İnka İmparatorluğu: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k deadlink fix: fixed hostname of google cache |
k Yazım/Biçem, değiştirildi: sözkonusu → söz konusu, ünvan → unvan AWB ile |
||
38. satır:
|bayrak_ardıl4 =
|ardıl5 =
|bayrak_ardıl5 =
|bayrak = Banner of the Inca Empire.svg
|bayrak_altyazısı =
|bayrak_bağlantısı =
|bayrak_türü =
|arma =
|arma_altyazısı =
|arma_bağlantısı =
|sembol_türü =
|harita = Inca Empire.png
|harita_altyazısı =
|başkent = Cuzco
|sürgündeki_başkent =
|latd = |latm = |latNS = |longd = |longm = |longEW =
|slogan =
61. satır:
|yaygın_diller = Quechua
|din = İnka Dini
|para_birimi =
|yönetici1 = Pachacutec Yupanqui
80. satır:
|vekil_yılları3 =
|vekil_yılları4 =
|vekil_unvanı =
|yasama_organı =
86. satır:
|meclis_türü1 =
|meclis2 =
|meclis_türü2 =
|istatistik_yılı1 = 1438
107. satır:
}}
'''İnka İmparatorluğu''', [[Kolomb öncesi Amerika]]'nın en büyük imparatorluğudur.<ref>Terence D'Altroy, The Incas, pp. 2–3.</ref> [[İnka]] terimi, yarı efsanevi kurucu [[Manco Capac]]'tan 1532'de İspanyollar'a yenik düşmüş [[Atahualpa]]'ya dek toplam 13 imparatordan oluşan bir hanedanın hükmettiği Kolomb öncesi Güney Amerika halklarının tarihi ve uygarlığına ilişkin her türlü olayı kapsayan bir ifadedir.
Bu uygarlıkta başta bulunan ulu öndere « İnka'nın tek efendisi » anlamına gelen <ref>İnka imparatoru’nu belirtmek üzere kullanılan Sapa Inka unvanı motamo çevrildiğinde sözcük anlamıyla “tek olan İnka”dır, yani “İnka'nın tek olan efendisi” anlamına gelir, fakat bu ifade yananlamı gözönüne alınırsa ,“varlıkların en önemlisi” anlamını dile getirir. [http://aulex.org/qu-es/index.php?busca=Sapa%20Inka Sapa İnka], 15 Şubat 2009 tarihinde erişildi.</ref> "Sapa İnka"
# Âlemin ya da dünyanın dört parçası.
# Dört mahallenin, yani dört eyaletin imparatorluğu. Dört yön, dört köşe, dört renk şamanizmde ve Amerika'nın Kolomb öncesi ve sonrası yerli kültürlerindeki ortak bir kavramdır.
İmparatorluğun dile getirdiği üç özdeyiş «çalmamak, tembel olmamak ve yalan söylememek » anlamlarındaki "''ama sua, ama quella, ama llulla''"dır. Dördüncü unsur gökkuşağını simgeleyen bayrakları ''Wiphala'' ya da ''Huipala''’dır. Böylece imparatorluk da dört eyalet veya dört bölgeye bölünmüştü. Her birinin hanedan soyundan gelme bir yöneticisi bulunurdu. Her eyaletin 49 kareli bir sancağı (''achank'ara'') vardı.</ref>[[And Dağları]] boyunca geniş bir bölgeye yayıldı. En parlak döneminde bir yandan bugünkü [[Kolombiya]]’dan [[Arjantin]] ve [[Şili]]’ye, diğer yandan [[Ekvador]], [[Peru]] ve [[Bolivya]]’ya uzanıyordu; yani And Dağları ve [[Büyük Okyanus]] kıyıları boyunca Güney Amerika’nın batı kısmında uzanıyordu. Bu yaklaşık 4000 km uzunluğunda ve 3 milyon km²'den fazla bir bölge demekti. Başkenti bugünkü Peru’nun [[Cuzco]] kentiydi.
