V. Nicolaus: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Noyder (mesaj | katkılar)
Değişiklik özeti yok
Noyder (mesaj | katkılar)
Yeni
1. satır:
{{Kişi bilgi kutusu
| isim = Papa V. Nicolaus
| resim = Paus Nicolaas V door Peter Paul Rubens.jpg
| resim_boyutu =
10. satır:
| ölüm_yeri = [[Roma]], [[Papalık Devleti]]
| milliyeti = [[İtalyanlar|İtalya]]
| aktif_yılları = 6 Mart 1447 - 24 Mart 1455'
| önceki = [[Papa IV. Eugenius|IV. Eugenius]]
| sonraki = [[Papa III. Callixtus|III. Callixtus]]
22. satır:
[[Dosya:Escudo del papa Nicolás V.svg|thumb|right|190px|Papa V. Nicolaus'un arması]]
 
'''Papa V. Nicolaus''' (d. 15 Kasım 1397, [[Sarzana]], [[Papalık Devleti]] – ö. 24 Mart 1455, [[Roma]]),. Doğum adiı ''Tommaso Parentucelli''. 6 Mart 1447'den 24 Mart 1455'deki ölümüne dek papalık yapan İtalyan din adamı.<ref>Encyclopædia Britannica 1911</ref>
 
==Papaliktan once==
16 Aralık 1446'da kardinal olan V. Nicholas [[İstanbul'un Fethi]] sırasında papa koltuğunda oturmaktaydı.
 
Babasi bir doktordu. Annesini ismi Andreola Bosi della Verrucola idi, 15 Kasım 1397'de [[Sarzana]], [[Ligurya]]'da dogdu. Babasi Parentucelli cocukken oldu. Parent1ucelli Floransa'ya gidip yerlesti. Zamanin Floransa ilerigelken ailelerinden olan [[Strozzi]] ve [[Albizzi]] cocuklarina hocalik yapti. Bu hocaligi sirasinda, genc yasinda, bu aileleri ziyarete gelen unlu Avrupa [[humanist]] bilimciuleri ile tanisip gorusmek firsati oldu.
 
[[Bologna]] Universitesi ve [[Floransa]]'da yuksek egitim gordu. 1422'de Ilahiyat uzerinden universite diplomasi aldi. Bagli oldugu Bologna Piskopos Nicola Albergati onun bilimsel yeteneginden cok etkilendi. Parent1ucelli'ye patron olup onu kendi destegine aldi. Ona mali imkanlar saglayarak [[Almanya[]], [[Fransa]] ve [[Ingiltere]]'de bir tur yapmasini sagladi. Ayrica bilimsel calismalrina devam etmek icin destek de yapti. Her gittigi yerde Parentucelli kitap satin alip kitap toplayiciliga basladi. Satin aldigi kitaplari da okudugunu gosteren gunumuze kadar kalan bazi kitaplarinda kendi eli ile yazilmis yan yazilar bulunmuktadir. 1431–1449 doneminde Avruap Katolik kilisesinin "17 Ekumenik Konsil" akimi ile toplanan [[Basel]], [[Ferrara]] ve Floransa Konsillarina katkida bulunup; sonuncusu olan [[Floransa Konsili]]'na delege olarak katildi.
 
1444'de patronu Nicola Albergati oldu. Onun yerine Parentucelli Bologna Piskoposu yapildi. Fakat Bologne'da devamli halk hareketleri olmakta idi ve Parentucelli bu halk isyanalrini bastirmak icin egitilmis degildi. Papa [[IV. Eugenius]] onu dah uygun bir gorev olarak Kutsal Roma Imparatorlugu neznide bir Papalik Elci/temsilcisi olarak [[Frankfurt]]'da gonderdi. Burada [[Papalik Devlerti]] ile Kutsal Roma Imparatorlugu arasinda bir ittifak kurnmak bekleniyordu. Boylece 1631-1439 donemi Basel Ekumenik Konsil'inde oratay cikan Papalik imtiyazlarina aleyhtar Konsil kararlarin etkilerinin azaltilacagi beklenmekteydi.
 
Bu diplomatik gorevede basari gosteren Parentucelli Aralik 1446'da Roma'ya dondugunde Santa Susanna Kardinali olarak gorevlendirildi.
 
