Geç Hititler: Revizyonlar arasındaki fark

'''Geç Hititler''' veya '''Geç Hitit Devletleri''', [[Anadolu]]’nun [[Demir Çağı]]'ndaki [[Luvi dili|Luvice]], [[Aramice]], ve [[Fenike dili|Fenikece]] konuşan siyasî varlıklarıdır. MÖ 1200'lerde batıdan gelen [[Bronz Çağı Çöküşü|Ege Göçleri]]'nin saldırılarından kurtulabilen [[Hitit]]ler güney ve güney - doğu Toroslar’ın dağlık bölgelerine çekilerek yaşamışlar ve her biri bağımsız beylikler kurmuşlardır.<ref name="A">[http://www.anadolumedeniyetlerimuzesi.gov.tr/belge/1-55021/gec-hitit-kralligi.html Anadolu Medeniyetleri Müzesi – Geç Hitit Krallığı]</ref> Geç Hitit Devletleri MÖ 11. yüzyıldan itibaren hem siyasal hem de kültürel anlamda [[Arami]] etkisi altına girdiler ve zamanla [[Arami]]leştiler. Geç Hitit Devletleri [[Urartu]] ve [[Asurlular]]'a bağımlı olarak yaşadılar. MÖ 7. yüzyılda<ref name="A"/> ise Asurlular bu devletlerin siyasal varlığına son verdi. Bu tarihten sonra bu devletlerin her biri [[Asur]] eyaleti oldu. [[Karkamış (antik kent)|Karkamış]], Pattin(Unqi), Sam'al, Gurgum, Kummuh, [[Arslantepe Höyüğü|Milid]], Keveh ([[Karatepe, Kadirli|Karatepe]] deki müstahkem mevki ile birlikte), Hilakku ve [[Tabal|Tabal devletleri]]; Geç Hitit Devletleridir.

 

== Uygarlığı ==

Geç Hitit Devletleri’nin ticaret ve zenginliğiyle en ünlü kenti [[Karkamış (antik kent)|Karkamış]]’tır. Sanat, mimari ve giyim kuşam bakımından [[Hitit İmparatorluğu]] geleneğini sürdürdüler. Geç Hititlerin sanatının bilinen en iyi örneği Konya’nın Ereğli ilçesi yakınlarındaki [[İvriz Kabartması]]’dır. Bu kabartmada [[Tuvana Krallığı|Tuvana]] ''([[Kemerhisar]])'' kralı Warpalawa ile Fırtına tanrısı Taru tasvir edilmiştir. Zamanla Asur etkisine giren Geç Hititler sanatının son evresinde iki yenilik görülür. Bunlardan birisi dönemin özgün mimarlık örneği olan ''hilani'' denilen girişi sütunlu, dikdörtgen planlı malikane tarzı yapılardır. Diğeri ise kabartmalı ve üzerinde yazıların yer aldığı mezar stelleridir. [[Stel]]ler üzerindeki figürler, Geç Hitit devlerinde toplumun sınıflı olduğunu ve en azından elit kesimin okur-yazar olduğunu gösterir. Geç Hitit sanatının önemli özelliklerinden biri ise mimari ile yontuculuğun birlikte uygulanmasıdır. Sur duvarlarındaki kapılar, saray cepheleri kabartmalı taş bloklarla (ortostad) kaplanmıştır.

 

 

