Balkanlar tarihi: Revizyonlar arasındaki fark

Miladın öncesinde, III. binyılın sonu ile II. binyılın ilk yarısında [[Proto Grekçe]] konuşan kabileler bölgeye hareket etmişlerdir. MÖ 1000’de [[İlirler|İlir]] kabileleri bugünkü Arnavutluk’un kuzeyinde belirmişlerdir.<ref> John Wilkes, The Illyrians (The Peoples of Europe), 1996, s. 39. ISBN 0-631-19807-5</ref> MÖ 1000 civarında [[Daçyalılar]] ve [[Traklar]] Balkanlar’da (bugünkü [[Romanya]], [[Bulgaristan]], [[Moldova]], kuzeydoğu [[Yunanistan]], [[Türkiye]]’nin Trakya kısmı, doğu [[Sırbistan]] ve [[Makedonya Cumhuriyeti|Makedonya]]) görünmüşlerdir.<ref> John Boardman, The Cambridge Ancient History, Volume 3, Part 1: The Prehistory of the Balkans, the Middle East and the Aegean World, Tenth to Eighth Centuries BC, I. E. S. Edwards, N. G. L. Hammond, and E. Sollberger,1982, s. 53.,"... Yet we cannot identify the Thracians at that remote period, because we do not know for certain whether the Thracian and Illyrian tribes had separated by then. It is safer to speak of Proto-Thracians from whom there developed in the Iron Age ..."</ref>

[[Dosya:Akropolis by Leo von Klenze.jpg|thumb|sağ|[[Atina Akropolisi]] ve Areus Pagus</br />(1846’da yapılan bir rekonstrüksiyon)]]

İmparator [[I. Theodosius]]’un (346-395) ölümünde önce, devletin topraklarını iki oğlu arasında paylaştırması üzerine Balkanlar da ikiye bölünmüştür. Kuzeybatı kısmı (bugünkü [[Hırvatistan]] ve [[Slovenya]] toprakları) [[Batı Roma İmparatorluğu|Batı Roma]]; gerisi [[Doğu Roma İmparatorluğu]] sınırlarında kalmıştır.<ref name="IA28">İslam Ansiklopedisi (Türkiye Diyanet Vakfı), Cilt 5, s. 28-29.</ref> Batı Roma topraklarının çok küçük bir kısmı Balkan sınırları içinde olmuş, bu topraklar da Batı Roma’nın çöküşüyle beraber Doğu Roma sınırlarına katılmıştır.

[[Hunlar]], MS 380 yılından itibaren Balkanlar’a egemenlik kurmuşlardır. Bölgenin büyük bir kısmında hâkim olan Hunlar, Slavlardan daha önemlidir. V. ve VI. yüzyıllarda, çeşitli lehçeleri konuşan [[Slavlar]] birçok grup hâlinde Balkanlar’ın geniş arazilerine hâkim olmuşlardır.<ref name="IA28"/>

[[Hunlar]], [[Gotlar]]dan, [[Alanlar]]dan ve [[Germen]] [[Taifallar]]dan oluşturdukları yardımcı kuvvetlerle takviyeli olarak ilk defa 378 baharında [[Tuna]]’yı geçmişlerdir. Romalılardan karşılık görmeksizin [[Trakya]]’ya kadar ilerlemişlerdir. Roma imparatoru [[I. Theodosius]]’un ölüm yılı olan 395’te Hunlar yeniden Balkanlar’da hareketlenmişlerdir.<ref>Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2003, s. 72-73. ISBN 975-437-236-5</ref> [[Hunlar]], MS 380 yılından itibaren Balkanlar’a egemenlik kurmuşlardır. Bölgenin büyük bir kısmında hâkim olan Hunlar, Slavlardan daha önemlidir.<ref name="IA28"/>

VII. yüzyılda Türk asıllı Bulgar kabileleri, hükümdarları [[Asparuh]]’un kumandasında Tuna’yı geçerek Batı Karadeniz ile Tuna Nehri arasındaki bölgeye yerleşen Slavları hâkimiyetleri altına almışlardır.<ref name="IA28"/>

Balkanlar’ın doğusuna yerleşen Bulgar boyları, devletleri içinde yaşayan büyük Slav nüfusuyla beraber yaşarken, bir süre sonra bu Slav boylarını kültürlerine doğru yönelip Slavlaşmışlardır.<ref name="IA28"/>

