|
Ellerin düzenli olarak yıkanması, nezle virüslerinin bulaşmasını azaltmaktadır. Bu yöntem en çok çocuklar arasında etkilidir.<ref name=CochP11>{{cite journal|last=Jefferson|first=T|coauthors=Del Mar, CB, Dooley, L, Ferroni, E, Al-Ansary, LA, Bawazeer, GA, van Driel, ML, Nair, S, Jones, MA, Thorning, S, Conly, JM|title=Physical interventions to interrupt or reduce the spread of respiratory viruses.|journal=Cochrane database of systematic reviews (Online)|date=2011 Jul 6|issue=7|pages=CD006207|pmid=21735402|doi=10.1002/14651858.CD006207.pub4}}</ref> Normal el yıkama sırasında antiviral ya da antibakteriyel maddelerin kullanılmasının el yıkamanın etkinliğini artırıp artırmadığı bilinmemektedir.<ref name=CochP11/> Hastalığın bulaştığı insanların yanındayken yüz maskesi takılması faydalı olabilir. Daha fazla fiziksel ya da sosyal mesafe konulmasının faydalı olup olmadığı konusunda yeterli veri bulunmamaktadır.<ref name=CochP11/> Çinko takviyesi kişinin yakalandığı nezle sayısını azaltmada etkili olabilir.<ref name=Zinc11>{{cite journal|last=Singh|first=M|coauthors=Das, RR|title=Zinc for the common cold.|journal=Cochrane database of systematic reviews (Online)|date=2011 Feb 16|issue=2|pages=CD001364|pmid=21328251|doi=10.1002/14651858.CD001364.pub3}}</ref> Rutin C vitamini takviyesi nezle riskini ya da şiddetini azaltmaz. C vitamini nezlenin süresini kısaltabilir.<ref name="Hemilä2010"/>
==Teşhis==
Anafilaksi teşhisi, klinik bulgulara dayanarak konulur.<ref name=World11/> Alerjen bir maddeye maruz kalınmasından dakikalar/saatler içinde aşağıdaki üç durumdan biri oluşursa, kişinin anafilaksi olması yüksek olasılıktır:<ref name=World11/>
# Involvement of the skin or mucosal tissue plus either respiratory difficulty or a low blood pressure
# Two or more of the following symptoms:-
#: a. Involvement of the skin or mucosa
#: b. Respiratory difficulties
#: c. Low blood pressure
#: d. Gastrointestinal symptoms
# Low blood pressure after exposure to a known allergen
Eğer kişi böcek sokmasına veya ilaç tedavisine kötü tepki veriyorsa, anafilaksiyi teşhis etmede triptaz veya histamin (mast hücrelerden salınan) kan testlerinin yapılması yararlı olur.<!-- <ref name=World11/> --> Ancak sebep gıda ise veya kişinin kan basıncı normal ise bu testler çok faydalı olmaz,<ref name=World11/> ve bu testler anafilaksi olmadığı teşhisini koyamaz.<ref name=His11/>
===Sınıflandırma===
Anafilaksinin üç ana sınıfı vardır. Anafilaktik şok, vücut genelinde kan damarlarının genişleyerek (sistemik vazodilasyon) kan basıncının kişinin normal kan basıncından ya da standart kan basıncı değerinden %30 daha az olmasına sebep olur.<ref name=Shock10>{{cite journal|last=Limsuwan|first=T|coauthors=Demoly, P|title=Acute symptoms of drug hypersensitivity (urticaria, angioedema, anaphylaxis, anaphylactic shock).|journal=The Medical clinics of North America|date=2010 Jul|volume=94|issue=4|pages=691–710, x|pmid=20609858|url=http://smschile.cl/documentos/cursos2010/MedicalClinicsNorthAmerica/Acute%20Symptoms%20of%20Drug%20Hypersensitivity%20(Urticaria,%20Angioedema,%20Anaphylaxis,%20Anaphylactic%20Shock).pdf}}</ref> Bifazik anafilaksi, kişinin ilk reaksiyona sebep olan alerjenle tekrar karşılaşmamasına rağmen belirtilerin 1-72 saat içinde geri gelmesi ile tanılanır.<ref name=World11/> Bazı çalışmalar anafilaksi vakalarının 20'sinin bifazik olduğunu iddia etmektedir.