121. satır:
== İnkalar’ın efsanevi kökeni ==
[[Manco Capac]], Peru'daki İnka Hanedanlığı'nın efsanevi kurucusudur.İnkalar’ın kökenine ilişkin sözlü gelenek yoluyla aktarılan, sonradan İspanyollarca kaleme alınan çok çeşitli efsaneler ve versiyonları bulunmaktadır. Manco Capac için bir efsanede, [[Viracocha]]´nın oğlu olduğu söylenir. Bir diğerinde ise [[Titicaca Gölü]]´nde Güneş Tanrısı [[İnti]] tarafından büyütüldüğü söylenir.
Manco Capac ve [[Mama Ocllo]] efsanelerine göre, İnkalar Manco Capac’ın soyundan gelmektedir. Kırıp geçiren büyük tufandan sonra insanlara uygarlığı öğretmek üzere, Tanrı Viracocha tarafından gönderilen Manco Capac, kızkardeşi ve aynı zamanda eşi olan [[Mama Ocllo]] ile Titicaca Gölü’nden çıkagelmiştir. Efsaneye göre, her ikisi Manco Capac’ın altından yapılma, yerleşilecek yeri göstermek üzere tümüyle toprağa gömülü olan büyülü asasının bulunduğu yere kadar gelirler. Asanın bulunduğu toprak onlara gerekenleri tedarik edebilecek yeterince zengin bir topraktı. İşte sonradan Cuzco (Quechua dilinde “göbek” anlamına gelir <ref>Burada yerin göbeği kastedilmektedir. Yerin göbeği, şamanist topluluklarda yaygın bir kavramdır. [[Yer'in ekseni]], [[yaşam ağacı]]</ref>) olan ilk İnka kentini orada kurdular. Böylece Manco Capac insanlara tarımı ve zanaatı öğretti ve Mama Ocllo da kadınlara dokuma sanatını öğretti.
146. satır:
Halefi [[Yahuar Huacac]] selefi kadar başarılı bir yönetim sergileyemedi ve bir komplo hükümdarlığına son verdi. Bununla birlikte 1400 yıllarına doğru [[Viracocha Inca]] başa geçince İnkalar tekrar güç kazanmaya ve genişlemeye başladılar. Bütün bunlara rağmen, Viracocha Inca’nın başa geçtiği dönemde toprakları ancak Cuzco’nun çevresinde yarıçapı 40 km olan bir daireden ibaretti.
İnkalar ya da imparatorluk Viracocha Inca’yla bölgedeki hakimiyetini pekiştirdi ve topraklarını genişletti. Artık, 1438’de tehdit oluşturan Chancas etnik grubu haricinde, civarda İnkalar’ın gücüne karşı koyabilecek hiçbir güç kalmamıştı. Chancas savaşçıları da Viracocha Inca’nın oğlu [[Pachacutec]] hükümdarlığında bozguna uğratıldılar ve İnkalar’a boyun eğmek zorunda kaldılar. Bu zaferden sonra imparatorluk iç çekişmelere rağmen fetihlere ve genişlemeye komşularının ötesindeki topraklarda devam etti.
[[Pachacutec]] Cuzco Krallığını yeniden organize ederek bir imparatorluğa çevirdi. Bir ordu kurup bu ordunun başına, Cajamarca'yı Cusco'dan ayıran topraklarda İnka egemenliğini kabul ettirmesi için oğlu Tupac Yupanqui’yi geçirdi. Pachacutec, imparatorluğunu savaşmak zorunda kalmadan siyaset yoluyla da genişletme taktiklerine başvuruyordu. Örneğin imparatorluğuna katmak istediği bölgelere casuslar göndererek önce onların siyasi stratejilerini, askeri ve maddi güçlerini öğreniyor, daha sonra bu bölgelerin liderlerine övgüyle lüks mallar hediye ederek, imparatorluğuna katılmalarının kendilerine yarar sağlayacağını söylüyordu. Bunu birçok hükümdara barışçıl yollarla, bir emrivakiyle kabul ettirdi. Pachacutec 1445’ten 1450’ye kadar topraklarını Titicaca Gölü’ne kadar genişletmiş bulunuyordu. Pachacutec’ten sonra oğlu [[Túpac Inca Yupanqui]] 1463’ten itibaren kuzeydeki toprakları fethetti; en önemli fethi Chimor Krallığı oldu. Túpac Inca’nın oğlu [[Huayna Cápac]] ise imparatorluğa, günümüzde kısmen Ekvador’da kısmen Peru’da kalan bir bölgeyi daha ilave etmeyi başardı.
