Hücre zarı: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
k ufak düzenlemeler |
||
1. satır:
[[Dosya:CellMembraneDrawing.jpg|thumb|400px|Hücre zarı]]
'''Hücre zarı''' ya da '''hücre membranı''', [[hücre]]nin dış kısmında bulunan, [[molekül]]leri özelliklerine göre [[Sitoplazma|hücre içine]] alan veya dışarı bırakan [[katman
Hücre zarını ayırarak doğrudan analizlerden önce hücre zarının moleküler yapısı hakkındaki kuramlar, dolaylı kanıtlara dayanır. [[Yağ]]da eriyen maddeler hücre zarından kolayca geçebildiği için, [[Ernest Overton|Overton]] ([[1902]]), hücre zarının ince bir lipit tabakasından yapıldığını ileri sürmüştür. [[Gorter]] ve [[Grendel]] ([[1902]]), hücre zarının iki lipit molekülü kalınlığında bir tabaka (bilayer) olduğunu ileri sürmüşlerdir. Geçirgenlik, yüzey gerilimi elektrik ve kimyasal özelliklerini göz önünde bulundurarak, [[Danielli]] ve [[Davson]] [[1935]]'de hücre zarının [[simetrik zar modeli]]ni teklif etmişlerdir. Bu modele göre, zarın yapısında tek tabakalı iki protein yaprağı arasında lipit molekülleri vardır. Lipit moleküllerinin [[polar]] uçları ([[hidrofilik]] kısımları) dışa doğrudur ve protein tabakalarıyla örtülüdür. Moleküler yapıyla ilgili ikinci model, [[Robertson]] ([[1959]]) tarafından teklif edilen [[asimetrik zar modeli]]dir. [[Asimetrik zar]] modelinde, ortada iki molekül kalınlığında lipit tabakası, iki tarafında da tek molekül kalınlığında protein tabakası vardır. İki model de birbirine benzemekle, arasındaki fark; birinci simetrik modelde ortadaki lipit molekül sırasının veya tabakasının kalınlığı belli değildir. Yani, iki veya daha fazla lipit molekül sırasının bulunup bulunmadığını gösteren hiçbir kanıt yoktur. Oysa, asimetrik modelde ortadaki lipit moleküllerinin sayısı sadece ikidir. İki model arasında ikinci önemli fark, lipit tabakasının iki yanındaki protein tabakalarının simetrik modele simetrik, asimetrik modele ise, kendisine eklenen yeni elementlerden dolayı sitoplazma tarafındaki protein tabakasının dıştaki protein tabakasından belli kimyasal farklar göstermesi, yani asimetrik oluşudur. Daha sonraları ortaya çıkan teori ise, [[Danielli]]-[[Davson]]'un modelidir. Danielli-Davson'a göre, lipit moleküllerinin polar, hidrofilik uçlarının koyu bölgeleri şekillendirdiği, polar olmayan, hidrofobik yağ asidi zincirlerinin açık renk bölgeleri şekillendirdiği düşünülmektedir. Bu modellerde hücre zarı, fosfolipit elementlerin kimyasal özelliğinden dolayı iki tabakalı görülür. Bu üç tabakalı yapı, plazma zarı dışında hücrenin sitoplazmada bulunan tüm zarlı yapılarında da görülmektedir. Danielli-Davson ve Robertson modelleri, hücre zarının elektriksel ve pasif geçirgenlik özelliklerini açıklamak yeterlidir. Bununla beraber, zardaki [[protein]] elemanlarının aktif taşınmayı nasıl gerçekleştirdiğini anlamak bu modelle zordur. Danielli ve Davson modelinin, hücre zarının işleyişini tam olarak ortaya koyamamasından dolayı, yeni hücre zarı modelleri geliştirilmiştir. [[1972]] yılında Singer ve Nicolson tarafından hücre zarının tüm özelliklerin açıklayan bir model ileri sürülmüştür. Böylece, [[mozaik zar modeli]] ya da [[akışkan-mozaik zar modeli]] [[1966]] yılında [[Singer]] ve [[Lenard]] tarafından ortaya atılmasına rağmen, [[1972]]'de yayınlanmıştır. Bu modelde fosfolipit tabakaları daha önceki modellerdekine benzer şekilde hidrofilik başları zarın yüzeyine doğru, hidrofobik kuyrukları ise, içe doğru sıralanır. Asıl farklılık proteinlerin dizilişinde görürlür. Bu modelde proteinler zarın hem iç, hem dış yüzeyinde mozaik şekilde dağılırlar ve devamlı bir tabaka meydana getirmezler. Hücre zarında bulunan zar proteinleri; bu modelde yağ tabakasının her iki yüzünde olan [[ekstrinsik proteinler]], yağ tabakasının içine gömülmüş olanlar ise; [[intrinsik proteinler]] olarak kabul edilmiştir. Bir lipit denizinde yüzen, protein ve [[glikoprotein]]lerden yapılmış, [[almaç]] denilen özel bölgelerle dışarıya açılan bir model olarak [[mozaik zar modeli]] günümüzde de geçerliliğini korumaktadır.