<ref name=BI05/> Belirtiler genel olarak 8 saat içinde tekrar görünür.<ref name=CEA11/> İkinci reaksiyon, ilk anafilakside olduğu gibi aynı şekilde tedavi eilir.<ref name=Review09/> Psödoanafilaksi veya anafilaktoid reaksiyonlar alerjik reaksiyona bağlı olmayan, mast hücrelerinin doğrudan zarar görmesine (mast hücreleri degranülasyonu) bağlı olan anafilaksinin eski isimleridir.<ref name=CEA11>{{cite journal|last=Lee|first=JK|coauthors=Vadas, P|title=Anaphylaxis: mechanisms and management.|journal=Clinical and experimental allergy : journal of the British Society for Allergy and Clinical Immunology|date=2011 Jul|volume=41|issue=7|pages=923–38|pmid=21668816}}</ref><ref name=His10/> Günümüzde Dünya Alerji Örgütü tarafından kullanılan isim "bağışık olmayan anafilaksi"dir. <ref name=His10/> . Bazı insanlar, eski isimlerin artık kullanılmamasını önerir.<ref name=CEA11/>
===Alerji testi===
[[Image:Cilt alerji testi.JPG|thumb|Sağ kol üzerinde yapılan cilt alerji testi]]
Alkerji testi, kişinin anafilaksisine neyin sebep olduğuna karar vermeye yardımcı olabilir. Cilt alerji testleri (yama testleri gibi) çeşitli gıdalar ve zehirler için mevcuttur.<ref name=His11/> Belirli antikorlar için yapılan kan testleri, süt, yumurta, fıstık, ağaç yemişi ve balık alerjisini belirlemede yardımcı olabilir.<ref name=His11/> Cilt testleri penisilin alerjisini belirleyebilir ama başka ilaçlara karşı olan alerjileri belirlemede kullanılabilecek cilt testi yoktur.<ref name=His11/> Bağışık olmayan anfilaksi formları yalnızca kişinin geçmişine bakılarak ya da kişiyi geçmişte reaksiyon göstermesine sebep olmuş bir alerjene maruz bırakarak teşhis edilebilir. Bağışık olmayan anafilaksiler için bir cilt veya kan testi yoktur.<ref name=His10/>
===Ayırıcı tanı===
Bazen anafilaksiyi, astım, oksijen yetmezliğine bağlı bayılma (sinkop) ve panik ataklardan ayırt etmek zordur. <ref name=World11/> Astım hastalarının genelde kaşınma veya mide ya da intestin semptomları yoktur. Bir insan bayıldığında cildi solgundur ve kaşıntısı olmaz. Panik atak geçiren birinin cildi kızarık olabilir ama kurdeşeni olmaz.<ref name=World11/> Benzer semptomları olan diğer durumlar, bozulmuş balık zehirlenmesi (histamin zehirlenmesi) ve belirli parazitlerden kaynaklanan enfeksiyonlardır (anisakiyaz).<ref name=CEA11/>
==Korunma==
Anafilaksiden korunmak için tavsiye edilen yöntem, geçmişte reaksiyona sebep olan koşullardan uzak durmaktır.<!-- <ref name=World11/> --> Bunun mümkün olmadığı durumlarda, vücudun bilinen bir alerjene reaksiyon göstermesini önlemek için bazı tedavilere başvurulabilir (desensitizasyon).<!-- <ref name=World11/> --> Zar kanatlı venomlara karşı bağışıklık sistemine uygulanan tedaviler, yetişkinlerde 80-90% çocuklarda 98% oranında arılara, yaban arılarına, eşek arılarına, sarı yabanarılarına ve ateş karıncalarına karşı olan alerjilere karşı desesitizasyonda (hassasiyet azaltma) etkilidir.<!-- <ref name=World11/> --> Oral bağışıklık tedavisi, süt, yumurta, fındık ve fıtık gibi bazı besinlere karşı hassasiyeti azaltmada etkilidir; ama bu tedavilerin genellikle kötü yan etkileri vardır. <!-- <ref name=World11/> --> Desensitizasyon çoğu ilaç tedavisiyle de mümkündür ancak çoğu insan ilaç tedavisi probleminden sakınmalıdır. <!-- <ref name=World11/> --> Bitki sütüne alerjisi olanların, bağışıklık tepkisine sebep olan avokado, muz ve patates gibi(karşı reaktif besinler), içeriğe sahip olan besinlerden uzak durmaları önemlidir. <ref name=World11/>