155. satır:
Fakat imparatorluğun uzun sürmeden bir felakete göğüs germesi gerekiyordu: 1527’de bazı hastalıkları da beraberinde getiren İspanyollar’ın gelişi imparatorluğu zayıflattı. İmparator [[Huayna Capac]] halefini seçemeden öldü. İki oğlu taht kavgasına girişti ve imparatorluk ikiye bölündü; imparatorluğun kuzeyinde Atahualpa, güneyinde Huascar hakimiyeti ele geçirdi. İç savaş sonucunda [[Atahualpa]] Huascar’ı yendi. Temmuz 1529’da İspanya kraliçesi [[Francisco Pizarro]]’nun İnka ülkesini fethetmesine izin vermiş ve onu tüm Peru fetihlerine komutan olarak atamıştı.<ref>Somervill,Barbara; Francisco Pizarro: Conquerer of the IncasPublished by Compass Point Books, 2005; pp.52</ref> Francisco Pizarro ve adamları 1532’de Peru’ya geldiklerinde bir tehdit olarak algılanmadılar, aksine kendisinin tanrı [[Viracocha]] ya da elçisi olabileceği düşüncesiyle iyi karşılandılar. Çünkü efsaneden kaynaklanan İnka inanışına göre, tanrı Viracocha deniz aşırı bir yerden barış ve huzuru sağlamak üzere bir gün tekrar dönecekti. Bu yüzden Pizarro İnkalar’ca kaygısızca ağırlandı.
Pizarro ve imparatorun bir görüşmesi sırasında imparator İspanyollarca esir alındı. İnkalar imparatorlarının hayatını tehlikeye atmamak için İspanyollar’a saldırmayı göze alamadılar. İmparator Atahualpa İspanyollar’ın tutsağı olduğu sıralarda, orduları imparatorluktaki bölünmeyi gidermiş ve tüm imparatorluk üzerinde kontrolü yeniden sağlamış durumdaydı. “Böl yönet” politikasını bilen Pizarro iç çekişmeleri yeniden alevlendirmeye çalıştı ve İnkalar’ın hakimiyetindeki halkları isyana kışkırttı. Ayrılıkçı toplulukların bu oyuna gelmesi sonucunda imparatorluk parçalandı. İnkalar halen imparatorlarına yeniden kavuşacaklarını umuyorlardı. Bunun üzerine Pizarro İnkalar’dan bir fidye koparmayı planladı ve imparatorlarının serbest kalmasını isteyen İnkalar’a Atahualpa’nın tutsak olduğu odanın altınla doldurulması şartıyla onu serbest bırakacağını söyledi. İnkalar bu isteğini yerine getirdilerse de Pizarro sözünü tutmadı. İmparator 26 Temmuz 1533’te idam edildi.
[[Teokratik]] bir yapıya sahip İnka İmparatorluğunda imparator, Tanrı’nın yeryüzündeki temsilcisi olan bir "yarı tanrı" ya da "yaşayan tanrı" olarak kabul edildiğinden, imparatorlarının idamı İnkalar'da büyük bir karışıklığa yol açmıştı, işte o zaman İspanyollar ayrılıkçı güçlerle işbirliği yaparak tüm bölgeyi işgale başladılar. Cuzco’ya varınca kenti yağmaladılar ve Huascar’ın üvey kardeşi Manco Inca’yı “kukla imparator” olarak tahta geçirdiler. İspanyollar’ın sözünden çıkamayacak olan Manco Inca’nın İnka İmparatorluğu’nun dağılması karşısında elinden bir şey gelemezdi.
