridotit taşı giderek sertleşir. Bu kabuk ve bununla bağlantılı olarak sertleşen bu peridotit taşı okyanusal litosferi oluşturur.
[[Dosya:World Distribution of Mid-Oceanic Ridges.gif|right|300px|thumb|Dünyada bulunan okyanus ortası sırtları; [[USGS]]]]
 
===Keşif===
Yavaş yavaş yayılan orta Atlantik sırtı gibi sırtlar genel olarak büyük geniş vadilere ve bazen de 10 ile 20&nbsp;km genişliğinde ve 1000 metreye kadar yükselebilen sırt kabuğundaki engebeli arazilere sahiptir. Buna karşılık, doğu pasifik yükselmesi gibi hızlı yayılan sırtlar dardır ve keskin yarıklar bu sırtlardan yüzlerce mil uzaklıkta genellikle düz topografya tarafından çevrelenmiştir.
Okyanus ortası sırtları genellikle okyanus derinliklerinde batıktır. Okyanus tabanlarının detaylı bir şekilde incelenmesi ve onların geniş kapsamlı halinin bilinmesi 1950’leri bulmadı. Kolombiya üniversitesinden Lamont-Doherty yeryüzü inceleme gemisi [[Vema]] ile çalışmalar yapmış ve okyanus yüzeyinden okyanus tabanlarına kadar veriler toplamıştırlar. [[Marie Tharp]] tarafından yönetilen bir takım ve Bruce Heezen bu veriyi analiz etmiş ve atlantiğin tabanının ortası boyunca uzanan büyük dağ zincirlerinin olduğu sonuncuna varmışlardır. Bilim adamları bu deniz altı dağ dizisine yarı Atlantik sırtı demişlerdir. Alfred Wegener 1912 de [[Kıta Kayması Teorisi|kıtaların kayması]] teorisini öne sürdü. Wegener'in teorisine göre Orta Atlantik sırtı yayılmaya devam ettikçe derinlerden gelen sıcak ve akışkan sıvı daha çok boşluk oluşturmaya ve yer kabuğunu birbirinden ayırmaya sebep olmaktadır. Bu yüzden levhalar hareket etmektedir. Ama Wegener sonraki işlerinde bu gözlemi sürdürmedi ve teorisi onaylanmadı. Çünkü kıtaların okyanus kabuğunu nasıl yardığını açıklayacak bir mekanizma yoktu ve teori zamanla unutuldu.
 
{{clear}}
===OLUŞUM AŞAMASI===
 
<gallery>
[[Dosya:Oceanic spreading.svg|400px|right]]
File:Deep sea vent chemistry diagram.jpg|Oceanic ridge and deep sea vent chemistry
File:Earth seafloor crust age 1996.gif|Okyanusal yerkabuğunun yaşları ve okyanus ortası sırtları:Kırmızı en genç, mavi en yaşlı (170milyon yıl) alanları temsil eder.
File:Plates tect2 en.svg|[[Levha hareketleri|Levha tektoniği kuramı]]na göre yerkabuğunu oluşturan [[Levha]]lar.
File:Oceanic.Stripe.Magnetic.Anomalies.Scheme.svg|Seafloor [[magnetic striping]]
File:Polarityshift.gif|A demonstration of magnetic striping
</gallery>
 
==Okyanus Sırtlarının listesi ==
Okyanus ortası sırtlarının yayılmasına neden olduğu düşünülen sırt itme ve levha çekme diye iki aşama vardır ve hangisinin baskın olduğu konusunda bir belirsizlik vardır. Sırt itme, sırtın büyüyen yığını sırttan beride kalan tektonik levhayı genellikle dalma bölgesine doğru ittirdiği zaman meydana gelir. Bu dalma bölgesinde levha çekme etkilidir. Bu sadece levhanın arkasında levhayı sürükleyen tektonik levhanın ağırlığıdır.
 
* [[Aden Ridge]]
Okyanus ortası sırtında yeni okyanusal kabuğun oluşumuna katkıda bulunan diğer işlem işte bu manto taşıyıcıdır. Ama yine de bu mantonun üstünde görünen bazı çalışmalar olmakla birlikte bunlar tektonik levhayı boylu boyunca çekmek için yeterli sürtünmeyi üretebilecek kadar esnektir. Bununla beraber yukardaki resmin aksine yaklaşık 400&nbsp;km sismik süreksizliklerden oluşan ve sismik tomografiden türetildiği kadar 400&nbsp;km’den daha fazlasını içermesi için okyanus sırtlarının altındaki magmaların oluşmasına manto yükselmesi neden olur. Nispeten sırtların altında yükselen mantolardan oluşan sığ derinlikler levha çekmesi işlemiyle yakından ilişkilidir. Diğer taraftan Kuzey Amerika levhası gibi dünyanın en büyük tektonik levhalarından bazıları hareket halindedir ve henüz hiçbir yere dalmamıştır.
* [[Cocos Ridge]]
* [[Explorer Ridge]]
* [[Gorda Ridge]]
* [[Juan de Fuca Ridge]]
 
* [[American-Antarctic Ridge]]
Okyanus ortası sırtları sistemleri yeni okyanusal kabukları oluşturur. Uygun demir titanyum oksidin küri noktaları aşağısındaki sırt eksenlerinde yükselen kristalleşmiş bazaltlar gibi dünyanın manyetik alanına paralel uzanan manyetik alanlar bu oksitlerin içinde kaydedilmiştir. Okyanusal sırt kayıtlarındaki alanların yönelmeleri zamanla dünyanın manyetik alanının korunmasını sağlamıştır. Çünkü bu alan tarih için süregelerek düzensiz aralıklarda bu yönleri tersine çevirmiştir. Okyanus kabuklarının tersine çevrilmesindeki bu model bir çağ göstergesi olarak kullanılabilir.
* [[Chile Rise]]
* [[East Pacific Rise]]
* [[East Scotia Ridge]]
* [[Gakkel Ridge]] (Mid-Arctic Ridge)
* [[Pacific-Antarctic Ridge]]
 