==Yönetim==
Anafilaksi, hava yolu yönetimi, destek oksijen, yoğun miktarda intravenöz sıvılar ve yakın görüntüleme gibi hayat kurtarıcı önlemler gerektiren medikal bir acil durumdur.<ref name=Review09/> Epinefrin tercihe bağlı bir tedavidir. Antihistaminler ve steroidler genellikle epinefrine ek olarak kullanılır. <ref name=World11/> Hasta normale döndükten sonra semptomların geri gelşmediğinden emin olmak için, hastande 2 ila 24 saat arasında gözetim altında tutulmalıdır, eğer hastada bifazik anafilaksi varsa semptomlar tekrar görünebilir.<ref name=CEA11/><ref name=BI05/><ref name=UK08>{{cite web|url=http://www.resus.org.uk/pages/reaction.pdf |title=Emergency treatment of anaphylactic reactions – Guidelines for healthcare providers|month=January | year=2008 |accessdate=2008-04-22 |format=PDF |work= |publisher=Resuscitation Council (UK)}}</ref><ref name=Rosen2010/>
===Epinefrin===
[[Image:Epipen.jpg|thumb|EpiPen oto enjektörün eski bir versiyonu]]
Epinefrin (adrenalin) anafilaksinin öncelikli tedavi yöntemidir. Kullanılmaması için herhangi bir sebep yoktur. (hiç bir kesin kontrendikasyon yoktur).<ref name=Review09/> Anafilaksiden şüphelenildiğinde bir epinefrin çözeltinin orta anterolateral kalçadaki adeleye enjekte edilmesi önerilir.<ref name=World11/> Hasta, tedaviye iyi bir şekilde karşılık vermiyorsa enjeksiyonun her 5 ila 15 dakikada tekrarlanması gerekebilir.<ref name=World11/> Vakaların &16 -%35'inde ikinci doz gerkelidir.<ref name=CEA11/> İki dozdan fazlası nadiren gerekli olur. <ref name=World11/> Adeleye enjeksiyon yapılması (kas içine uygulama), ilacın daha yavaş emileceği cilt altına yapılmasına (cilt altına uygulama) tercih edilmelidir.<ref name=Epi10>{{cite journal|last=Simons|first=KJ|coauthors=Simons, FE|title=Epinephrine and its use in anaphylaxis: current issues.|journal=Current opinion in allergy and clinical immunology|date=2010 Aug|volume=10|issue=4|pages=354–61|pmid=20543673}}</ref> Epinefrinden kaynaklanan küçük problemlere titreme, anksiyete, başağrıları ve çarpıntı dahildir.<ref name=World11/>
B-Blokörler kullanan hastalarda epinefrin etkili olmayabilir. <ref name=CEA11/> Bu durumda, eğer epinefrin etkili olmazsa intravenöz glükagon uygulanabilir. Glükagonun eylem mekanizması, B-alıcıları içermez. <ref name=CEA11/>
Gerekliyse, seyreltik çözelti kullanılarak epinefrin damara (intravenöz enjeksiyon) enjekte edilebilir. Ancak intravenöz epinefrin, düzensiz kalp atışlarına (disritmia) ve kalp krizleriyle (miyokard enfarktüs) bağlantılıdır. <ref>{{cite journal|last=Mueller|first=UR|title=Cardiovascular disease and anaphylaxis.|journal=Current opinion in allergy and clinical immunology|date=2007 Aug|volume=7|issue=4|pages=337–41|pmid=17620826}}</ref> Anafilaksi hastalarının kendi kendilerine epinefrini kaslarına enjekte etmelerini sağlayan epinefrin oto enjektörler tipik olarak iki dozda bulunur, biri 25 kilogramdan ağır olan çocuk ve yetişkinler için diğeri de ağırlığı 10 ila 25 kilogram olan çocuklar için.<ref>{{cite journal|last=Sicherer|first=SH|coauthors=Simons, FE, Section on Allergy and Immunology, American Academy of, Pediatrics|title=Self-injectable epinephrine for first-aid management of anaphylaxis.|journal=Pediatrics|date=2007 Mar|volume=119|issue=3|pages=638–46|pmid=17332221}}</ref>