200. satır:
== Din ==
[[Dilbilim]]de ve [[genetik]] dalındaki araştırmalar Kolomb öncesi Amerika halkları ile Asya halklarının aynı kökenden geldiklerini ve MÖ 14.000-12.000 yıl önce aynı dili konuştuklarını ortaya koymaktadır.<ref>[http://www.nps.gov/archive/bela/html/history.htm Amerikan Ulasal Park Servisi İnternet Sitesi] (İngilizce),20 Şubat 2009 tarihinde erişildi.</ref><ref>[http://www.newscientist.com/article/dn11178?DCMP=NLC-nletter&nsref=dn11178 Native American populations share gene signature], 20 Şubat 2009 tarihinde erişildi.[https://www3.nationalgeographic.com/genographic/atlas.html Nationalgeographic/Genographic (Genlerin coğrafyadaki tarihsel dağılımı)], 20 Şubat 2009 tarihinde erişildi.[http://web.archive.org/web/20070303090809/http://www.hafif.org/yazi/orta-asya-dan-gelenler-kimlerdi Genographic hakkında bir yazı ve yorumlar],20 Şubat 2009 tarihinde erişildi.[http://www.native-languages.org/bering.htm Bering Strait Theory],[http://home.earthlink.net/~shiseiryu1/shiseiryu1/nativeamerican/Bering.htm The Bering Straight Land Bridge - Fact or Fiction?], 20 Şubat 2009 tarihinde erişildi.[http://209.85.135.104/search?q=cache:k4IeFOpVTTUJ:en.wikipedia.org/wiki/Indigenous_peoples_of_the_Americas+Bering+Strait+theory&hl=tr&ct=clnk&cd=3&gl=tr Indigenous peoples of the Americas], 20 Şubat 2009 tarihinde erişildi.</ref><ref>J. H. Greenberg, ''Language in the Americas'', Stanford University Press, Stanford (Californie), 1987 (ISBN 0-8047-1315-4,[http://books.google.com/books?hl=tr&lr=&id=rdbEBricFRUC&oi=fnd&pg=PA1&ots=EW0sYpgpTQ&sig=dZBqeLM3FfEELfdcyvgCNCoc2Es#PPA2,M1 Language in the Americas /Joseph Harold Greenberg], 20 Şubat 2009 tarihinde erişildi.[http://scholar.google.com.tr/scholar?num=100&hl=tr&lr=&as_qdr=all&q=related:xRBZA8rwbgIJ:scholar.google.com/ Scientific articles about Siberians and Native Americans relations],20 Şubat 2009 tarihinde erişildi.</ref>)Bu ortaklık doğal olarak çeşitli değişimlere maruz kalmış olmakla birlikte inanışlarda da az çok görülebilmektedir. İnka dininin bazı şamanik özellikleri içermesi bu yolla açıklanabilir.<ref>[http://www.incaglossary.org/p.html Glossary of Terminology]
of the Shamanic & Ceremonial Traditions of the Inca Medicine Lineage</ref><ref>[http://video.google.com/videoplay?docid=5677340237078339222 Peuvian Shamanism], 20 Şubat 2009 tarihinde erişildi.</ref><ref>[http://www.streetdirectory.com/travel_guide/61676/jewelry/andean_shamanism.html Andean Shamanism],20 Şubat 2009 tarihinde erişildi.</ref><ref>[http://www.supremebeing.net/summary.html INCA SHAMANISM], 20 Şubat 2009 tarihinde erişildi.</ref> Tarihsel süreç içerisinde çeşitli kültürel öğelerden etkilenerek değişimler geçirmiş olması gereken İnka dini imparatorluk döneminde [[politeist|çoktanrılı]], [[animist]] ve [[şamanist]] bir sentez olarak ortaya çıkmaktadır. Bünyesinde şamanist kavramların yanı sıra, güneş kültü, Huaca'lar kültü ve kehanet ve kurban gibi öğeleri barındırır.
=== Güneş kültü ===
244. satır:
=== Kurban ===
Tanrılara ya da ''huaca''’lara kurban ve sunuların takdim edilmesi yalnızca bayramlara özgü değildi, günlük işler haline gelmişti, yani günlük yaşamın bir parçası olmuş gibiydi. Bunlar özellikle ''Pacha mama''’ya (“toprak ana”) sunulurdu. Güneş kültünde her fırsatta sunulan kurbanlar genellikle lama olurdu.