* [[Central Indian Ridge]]
===TARİHİ===
** [[Carlsberg Ridge]]
* [[Southeast Indian Ridge]]
* [[Southwest Indian Ridge]]
 
* [[Mid-Atlantic Ridge]]
[[Dosya:World Distribution of Mid-Oceanic Ridges.gif|400px|right]]
** Kolbeinsey Ridge (North of Iceland)
** Mohns Ridge
** [[Nikolai Mikhailovich Knipovich|Knipovich]] Ridge (between Greenland and Spitsbergen)
** [[Reykjanes Ridge]] (South of Iceland)
 
===Antik Okyanus Sırtları Listesi===
Okyanus ortası sırtları genellikle okyanus derinliklerinde batıktır. Okyanus tabanlarının detaylı bir şekilde incelenmesi ve onların geniş kapsamlı halinin bilinmesi 1950’leri bulmadı. Kolombiya üniversitesinin Lamont-Doherty yeryüzü inceleme gemisi vema, kayıtlara göre okyanus yüzeyinden okyanus tabanlarına kadar geçmiştir. Marie Tharp tarafından yönetilen bir takım ve Bruce Heezen bu veriyi analiz etmiş ve atlantiğin tabanının ortası boyunca uzanan büyük dağ zincirlerinin olduğu sonuncuna varmışlardır. Bilim adamları bu deniz altı dağ dizisine yarı Atlantik sırtı demişlerdir.
 
* [[Aegir Ridge]]
Alfred Wegener 1912 de kıtaların kayması teorisini öne sürdü. O belirtti ki: Atlantik yüzeyindeki Orta Atlantik sırtı yayılmaya devam ettikçe derinlerden gelen sıcak ve akışkan sıvı daha çok boşluk oluşturmaya ve yer kabuğunu yarmaya başladı. Ama yine de Wegener sonraki işlerinde bu gözlemi sürdürmedi ve teorisi jeologlar tarafından araştırması elinden alındı. Çünkü kıtaların okyanus kabuğunu nasıl yardığını açıklayacak bir mekanizma yoktu ve teori zamanla unutuldu.
* [[Alpha Ridge]]
* [[Kula-Farallon Ridge]]
* [[Pacific-Farallon Ridge]]
* [[Pacific-Kula Ridge]]
* [[Phoenix Ridge]]
 
== Ayrıca bakınız ==
===OKYANUS SIRTLARININ LİSTESİ===
* [[Divergent boundary]]
* [[List of landforms#Coastal and oceanic landforms|List of Oceanic Landforms]]
* [[Petrological Database of the Ocean Floor]]
* [[Plate tectonics]]
* [[Ridge-push]]
* [[Seafloor spreading]]
* [[Slab window]]
* Famous locations on a Mid-ocean ridge
** [[Geography of Iceland|Iceland]]
** [[Afar Depression]]
 
==Kaynaklar==
• Aden Ridge
{{Kaynakça}}
 
==Dış bağlantılar==
• Cocos Ridge
* [http://www.tectonic-forces.org An explanation of relevant tectonic forces]
* [http://pubs.usgs.gov/gip/dynamic/baseball.html Mid-Ocenic ridge, like baseball seam (The Dynamic Earth, USGS)]
* [http://www.ridge2000.org/index.php Ridge2000, Studying Mid-Ocean Ridges from Mantle to Microbe]
 
[[Kategori:Okyanus sırtları| ]]
• Explorer Ridge
[[Kategori:Okyanus yükselimleri| ]]
 
• Gorda Ridge
 
• Juan de Fuca Ridge
 
• American-Antarctic Ridge
 
• Chile Rise
 
• East Pacific Rise
 
• East Scotia Ridge
 
• Gakkel Ridge (Mid-Arctic Ridge)
 
• Pacific-Antarctic Ridge
 
• Central Indian Ridge
 
• Carlsberg Ridge
 
• Southeast Indian Ridge
 
• Southwest Indian Ridge
 
• Mid-Atlantic Ridge
 
• Kolbeinsey Ridge (North of Iceland)
 
• Mohns Ridge
 
• Knipovich Ridge (between Greenland and Spitsbergen)
 
• Reykjanes Ridge (South of Iceland)
 
===ANTİK OKYANUS SIRTLARI LİSTESİ===
 
• Aegir Ridge
 
• Alpha Ridge
 
• Kula-Farallon Ridge
 
• Pacific-Farallon Ridge
 
• Pacific-Kula Ridge
 
• Phoenix Ridge
==Kaynakça==
<references/>
1.^ Cambridge Encyclopedia 2005 - Oceanic ridges
 
2.Jump up^ Marjorie Wilson. (1993). Igneous petrogenesis. London: Chapman & Hall. ISBN 978-0-412-53310-5.
 
3.Jump up^ Jacoby, W. R. (January 1981). "Modern concepts of earth dynamics anticipated by Alfred Wegener in 1912". Geology 9: 2527.Bibcode:1981Geo.....9...25J. doi:10.1130/0091-7613(1981)9<25:MCOEDA>2.0.CO;2.
 
[[Kategori:Tektonik taslakları]]
[[Kategori:Jeolojik süreçler]]
[[Kategori:Levha hareketleri]]
[[Kategori:Okyanus yükselimleri]]
[[Kategori:Volkanik yeryüzü şekilleri]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Okyanus_ortası_sırtı" sayfasından alınmıştır