==Papalik donemi==
 
Mart 1447'de Papa [[IV. Eugenius]] oldu. Yapolan papalik seciminden sonra 6 Mart 1447'de Parent1ucelli papa sevcildi ve eski patronu olan Nicola Albergati anisina onun Latince karsiligi olan V. Nicolaus papalik ismini aldi.
 
===Papalik isleri===
20 Temmuz 1447'de yayimladigi " Pastoralis officii" Papalik Beyannamesi ile rahip ve rahibelri ile fakirler ve ozurlulere destek amaci ile yapilanmis olan "San Fracisko Duzenli Ucuncu Tarikati (Tertius ordo regularis Sancti Francisci)"'ni resmen kurdu.
 
1449'da [[Napoli Kralligi]] ile Papalik Devleti'nin aralarini stabilize edip iyilestirecek muzakereler yapti. Birbirleriyloe catismali olan Italkyan devletleri arasinda ta 1454'deki [[Lodi Antlamasi]] imzalamaya kadar tarafsiz kaldi. Ama bu Italyan devletlerine bazi imtiyazlar vererek bu devlet idarecilerinin hukumlari altinda bulunan komunleri kontrol almalrini sagladi.
 
17 Subat 1449'de Almanya Krali [[III. Friedrich]] ile "Viyana (veya Aschaffenburg) Konkordati" adi verilen bir anlasma yapoti. Bu anlasmanin konusu papa tarafindna cok progresif gorulen ve papanin istekleri ve taleplerini hic dikkate almadan Basel Ekumenik Konsili tarafindan cikartilan beyananmnamelerin Almanya'da hic yururluge konulmayacagi idi. Ertesi yil Pap bir daha taktik zafer kazandi ve 7 Nisan'da Anti-Papa X. Feliz bu gorevden istifa ettigini bildirdi. Ayrica Basel Ekumenik Konseyi'nden ayrilan bir grup bu konsil uyesi Lozan'da toplanarak (diger anti-papalari reddedip) Papa Niklaus'un tek papa oldugunu kabul etti.
 
1450'de Toma'da bir Jubile duxzenledi. Bu Jubile icin Roma'ya Italya'dan ve Avrupa'dan gelen Katolik hacilar Roma dinsel binalarinda yaptiklari ekstra sunulari toplatan Papa Italya'da kulturu gelistirme projelerinde harcadi.
 
1452'de Papa Kutsal Roma Imparatoru secilen III. Fiedrich'e Aziz Petro Bazilikasinda yapilan bir buyuk torenel tac giydirdi. Bu onun icin sen son imparatora tac giydirme toreni oldu.
 
===Kulturel gelismeler ve Istanbul'un fethinin sonuclari===
 
Papa Niciolaus Roma'nin kulturel ve entelektuel hayatina onemli etkileri oldu. Onun doneminde "humaniszm" akimi onemli gelismeler yapti. O zaman kadarki papalar "humanizm" akimini eski kantik Grek ve Romali pagan kislerin gelrstirdikleri konulara yakin alakasi dolayisi ile gayet supheli gozlerle bakmaktaydi. Katolik Hristiyanliga ikilik ve dalelat getirme kaynagi olarak bakilmaktaydi.
 
Tam bu donemde Mayis 1453'de Osmanlilar [[Istanbul'un Fethi|Istanbulu fethettiler]]. Pap bunu Hristiyanliga buyuk bir darbe olarak gordu. Hristiyanligin en buyuk ve kulturel olarak gelkismis sehri; Hristiyanligi Roma resmi dini yapan Imparator' Komnstantin'in sehri 1000 yil sonra Musluman ellerine gecmekte idi. Pap V. Niclaus yeni bir Hacli Seferi yapmak icin bircok vaizler verdi. Fakat bir iki yuzyil once Hacli Seferlerin fiyaskolari ve ozellikle o gunlerdeki Italyan devletleri atrasinda bulunan devamli cekisme ve ihtilaf bu laflarain tumuyle bosa gitmesi ile sonuclandi.
 