İnsan kurban etme uygulaması yalnızca karışıklık dönemlerinde, örneğin imparator hastalandığı ya da öldüğü zamanlarda veya büyük doğal afetlere maruz kalındığı zamanlarda tanrıları yatıştırmak amacıyla uygulanmıştır. Kurbanlar, saflığı temsil ettiklerinden çocuklar arasından seçilebildiği gibi, savaşta esir düşenler arasından da, Cuzco’daki soylular arasından da seçilebilirdi; yani belirli bir sisteme bağlı değildi. İnanışa göre, adanan çocuk, tanrı haline gelirdi. Kurban edilmeden önce çocuğa pek acı hissetmemesi için duyumlarını azaltıcı ''chicha'' (alkollü bir içki)<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Chicha Chicha],20 Şubat 2009 tarihinde erişildi.</ref> içirilirdi. Kurban ayinlerini din adamları yönetirdi. 1995 yılında yapılan kazılar 500 yıl önce Arequipa’daki (Juanita) bir volkanik patlama sırasında Ampato volkanının tepesinde gerçekleştirilecek kurban ayini için Cuzco’dan yola çıkan tören kortejini kurban adayı olan kız çocuğuyla birlikte, donmuş halde gün ışığına çıkarmıştır. Tüm giysi ve takılarla orijinal haldeki bu buluntu günümüzde Arequipa’daki Santuarios Andinos Müzesi’nde sergilenmektedir. Bununla birlikte İnkalar’ın kurbanları sayı bakımından [[Aztekler]]’in toplu kurbanlarıyla kıyaslanamaz.
288. satır:
|}
Sonuç olarak toplumda bir tür kast sistemi vardı ve sınıf değiştirmek çok zor ve çok nadiren mümkün olabiliyordu. Emekçi sınıfından birinin yöneticiler sınıfına geçebilmesi ancak askerî bir kahramanlık göstermesiyle ya da bu duruma gelmesine layık görüleceği olağanüstü derecede yararlı bir şey yapmış olmasıyla mümkündü. Yenik düşmüş halkların başına getirilen işbirlikçi yerel yöneticilere de siyasi amaçlarla önemli yetkiler verildiği olurdu.
Yaş gruplarına bağlı olan sosyal örgütlenme ise özetle şöyleydi:
300. satır:
=== İmparatorluğun yönetimi ===
İnka İmparatorluğu idari örgütlenmede, [[şamanizm]]deki "dört yön-dört renk" kavramı model alınarak, Cuzco’nun dört mahallesi gibi, dört bölgeye ya da dört federatif eyalete ayrılmış olarak yönetiliyordu:
* Chinchay Suyu : Kuzey ve kırmızı renkle ilişkilendirilir, başkent Cuzco'ya kıyasla kuzeybatıda yer alırdı.
307. satır:
* Qulla Suyu : Güney ve beyaz renkle ilişkilendirilir, başkent Cuzco'ya kıyasla güneydoğuda yer alırdı.
<small><
{| class="wikitable" style="margin:auto;"
|+
352. satır:
* Özelliği: Büyük ölçüde plato kuşağını kapsıyordu.
|}
<small><
Her eyaletin hanedan soyundan gelme bir yöneticisi bulunurdu. Her eyaletin 49 kareli bir sancağı(''achank'ara'') vardı. Bu eyaletler de kendi içinde illere, iller de kendi içinde sonu birkaç aileden oluşan küçük yapılara varana dek bir yapılanma gösteriyordu. İnka otoritesinin temsilcileri idari yapılanmanın her kademesinde mevcuttu.
362. satır:
=== Tarım ===
==== Teraslar ve hidroloji ====
İnka İmparatorluğu’nun ekonomik temeli tarımdı. İnkalar’ın suyu ilgilendiren birçok alanda bir hayli ileri olduklarını söylemek yanlış olmaz. Son derece karmaşık su kanalları sistemleri geliştirmişlerdi ki, bunun mükemmel bir örneği günümüzde [[Ollantaytambo]]’da bulunmaktadır. Ayrıca bölgenin çöl görünümlü kıyı kesimlerindeki [[Nazca]] ve Moche gibi eski kültürlerden miras aldıkları çok iyi bir sulama sistemine sahiptiler. Topraklarının büyük bir kısmında ürün almaya ve tüm tarımsal etkinliklere yardımcı olan, su kemerleri, kilometrelerce uzunlukta farklı düzeylerde (kat kat) kanallar ve [[tarım terası|tarım terasları]] (andenes, anden'ler) inşa ettiler. Ekinlerinin büyük bir kısmı günümüzde bile mevcut olup,
Ayrıca İnkalar’ın gerçek bir tarım laboratuvarına sahip oldukları anlaşılmıştır. [[Moray laboratuvarı]] adıyla belirtilen bu yer, İnkalar’ın Kutsal Vadi’sindeki bir tür tarım araştırma merkezidir. Çeşitli yüksekliklerdeki teraslardan ve su kanallarından oluşan Moray Laboratuvarı bilim insanlarına göre, kültür deneylerinin yapıldığı bir tarımsal araştırma merkeziydi. Burada yapılan deneyler arasında, çeşitli tarım ürünlerinin değişik sıcaklık, yükseklik ve sulama şartlarında, yani farklı iklim koşullarında nasıl sonuçlar vereceğini gösteren testler, çaprazlamalar ve kaliteyi artırmak üzere bazı türlerin ıslah deneyleri sayılabilir.