Doğudan, [[Asya]] içinden, Kuzey [[Karadeniz]] [[step]] bölgesi yoluyla birbiri ardından gelen atlı göçebe Türk kavimleri, ya burada [[Dac]], [[Trak]] ve [[Slav]] aslından yerli halkla karışmış, ortadan kaybolmuş ([[11. yüzyıl|XI. yüzyıl]]da [[Oğuz]] aslından [[Peçenekler]] ve [[Uzlar]] gibi), yahut askerî egemen sınıf olarak Kuzeydoğu Balkanlar’da güçlü devletler kurmuşlardır. Bu sonuncular arasında, bir Türk boyu olan [[Kutrigurlar]]ın [[7. yüzyıl|VII. yüzyıl]]da kurmuş oldukları Bulgar Hanlığı özellikle anımsanmalıdır. Bulgarların [[Dobruca]]'da bıraktıkları kitabelerde, hükümdar, “Han” unvanı ile anılır ve On İki Hayvanlı Türk Takvimi kullanılır. Bulgar Hanları [[9. yüzyıl|IX.]]-[[11. yüzyıl|XI. yüzyıl]]larda ([[1018]]'e kadar) Balkanlar'da Bizans İmparatorluğu'nun yerini almıştır. [[13. yüzyıl|XIII.]] ve [[14. yüzyıl|XIV. yüzyıl]]larda, yine Bulgaristan'da. Kıpçak/Kuman aslından Slavlaşmış Terteri ve Şişman Hanedanları hâkim oldu.<ref name="Inalcik">Halil İnalcık, “Türkler ve Balkanlar”, BAL-TAM Türklük Bilgisi 3, Balkan Türkoloji Araştırmaları Merkezi, Prizren 2005, s. 20-21.</ref>

[[9. yüzyıl|IX. yüzyıl]]ın ilk yarısında, [[Hazarlar|Hazar]]-[[Oğuzlar|Oğuz]] ittifakı baskısına dayanamayarak, kalabalık kütleler hâlinde [[İdil Nehri|İdil]]’i geçip yurtlarından çıkardıkları [[Macarlar]]ın yerine, [[Don Nehri|Don]]-[[Kuban Nehri|Kuban]] havalisine gelmişlerdi ([[860]]-[[880]] sıraları). Bu, büyük göçün ilk hareketi olmuştur. Macarları önlerinden süren Peçeneklerin gerisinde [[Oğuzlar]], onların da gerisinde [[Kumanlar]], [[Karadeniz]]’in kuzeyinden batıya yönelmişlerdir. İmparator K. Porphyrogennetos tarafından yazılan De Administrando Imperio’da ([[948]]-[[952]]’lerde) kaydedildiğine göre, Peçenekler 8 boy hâlinde idiler.<ref name=Kuman>Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2003, s. 179-180., ISBN 975-437-236-5</ref> [[10. yüzyıl|X. yüzyıl]] ortalarında, [[Karadeniz]]’e dökülen nehirlerin kıyılarında olmak üzere, şöyle sıralanmışlardı: Çoban ([[Don Nehri|Don]]), Tolmaç ([[Don Nehri|Don]]’un denize döküldüğü bölgede), Külbey ([[Donets Nehri|Donets]]), Çor ([[Özi Nehri]] doğusu), Karabay ([[Özi Nehri|Özi]]-[[Bug Nehri|Bug]] arası), Ertim ([[Dinyester]]), Yula ([[Prut]]), Kapan (aşağı [[Tuna]]). İlk üçü Uzlar, Hazarlar, Alanlar ve Kırım bölgesi ile temas hâlinde; Yula boyu Macaristan, Kapan da Tuna Bulgarları ile sınırdaş bulunuyordu.<ref name=Kuman/><ref>Gyula Györffy, Sur la question de l’établissement des Pétchenégues en Europe, s. 283-292</ref><ref name=Kuman/>

Yakın dönemde ve 13. yüzyılda Balkan topraklarında [[Kumanlar]]ın yayılım alanları genişlemiştir. Kumanlar, bu dönemde birçok bölgede bulunmuşlardır. Bir grup [[Tuna]]’yı Bulgaristan muhitinden geçerek Balkan topraklarına yayılmış, başka gruplar da bölgenin daha orta kısımlarından yayılmışlardır. Bu dönem Bulgarlarla olduğu gibi [[Latin İmparatorluğu]] ile de çeşitli anlaşmalar yapan Kuman liderleri, Balkanlar’ın çeşitli bölgelerinde hem askerî hem siyasi olarak bulunmuşlardır. 1240 yılında Latin İmparatorluğu ile ittifak yapan Kumanların 1237 yılında Balkan topraklarında doluşan Kuman sığınmacıları olması gerekir. Kaynaklar, Kumanların 1237’de Balkanlar’a ilk göç dalgasına ne olduğu konusunda bir bilgi vermez. Mart 1241’de Bulgar topraklarında ikinci bir Kuman dalgası görüldü. Bu kez Tuna’nın kuzeyindeki Kumanya’dan değil, Macaristan yönünden geldiler. Tatarların önünde kaçan Prens Köten’in (Macarca ''Kötöny'', Rusça ''Kotjan'') 40.000 Kumanla birlikte Macaristan’a geçtiği, Macar Krallığı’na ulaştığı ve 1239’da Kral IV. Béla tarafından vaftiz edildiği bilinen bir gerçektir.<ref name="VasaryI">István Vásáry, (Çeviren: Ali Cevat Akkoyunlu) Kumanlar ve Tatarlar, Osmanlı Öncesi Balkanlar’da Doğulu Askerler (1185-1365), YKY, İstanbul 2008, s. 76-78. ISBN 978-975-08-1310-8</ref>