===Yardımcılar===
Antihistaminler genelde epinefrine ek olarak kullanılır. Teorik sebeplere dayanarak etkili oldukları varsayılır ancak anafilaksi tedavisinde gerçekten etkili olduklarına dair çok az kanıt vardır. 2007 Cochrane incelemesi önerilmelerinde kullanılacak kadar yeterli kalitede çalışma bulamadı. <ref>{{cite journal |author=Sheikh A, Ten Broek V, Brown SG, Simons FE |title=H1-antihistamines for the treatment of anaphylaxis: Cochrane systematic review|journal=Allergy |volume=62 |issue=8 |pages=830–7 |year=2007 |month=August |pmid=17620060 |doi=10.1111/j.1398-9995.2007.01435.x |url=}}</ref> Antihistainlerin sıvı üretiminde veya hava yolunda spazmların oluşlmasında etkili olduğuna inanılmamaktadır.<ref name=CEA11/> Hasta anafilaksi episodu geçirirken kortikosteroidlerin bir fark yaratması pek mümkün görünmemektedir. Bifazik anafilaksi riskini azaltma umuduyla kullanılabilirler ancak ileride anafilaksiyi engellemedeki etkinlikleri belirsizdir. <ref name=BI05>{{cite journal |author=Lieberman P |title=Biphasic anaphylactic reactions |journal=Ann. Allergy Asthma Immunol.|volume=95 |issue=3 |pages=217–26; quiz 226, 258 |year=2005 |month=September |pmid=16200811 |doi= 10.1016/S1081-1206(10)61217-3|url=}}</ref> Bir solunum cihazıyla (nebulizör) verilen salbutamol, epinefrinin bronkospazm belirtilerini rahatlatmadığı durumda etkili olabilir.<ref name=CEA11/> Yumuşak kasları rahatlatabileceğinden dolayı, diğer önlemlere karşılık vermeyen hastalarda metilen mavisi kullanılır.<ref name=CEA11/>
===Hazırlama===
Anafilaksi riski altında olanların "alerji eylem planı" hazırlamaları önerilir. Anne babalar, çacuklarının alerjilerinden ve anafilaktik acil durumda neler yapılması gerektiğinden okulu haberdar etmelidir.<ref name=Mart08/> Eylem planı genellikle, epinefrin oto enjektörlerini, medikal uyarı bileziği takılmasının önerilmesini ve tetikleyicilerden nasıl korunulacağına yönelik danışmanlığı içerir.<ref name=Mart08>{{cite journal|last=Martelli|first=A|coauthors=Ghiglioni, D, Sarratud, T, Calcinai, E, Veehof, S, Terracciano, L, Fiocchi, A|title=Anaphylaxis in the emergency department: a paediatric perspective.|journal=Current opinion in allergy and clinical immunology|date=2008 Aug|volume=8|issue=4|pages=321–9|pmid=18596589}}</ref> Alerjik reaksiyona sebep olan içeriğe karşı vücudu daha az hassas hale getirecek tedavide, belirli tetikleyiciler bulunur. Bu tür tedavi,ileride olabilecek anafilaksi episodlarını önleyebilir. Çok yıllık deri altı desensitizasyonu, sokan böceklere karşı etkili olmuştur aynı zamanda oral desensitizasyonun da pek çok besine karşı etkili olduğu görülmüştür.<ref name=Review09/>
==Görünüm==
Sebebi biliniyorsa ve hasta acilen tedavi edilirse düzelme şansı oldukça yüksektir.<ref>{{cite book|last=Harris|first=edited by Jeffrey|title=Head and neck manifestations of systemic disease|year=2007|publisher=Informa Healthcare|location=London|isbn=9780849340505|pages=325|url=http://books.google.ca/books?id=31yUl-V90XoC&pg=PA325|coauthors=Weisman, Micheal S.}}</ref> Sebebi bilinmese bilei reaksiyonu durdurmak için ilaç tedavisi mevcut ise hasta genellikle iyileşir.<ref name=Rosen2010/> Ölüm meydana gelirse, genellikle solunuma (hava yolunun tıkanması) veya kardiyovasküler (şok) sebebe bağlıdır.