374. satır:
==== Tarım ürünleri ====
Tarım esas olarak bir “dağ tarımı”ydı. Peru’da [[patates]] (“icat edilen”) ve diğer bazı yumrular temel besin maddeleriydiler. Bu bitkiler çok hassas olduklarından tarımın bir garantisi yoktu. Verimin düşük olacağı zor yıllarda gereksinimlerin karşılanabilmesi için yiyecekleri bozulmadan saklama teknikleri geliştirilmişti. Ekimi kolay olduğundan [[Sirkengiller]] familyasından ''kinoa''<ref name="posta">''Dünyada çılgınca tüketilen kinoa nedir?'' Posta gazetesi, 20 Mayıs 2012</ref> ekilirdi. Bu bitki yüksek irtifalı arazilerde (4000 m yükseklikte bile) yetişebiliyordu.
Bir diğer yaygın tarım ürünü [[mısır (bitki)|mısırd]]ı. Çok iyi değerlendirilmesine karşın özel koşullar bu ürünün ekimini sınırlamaktaydı. Mısır genellikle tanrılara sunularda kullanılır ve bayram günleri için saklanırdı. Mısır ekimini geliştirmek üzere inşa ettikleri ünlü tarım teraslarından (anden'ler) bazıları günümüze kadar bozulmadan gelebilmişlerdir. Bölgede ekilen diğer tarım ürünleri arasında, domates, yer fıstığı, havuç, biber, [[ananas]], [[kakao]] ve tüm törenlerde kullanıldığından İnkalar için önem taşıyan [[koka]] sayılabilir. Hayvancılıkta baş rolde etinden ve yününden yararlandıkları [[lama (hayvan)|lama]] ve alpaga bulunur.
393. satır:
=== Yazı ve quipu ===
İnka İmparatorluğunun gayet iyi yapılanmasına ve bürokratik bir yapı göstermesine karşın, bilindiği kadarıyla, anladığımız anlamda bir yazı sistemleri yoktu.<ref>L'explorateur Thierry Jamin prétend [archive] que le mot quechua qelqa, qui signifie « écriture », fait référence à une écriture inca perdue.</ref> Buna karşılık yazının yerini alan, [[quipu]] denilen bir sistemleri vardı. Quipu ya da khipu ("konuşma düğümleri") quechua dilinde « düğüm » ve « hesap » anlamına gelmekte olup, bir kayıt ve hesap sistemidir. Quipu, doğal sayıların çeşitli renklerdeki sicimler üzerine düğüm silsileleri oluşturma yoluyla temsil edildiği işaretler bütünü, yani bir tür kodlama sistemiydi. Yazıya sahip olmayan devlet yönetimi nüfus sayımını, istatistikleri, ambarlardaki stokların durumunu, hayvan sayısını, farklı halklarca ödenen vergileri, devlet depolarına malların giriş çıkışını bu yöntemle kaydetmekteydi. Fakat quipu’nun "anahtar"ı olan gizli bilgiyi (''Quipucamayoc'') yalnızca yöneticiler bilmekteydi.