[[Dosya:Baba 010.jpg|thumb|sağ|[[Kumanlar]]dan kalan bir “baba”</br />(11-12. yüzyıl, [[Lugansk]])]]

1241-1256 yıllarında İznik İmparatoru III. İoannes (Dukas Batatzes) geniş bir Kuman grubunu ''stratiotes'' olarak imparatorluğun çeşitli sınır bölgelerine yerleştirdi: Balkanlar’da Trakya ve Makedonya’ya, Anadolu’da Maiandros (Menderes) Ovası’yla Frigya’ya.<ref name="VasaryI"/> Kuman grupları bu şekillerde [[Doğu Roma İmparatorluğu]]’nun çeşitli bölgelerine yerleştirilirken aynı zamanda Kuman askerî birlikleri de birçok savaşta Doğu Roma için savaşmışlardır. 1242’de Kumanlar, Batatzes’in Selanik kuşatmasına yardım etmek için [[Selanik]]’e geldi. 1259’da Pelagonya savaşına 2.000 Kuman hafif süvarisi katıldı. 1261’de Aleksios Strategopulos’un [[Konstantinopolis]]’in geri alınmasına katılan 800 kişilik birliğinin büyük çoğunluğu Kumandı. Bazı Kumanlar da düzenli orduda yer alıyorlardı. VIII. Mihail 1258 yılında naipliğe seçildiği zaman, Kumanlar konu hakkındaki görüşlerini [[Yunanca]] ifade ederek, bu dile aşina olduklarını gösterdi. Bizans’a yerleşen Kumanların çoğunluğunun 1290’lardan önce topluma karıştığı ve Kuman kimliklerini yitirdiği anlaşılmaktadır. 1320’de II. Andronikos döneminde, Sırp kralı II. Stefan Uroş’tan (Milutin) bir elçi geldi. Elçinin geliş sebebi Andronikos’un Sırp kralından 2.000 Kuman savaşçısı ödünç almış olmasıydı. Daha sonra imparator Kumanları Sırbistan’a dönmeyip, kalmaya razı etmişti. Bu Kumanlar, Andronikos Tornikes ve Manuel Laskaris tarafından Trakya’dan çekildi ve [[Limni]], [[Taşoz]] ve [[Midilli]] adalarına yerleştirildi.<ref name="VasaryII">István Vásáry, (Çeviren: Ali Cevat Akkoyunlu) Kumanlar ve Tatarlar, Osmanlı Öncesi Balkanlar’da Doğulu Askerler (1185-1365), YKY, İstanbul 2008, s. 125-130. ISBN 978-975-08-1310-8</ref> Kumanların, Balkanlar’ın siyasi tarihi üzerideki etkisi 1185 yılından 1330’lara kadar çok önemliydi. Kumanlar birbirini izleyen üç Bulgar hanedanının (Asen, Terter ve Şişman) ve Eflak hanedanının (Basarab) kurucularıydı. Böylelikle, İvaylo (1277-80) ve daha sonra Smilec (1292-97) gibi gayri meşru yöneticilerin tahtta bulunduğu ara dönem dışında, İkinci Bulgar Krallığı’nın tüm hanedanları Kuman kökenlidir. Kumanlar o dönem Bizans, Macaristan ve Sırbistan’ın siyasi tarihlerinde de önemli roller oynadı ve göçmen Kuman topluluklarının bazı üyeleri ev sahibi ülkenin seçkinleri arasında yerlerini aldı.<ref name="VasaryIII">István Vásáry, (Çeviren: Ali Cevat Akkoyunlu) Kumanlar ve Tatarlar, Osmanlı Öncesi Balkanlar’da Doğulu Askerler (1185-1365), YKY, İstanbul 2008, s. 175. ISBN 978-975-08-1310-8</ref>