9. satır:
Hücre zarının moleküler yapısı hakkında bilgiler, kimyasal analizlerden, yaşayan hücrelerin yüzey gerilimi, elektrik ve geçirgenlik özellikleri gibi farklı fizikokimyasal özelliklerinden, antijenik özelliklerinden, [[polarizasyon]], [[X-ışını difraksiyonu]] ve [[elektron mikroskobu]] gözlemlerinden elde edilmiştir.
[[Elektron mikroskobu]]yla yapılan çalışmalarda, hücre zarlarının ortada açık renk bir tabakayla ayrılan iki koyu tabaka olmak üzere üç tabakalı bir yapı olduğu gösterilmiştir. Bu yapı, Danielli-Davson ve Robertson tarafından bildirilen modellere uygundur. Bu modelde, [[fosfolipit]] tabakalarının [[hidrofilik]] başları zarın yüzeyine doğru, [[hidrofobik]] kuyrukları ise, içe doğru sıralanır, proteinler zarın hem iç, hem dış yüzeyinde mozaik şekilde dağılırlar ve devamlı bir tabaka meydana getirmezler. Akışkan zar modelinde zar hareketsiz değildir, birbirine zayıf bağlarla bağlı olan bireysel lipit molekülleri [[lateral]] olarak hareket edebilirler. Buna göre, herhangi bir molekül belli bir zamanda belli bir pozisyonda bulunurken, birkaç saat sonra tamamen farklı bir pozisyonda bulunabilir. Lipitlerin hareketi en fazla [[kolesterol]] içermeyen zarlarda görülür. Proteinler de belli sınırlar içinde lateral olarak hareket edebilirler. Fakat proteinlerin hareketi lipitlerinkinden daha azdır. Lipit yapraklarını baştan başa kat eden, iki yüze de açılan zar proteinleri şekillerine göre kabaca ikiye ayrılır. Bunlar; [[çubuk şeklinde]] ve [[küre şeklinde]] zar proteinleridir. Bu proteinler hücre dışı moleküller olarak reseptör görevinde ve bağışıklık sisteminde yabancı maddeleri tanımada rol oynarlar.
Hücre zarında bulunan zar proteinleri; yağ tabakasının her iki yüzünde olan [[ekstrinsik proteinler]], yağ tabakasının içine gömülmüş olanlar ise; [[intrinsik proteinler]] olarak bilinir. İntrinsik proteinler, karanlıkta 1/3'ü oranında, aydınlıkta ise, ½'si oranında zar içine gömülüdür. Ekstrinsik proteinler sulu ortamla temas halinde bulundukları için, [[hidrofilik aminoasitleri]], intrinsik proteinler ise bir tarafları yağ tabakasına gömülü olduğu için bu kısımlarına [[hidrofobik]] [[aminoasit]]leri, sulu ortamla temas halinde olan diğer taraflarında ise, [[hidrofilik]] [[aminoasit]]leri taşırlar.
Hücre zarında, çekirdek zarında bulunan [[por]]lar bulunmaz. Hücreye giren besinleri ve hücreden çıkan atık maddeleri; zar geçirgenliği, üç tabakalı moleküler diziliş ve özellikle proteinden oluşmuş [[almaçlar]] (reseptör) ile elektriksel yükün de önemi olduğu düşünülmektedir. Bir hücre zarından zardan her türlü madde geçebiliyorsa bunlara geçirgen ([[permeabl]]), hiçbir maddeyi geçirmiyorsa geçirgen olmayan ([[impermeabl]]) ya da geçirimsiz, bazılarını geçiriyor ve bazılarını geçirmiyorsa da seçici geçirgen ([[semipermeabl]]) hücre zarı denir.
23. satır:
::* Kalın filamentler
::* [[Mikrotübüller]]
Mikrofilamentler ve mikrotübüller reseptörlerin kontrolünde iş görürler. Mikrofilamentler kasılarak [[reseptör]]lerin hareketini idare ederler. Mikrotübüller ise, demirleme elemanlarıdır. Reseptörleri tutarlar veya serbest bırakırlar.
== Hücre zarının kimyasal yapısı ==
79. satır:
{{organeller}}
[[Kategori:Organeller]]
[[Kategori:Hücre biyolojisi]]
{{Link KM|lt}}
| |||