Görünüşe göre quipu sistemi yalnızca nümerik kayıtlar için değil, tarihsel olayların ve bazı gizli dinsel aktarım ya da öykülerin kaydedilebilmesi için de tıpkı yazı sistemi gibi kullanılabilmekteydi.<ref>Gary Urton, Signs of the Inka Khipu: Binary Coding in the Andean Knotted-String Records (Austin: University of Texas Press, 2003).</ref> Fakat günümüzde quipu’ların nümerik sistemi bilinmekteyse de yazıya ilişkin kullanımı henüz çözülememiştir. Quipu bir İnka icadı değildir, And Dağları bölgesinde İnkalar’dan önce de kullanılmaktaydı. Örneğin 4.500 yıl önce var olmuş Caral uygarlığının quipu sistemini kullandığı bilinmektedir.
414. satır:
İnka sanatında belirli bir sertlik görülür. İnkalarda çanak çömlek yapımına önem verildiği görülmektedir. İnkalar’ın elimizdeki çokrenkli seramiklerinde çeşitli hayvan, özellikle kuş, kedigiller (bunlar Chavin kültüründe yaygındı), dalga motifleri ve [[Nazca]] stilindeki geometrik desenler göze çarpar. Yazıtları olmasa da, seramikler ve madeni eserlere işlenmiş, günlük yaşama, ilişkilere ve oymaklar arası savaşa ilişkin sahneler Güney Amerika’nın eski insanları ve İnkaların yaşamı hakkında bizlere son derece aydınlatıcı bilgiler sağlamaktadır. En ayırt edilir İnka seramik eserleri Cuzco’nun “aryballos” şişeleridir.<ref>Berrin, Katherine & Larco Museum. The Spirit of Ancient Peru:Treasures from the Museo Arqueológico Rafael Larco Herrera. New York:Thames and Hudson.</ref> Bu eserlerin birçoğu günümüzde Lima’daki Larco Ulusal Arkeoloji, Antropoloji ve Tarih Müzesi’nde sergilenmektedir. İnkalar’ın bir özelliği de tahta işçiliğinin yaygın olmasıdır.
Kuyumculukta bir hayli ileriydiler; kuyumculukta kullanılan başlıca metaller altın, gümüş, [[platin]], kalay ve bakırdır. Çeşitli alaşımlar da kullanmışlardır. Sanat eserlerinin çoğu kült objesi veya süs olarak tapınaklar için yapılmaktaydı. Bilezik, kolye, küpe (kulaklara takılan diskler) gibi takılar ise imparator ailesinin veya yüksek mevkidekilerin süslenmesi için üretiliyordu. İnka İmparatorluğu’nun hemen hemen tüm bilinen altın ve gümüş eşyaları İspanyollar tarafından alınıp eritilmiştir.
Dokuma tüm Kolomb öncesi büyük uygarlıklarda olduğu gibi, bir hayli ileri bir sanatsal düzeye ulaşmıştı. Dokumalarda anlam ifade eden sembol kullanımı yaygındı, bunlardan bazıları bir oymağın ya da bir tanrının amblemi olan sembollerdi.
Şiir müzik sanatına bağlı bir unsurdu. Her ikisi de bayramlarda olduğu kadar günlük yaşamda, hasat sırasında veya diğer kolektif çalışmalarda kullanılıyordu. Kullanılan müzik aletleri arasında ''antara'' <ref>[http://fr.wikipedia.org/wiki/Antara Antara] ,20 Şubat 2009 tarihinde erişildi.</ref> adlı ünlü panflüt, ''kena'' <ref>[http://fr.wikipedia.org/wiki/Kena Kena],20 Şubat 2009 tarihinde erişildi.</ref> adlı kertikli flüt, ocarina<ref>[http://es.wikipedia.org/wiki/Ocarina Ocarina], 20 Şubat 2009 tarihinde erişildi.</ref>, davul, tef, çıngırak ve borazan türleri sayılabilir.
460. satır:
* ''1491: New Revelations of the Americas Before Columbus'', Charles Mann, C (2005). Knopf. pp. 64–96.
* ''The Guinea Pig : Healing, Food, and Ritual in the Andes'', Edmundo Morales,(1995). University of Arizona Press. ISBN 0-8165-1558-1.
* ''Lost Crops of the Incas''. Popenoe, Hugh, Steven R. King, Jorge Leon, Luis Sumar Kalinowski, and Noel D. Vietmeyer,Washington DC: National Academy Press, 1989.
== Notlar ve referanslar ==
| |||