== Coğrafya ==

Geç Hitit Devletlerinin yayılım sahası, kısaca [[Tuz Gölü]]’nün güneydoğusu ile [[Fırat]] Nehrinin batısı arasında kalan bölgedir. ''[[Tabal]]'' ülkesinin yayılım sahası klasik dönemin Kapadokya'sıdır(Kappadokia). [[Kayseri]], [[Aksaray]], [[Niğde]] ve [[Nevşehir]] illerini içine alır. Tabal ülkesi batıda [[Frigya]] ile, doğuda [[Arslantepe Höyüğü|Milid]] ülkesi, güneyde de Hilakku ile sınır komşusuydu. [[Tabal]] başlangıçta 24 yerel krallığın oluşturduğu bir konfederasyondu. ''[[Arslantepe Höyüğü|Milid]]'' ülkesinin başkentin kalıntıları [[Malatya]]’nın 7&nbsp;km. Güneydoğusundaki [[Arslantepe Höyüğü|Arslantepe]]’de ortaya çıkarılmıştır. Melid, batıda [[Tabal]], doğuda [[Urartu]], güneyde [[Asur]] devleti’nin komşusuydu ve bu ülkeleri birbirine bağlayan yol üzerinde bulunuyordu. ''Gurgum'' ülkesi, Maraş bölgesidir. Bu ülke [[Asurlular]] tarafından ele geçirilince Marqasi Eyaleti adını alacaktır. ''Sam'al'' krallığının başkenti [[Gaziantep (il)|Gaziantep]] ilinin [[İslahiye]] ilçesi yakınlarındaki Zincirli harabeleridir. ''Sakçagözü'', Zincirli’nin kuzeydoğusunda Keferdiz köyü yakınlarındadır. Burada birçok kabartma ve heykeller bulunmasına rağmen, bu eserler üzerinde yazı olmadığı için bu krallığın o dönemki adını bilemiyoruz. ''[[Karkamış (antik kent)|Karkamış]]'' kentinin kale ve yukarı şehir kalıntıları [[Gaziantep (il)|Gaziantep]] ili [[Karkamış (antik kent)|Karkamış]] ilçesinde yer alırken; aşağı şehir [[Suriye]]’de Cerablus’da bulunmaktadır. En güçlü Geç-Hitit devleti olan Karkamış’ın önemi Mezopotamya, Anadolu ve Mısır’ı bağlayan yolların kavşak noktasında bulunmasından ileri geliyordu. ''Kummuh'' ülkesi, klasik dönemin Kommagene bölgesidir ve yaklaşık olarak [[Adıyaman (il)|Adıyaman]] ili topraklarını kapsar. Kuzeyden [[Arslantepe Höyüğü|Milid]], batı ve güneybatıdan Gurgum, Sam’al ve Arpad, güneyden ise [[Karkamış (antik kent)|Karkamış]] Krallığı ile komşu idi. ''Pattin'' krallığının ismi yakın zamanlara kadar yanlış olarak Hattina biçiminde okunurken bugün Pattin adı kullanılmaktadır. Pattin ülkesi [[Hatay]] ilinde [[Antakya]] ve Amik ovasını kapsamakta idi. Bu ülke [[Arami]] etkisine girdikten sonra Unqi adını almıştır. ''Keveh'' ülkesi, Ovalık Kilikya olarak bilinen Çukurova’dır. Bu ülke yazıtlarda Danuna ülkesi olarak da adlandırılmaktadır. Keveh, şehir krallıklarından oluşan bir konfederasyondu. [[Adana]] ve [[Tarsus]] şehirleri, Que ülkesindeydi. Asur belgelerinde Keveh ülkesi olan geçen bu ülke [[Luvice]] Hiyeroglif yazıtlarda Hiyawa Ülkesi olarak geçmektedir. ''Azatiwataya'', [[Karatepe, Kadirli|Karatepe]] kentidir. [[Karatepe, Kadirli|Karatepe]]-Arslantaş, Kilikya Ovasının kuzeydoğu köşesinde, Ceyhan nehrinin batı yakasında, [[Osmaniye (il)|Osmaniye]] ili [[Kadirli]] ilçesi’ne 20 km mesafede yer alır. Sumer ve Akkad belgelerinde Amanum, [[Hitit]] belgelerinde Amana, [[Asur]] yazıtlarında Hamanu”, [[Yunanca]] Amanos ve [[Latince]] “Amanus” adlarıyla geçen Amanos Dağları (Nur Dağları), Sam’al ve Azatiwataya (Karatepe) arasında doğal bir engel oluşturuyordu. Azatiwataya, Que ülkesine bağlı şehir krallıklarından biriydi. '''Hilakku''' ülkesi Dağlık Kilikya’dır. Kilikia adının Hilakku’dan geldiği kabul edilmektedir. Bugün bu bölgeye Taşeli Platosu adı verilmektedir. Bölgenin doğu sınırını yakın bir zamana dek Lamas çayı denilen Limonlu Çayı (antik Lamos çayı) oluşturur. Bu çaya [[Hititler]] döneminde Lamiia Nehri deniliyordu. Hilakku, kısaca ''Keveh'' ülkesinin kuzey ve kuzeybatısındaki dağlık bölgedir. Batıda Göksu Havzası, kuzeyde Kapadokya’nın güneyi, doğuda Kilikya geçitleri ile sınırlıdır. Assur askeri seferlerinin batı sınırını Silifke Çayı adı da verilen Göksu Nehri (antik Kalykadnos / Hititler döneminde Hulaia Nehri) oluşturur. II. Şarrukin’in yıllıklarında Göksu’nun batısındaki bölge ve şehirler ile ilgili hiçbir bilgiye rastlanmamaktadır.