[[Osmanlı Türkleri]] [[Balkanlar]]’a girmeden önce, [[12. yüzyıl|XII.]]-[[14. yüzyıl|XIV. yüzyıl]]larda [[Kıpçaklar|Kıpçak]]/[[Kumanlar]]ın bölgede üstün tarihî rolü yeterince vurgulanmamıştır. Özellikle, [[Dobruca]]'dan [[Akkerman]]'a kadar step bölgesinde yerleşmiş ve [[Hristiyan]] dinine geçmiş olan Kıpçak/Kumanlar çeşitli hanedanlar kurmuşlardır. Bunlardan bir grup, [[14. yüzyıl|XIV. yüzyıl]] ikinci yarısında [[Dobruca]]-[[Varna]] bölgesinde bir beylik kurmuştur (Merkezi Kalliakra); Dobrotiç ve bir Kuman adı taşıyan kardeşi Çolpan'ın [[Dobruca Beyliği]], [[1388]]'de [[I. Murad]]'ı metbü tanımış, [[1393]]'te [[I. Bayezid]] bu beyliği [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] ülkesine katmıştır. Özetle, [[Deliorman]] ve [[Varna]]'dan [[Tuna]]'ya kadar giden bölge daha Osmanlılardan önce gerçek bir Türk yerleşim alanı olmuştur.<ref name="Inalcik"/>

Balkanlar’ın güneyinden, [[Anadolu]]'dan Türklerin Balkanlar’a gelip yerleşmesi, [[1260]]'lara kadar iner. Kuzey Karadeniz bölgesinden gelen Türk orakları, zamanla Hristiyanlığı kabul edip yerli Slavlarla karıştıkları hâlde, Anadolu'dan gelen Müslüman Türkler, kendi din ve kültürlerini saklamayı başarmışlardır. İlk yerleşme, [[1261]]'de [[Moğollar]]dan kaçıp [[Doğu Roma İmparatorluğu|Bizans]]'a sığınan [[Anadolu Selçuklu Sultanları|Selçuk Sultanı]] [[İzzeddin Keykavus]]'la gerçekleşmiştir. Moğol idaresinden kaçan otuz-kırk Türkmen obası, kutsal kişi [[Sarı Saltuk|Sarı Saltuk Baba]] ile İzzeddin Keykavus'un yanına gelmiş ve Bizans imparatoru tarafından Kuzey Dobruca’ya yerleştirilmiştir ([[1263]]). Başlangıçta, [[Müslüman]] [[Altın Orda Devleti|Altın Ordu]] emiri güçlü Nogay'ın himayesi altına giren bu Anadolu Türkmen grubu, burada Baba-Saltuk kasabası ile başka kasabalar kurmuşlardır. [[1332]]'de buradan geçen [[İbn Battuta]], Baba kasabasını "Türklerin oturduğu bir şehir" olarak anar.<ref name="Inalcik"/>

Türkler, 1354 yılında [[Gelibolu]] üzerinden Balkan yarımadasına geçerek 1361 senesinde [[Edirne]]’yi fethettikten sonra, başta üç küçük Bulgar krallığı olmak üzere feodal devletleri yıkıp Balkanlar’ı süratle ele geçirmeye başlamışlardır. 1389 yılında [[I. Kosova Muharebesi]] ile Sırbistan, Türk hâkimiyetine geçmiş, 1396 yılında [[Yıldırım Bayezid]]’in [[Niğbolu]] önlerinde [[Haçlılar|Haçlı]] ordusunu hezimete uğratması ise Osmanlı Türklerinin Balkan hâkimiyetini perçinlemiştir. Daha sonra [[Fatih Sultan Mehmed]] 1463 yılında Bosna’nın fethi ile Osmanlı idaresini [[Dalmaçya]] sahillerine kadar götürmüş ve İtalya’yı hedef alarak akıncılarını [[Trieste]] üzerine sevk etmiştir.<ref name="IA28"/>

Balkanlar’da [[II. Dünya Savaşı]], [[İtalya]]’nın “büyük İtalya” topraklarını oluşturma fikri sonucunda giriştiği çalışmalarla başladı. 1939’da [[Arnavutluk]]’u ele geçiren İtalya, 1940’ta [[Yunanistan]]’a yöneldi. 28 Ekim 1940’ta [[Yunan-İtalyan Savaşı]] baş gösterdi.

Aynı zamanda, Kosovalılara karşı, Sırp güçleri tarafından etnik temizliğe başlandı. Yüz binlerce mülteci [[Arnavutluk]], [[Makedonya Cumhuriyeti|Makedonya]], [[Türkiye]] ve [[Karadağ]]'a kaçmaya başladı. [[Uluslararası Adalet Divanı|Uluslararası Lahey Adalet Divanı]] araştırmalarında en az 2.000 cesede ulaştığını açıkladı.