Fakat Papa V. Nicolaus bu gelismeden baska yoldan fayadalandi. Roma'yi Hristiyanligin kulturel merkezi olarak gelistirmek icin Istanbul'dan Grekce'yi bilen ve eski Grek ve Rantik Romali klasikleri egitimli olarak ogrenmis bircok edebiyat ve bilim adamini Italya'ya dadavet etmek icin temsilciler gonderdi ve bunda da basari sagladi. Italya'ya ve gelen bu Grekce ve Latindce bilen Dogu Romali bilim adanmlari Italya'daki humanizm akimina buyuk katkida bulundular. Papa humanist Lorenzo Valle'ye siparis vererek hem Pagan doneminin hem de Hristiyan doneminin Grekce yazilmis tarihlerini Latince'ye tercume ettirdi. Ascoli'li Enoch ve Giovanni Tortelli adkli humanistlerin yardimi ile Papa cohgu Istanbul'dan getirilmis olan ve esleri Bati Avrupa'da bulunmayan yazma kitaplari toplamaya baslatti. Bu ugrasla o zamanlar icin gayet buyuk bir kutuphane olan 9.000 uzerind eyazam esser ihtiva eden bir kutuphane kurdurdu. Bu gelismeler kitap matbaasinin yeni bulunmasindan hemen once olmaktaydi ve matbaanin kullanilmaya baslamasi birlikte Bati Avrupa kulturel ufuklarian iyice acilmasina neden oldu.
 
Papa V. Nicolaus bu humanisma akimina bilgisyle ve bu bilgiye olan buyuk sevgi ve saygisiyla buyuk katkilar yaptigi zamanin yazilarindna acikca belli olmaktadir. Papa'nin yakin arkadasi olan (ve sonra [[II. Pius]] adi ile pap olacak olan) Aeneas Silvius Piccolomini'ni paapnin "bilmedikleri insan bilgisi hazinesinin disinda kalanlardir"' diyerek onun bilgi hazinesinin zenginligine dikkati cekmistir. Fajat Isnbul'dan kacan gayet iyi Grekce ve Latince bilen ve bu dillerde Bartti Avrupalialrin hayal bile edemiyecekleri yazam eserleri Avrupaya tasiyanlein Bati Avrupa bilimine ve sanatina tesirlerin (yani Ronesans akimini) V, Nicolaus goremedi.
 
===Papa ve Roma'da imar===
 
Roma sehrini Ronesans mimari ile ile imar etmeyei hedef aldi. Sehri Hristiyan dunyasinin baskenti olarak gorup bu goruseuygun binalarin yapilmasini plaladi. Once Roma'nin eskimis olan surlarini pekistirdi. Sehirn bazi sokaklarini kaldirm tasi dosetti.
 
Sehrin su ihtiyacina egildi. Antik Roma doneminde sehrin suyu yapilan tastan kemerler ve sistem halinde baglanmis su yollari ile yuksek arzildeki kaynaklardan gelmekte idi. Ama bunlar 6. yuzyildaki barbar istilalari sirasinda yikilmisti ve sehrin suyu Orta Caglarda ya kuyulardan ya da yagmur suyu toplayan sarniclardan; hatta fakir sehirli icin dogrudan dogruya sehir icinden acikta akan [[Tiber Nehri]]'nden temin edilmekte idi. V. Nicolaus antik donemde Agripa tarafindan yaptirilmis "Aqua Virgo Su Kemwri"ni tamir ettirdi ve bu kemerden gelen suyu (gunumuzde Trevi Cesmesi olan mevkide bulunan) Leon Battista Alberti tasarimi olan nisbetten basit bir cesmeye getirtti.
 
Fakat V. Nicolaus Papaligin merkezi olan Vatikan'i, Borgo semtini ve Aziz Petros Bazilikasi'ni yeniden daha muhtesem bir sekilde yaptirmayi planlamaktaydi. Bu hedefle bir cok mimarla ile iliskiye gecti. Eski bazilika binasinin bir kismin yiktirdi. Lateran Sarayi'nda (Far Angelico'nun yapmis oldugu bazi fresklerde gosterildigi gibi) bazi tevsi insaati yaptirdi. Sonraki planladigi insaat icin Koliseum'um cephesinden memmer sokturup 2522 araba mermeri Bazilka yanina tasitti.
 
===Papa ve kolelik imtiyazlari ===
 
Papa Nicolaus 18 Haziran 1452'de Portekiz Krali V. Alfonso yararina "Dum Diversas" adli Papalik Beyannamesi'ni yayinladi. Bu beyanname ile Papa Portekiz Kralina "krallik hakki" olarak "Muslumanlari, Paganlari ve Isa Aleytahari Hristiyan Dininde olmayanlara hucum etmek; onlari zorla yakalamak ve kole yapmak icin dinsel izin verildi. Bu izinin kapsadigi alan acikca belirtilmemekle beraber Potekizlilerin Afrika sahillerine yeni kesfettikleri arzileri kapsadigi ve bu kapsam arazisinin Portekizlilerin istedikleri sekilde tefsir edilebilecegi gayet acikti. Bu sekilde acik izin dolayisiyla Portekizliler istedikleri gibi "kesiflerde" bulunup yerlilere hcuum edip onlari kole yapabilecek ve hcibir haklsri olmayan kole olarak onlari alip sstip istedikleri gibi kullanabilecekeerdi. Bu beyannamenin Hacli Seferleri icin kullanilan dil ve ifade kullanmasi Hristiyan-Musluman iliskilerini (ozellikle Portekizlilerin Afrika ve sonra Hindistan ve Asya'da) daha da bozulmasina neden oldu.
Portekiz Krali'na izine gore Portekiz kralina yerli olan ahalinin hepsinin hic bagimsiz olarak saliverilme hakki olmadan devamli kole olmasini ve onlarin mmenkul ve gayrimenkul mallarinan hepsinin Portekiz Krali ve varislerine hukuki sahipliligine gecmesini saglamak iciin kutsal izin verilmekte idi.
 
1454'de daha once sadece Portekizllilere saglanmis olan kole toplama imtiyazlari bir yazisma ile Ispanya'ya da verildi. Ayni zamanda bu imtiyazlarin yalniz o gunun bilinen dunya alanlarinda degil; dunyada kesfedilecek diger her arazi ve ulkelerde de gecerli oldugu kabul edildi.
 
[[Kanarya Adalari]]'nin kimin olacagi icin Ispanya ve Portekiz arasinda cikan catismaya Papa V.Niklaus'inm arabuluculuk yapmasi istendi. Sonunda Papa Portekizliler lehinde karar verdi. 6 Ocak 1455#de yayinladihi "Dum Diversas" adli papalik beyanmamesi siyahi kolelerin "Isa'ya inanmayan Muslumanlar"'dan satin alinmasina da izin verdi. Ayni beyanname ile Portekiz'e kole toplamak ulkeler istila etmeyi ve koleleri Hristiyanligi donusturmek icin faaliyetlerde bulunmayi da uygun buldu. Portekizlere Fas ile Karayipler arasinda kole ticareti icin tek imtiyaz verdi.
 
Papa V. Nicolaus'un verdigi kolelik icin ileride diger papalar tarfindan cikartilack Paplik beyanamelrin (jotu) ornek oldu. Bunlara
1456'da Papa [[III. Callixtus]] tarafindan "Inter Caetera quae"; 1481'de Papa [[IV. Sixtus]] tarafindan "Aeterni regis" ; 1514'de Papa [[X. Leo]] tarafindan beyaname ve Papa [[X. Alexander]] tarafindna 3 Mayis 1594 taruili "Eximiae devotionis"; (4 Mayis 1493 tarihli "Inter Caetera" ve 23 Eylul 1483 tarihli "Dudum Siquidem" ppaplik beyannameleri dir.
 
=== Papa'nin son donemleri ve olumu===
 
Papa kulturel alanlarda ve sehrin imarinda buyuk cabalar gostermekte iken Roma halki ondan hoslanmamaya baslamisti. 1452'de papa ile papalik hukumetini Roma'dan atmak ve Roma'yi bir sehir-devleti cumhuriyet yapmak hedefli, Katolik kilisesi [[Büyük Schisma]]'y sona erdiren Papa [[IV. Martinus]]'un cok begendigi Stefeno Porcaro liderligi altinda bir komplo hazirladigi ogrenildi ve bu komplo bastirildi. Istanbul'un Osmanlilarca fethi ile bu kendine karsi komplo V. Nicolaus'un son yillarinda bir depresyon icine girmesine neden oldu. "Sarzana'li Tomasso olarak ben bir gunde, bir papa olarak bir yildaki mesutluktan, daha mesuttum." dedigi belgelenmistir.
 
Son gunlerinde kardinalleri yatagi etrafinda toplayarak onlara hayati boyunca ve papalik doneminde verdigi ugraslar uzerinde uzun uzadiya bir konusma yaptigi bildirilir. 24 Mart 1455'de yaklasik 57 yasinda iken olmustur.
 
== Kaynakça ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/V._Nicolaus" sayfasından alınmıştır