<ref name=CEA11/><ref name=Khan11/> Anafilaksi, vakaların 0.7 ila 20%'sinde ölüme–sebep olur.<ref name=Rosen2010>{{cite book |title=Rosen's emergency medicine: concepts and clinical practice 7th edition |last=Marx |first=John |authorlink= |coauthors=|year=2010 |publisher=Mosby/Elsevier |location=Philadelphia, PA |isbn=9780323054720|page=15111528 }}</ref><ref name=Cardio08>{{cite journal|last=Triggiani|first=M|coauthors=Patella, V, Staiano, RI, Granata, F, Marone, G|title=Allergy and the cardiovascular system.|journal=Clinical and experimental immunology|date=2008 Sep|volume=153 Suppl 1|pages=7–11|pmid=18721322|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2515352/?tool=pubmed|pmc=2515352}}</ref> Bazı ölüm vakaları dakikalar içinde gerçekleşir.<ref name=World11/> Egzersize bağlı anafilaksi hastaları genelde iyi sonuçlar alır, yaşları ilerledikçe daha az sayıda ve daha az şiddetli episodlar geçirirler. <ref>{{cite book|last=editor|first=Mariana C. Castells,|title=Anaphylaxis and hypersensitivity reactions|year=2010|publisher=Humana Press|location=New York|isbn=9781603279505|pages=223|url=http://books.google.ca/books?id=bEvnfm7V-LIC&pg=PA223}}</ref>
==Olasılık==
Anafilaksi oranı yıllık 100,000 kişide– 4-5'tir,<ref name=CEA11/> yaşamboyu riski 0,5 ila – 2%'dir.<ref name=World11>{{cite journal|last=Simons|first=FE|coauthors=World Allergy, Organization|title=World Allergy Organization survey on global availability of essentials for the assessment and management of anaphylaxis by allergy-immunology specialists in health care settings.|journal=Annals of allergy, asthma & immunology : official publication of the American College of Allergy, Asthma, & Immunology|date=2010 May|volume=104|issue=5|pages=405–12|pmid=20486330|url=http://www.csaci.ca/include/files/WAO_Anaphylaxis_Guidelines_2011.pdf}}</ref> Oranların yükseldiği görünmektedir. 1980'lerde anafilaksi oranı yıllık yaklaşık 100,000 kişide 20 iken, 1990'larda yıllık 100,000 kişiden 50'dir. <ref name=Review09>{{cite journal |author=Simons FE |title=Anaphylaxis: Recent advances in assessment and treatment |journal=J. Allergy Clin. Immunol.|volume=124 |issue=4 |pages=625–36; quiz 637–8 |year=2009 |month=October |pmid=19815109 |doi=10.1016/j.jaci.2009.08.025|url=https://secure.muhealth.org/~ed/students/articles/JAClinImmun_124_p0625.pdf}}</ref> Artışın sebebi görünüşe göre besinlerden kaynaklanmaktadır.<ref>{{cite journal|last=Koplin|first=JJ|coauthors=Martin, PE, Allen, KJ|title=An update on epidemiology of anaphylaxis in children and adults.|journal=Current opinion in allergy and clinical immunology|date=2011 Oct|volume=11|issue=5|pages=492–6|pmid=21760501}}</ref> Gençlerde ve kadınlarda risk daha yüksektir. <ref name=Review09/><ref name=CEA11/>
Günümüzde anafilaksi, Birleşik Devletlerde yılda 500-1000 ölüme (milyonda 2,4), Birleşik Krallık'ta 20 ölüme (milyonda 0,33) ve Avustralya'da 15 ölüme (yıllık 0,64) sebep olmaktadır. <ref name=CEA11/> Ölüm oranları 1970'ler ve 2000'ler arasında azalmıştır.<ref>{{cite journal|last=Demain|first=JG|coauthors=Minaei, AA, Tracy, JM|title=Anaphylaxis and insect allergy.|journal=Current opinion in allergy and clinical immunology|date=2010 Aug|volume=10|issue=4|pages=318–22|pmid=20543675}}</ref> Avustralya'da anafilaksiden kaynaklanan ölümler çoğunlukla kadınlarda besinlere bağlıyken erkeklerde böcek sokmalarına bağlıdır.<ref name=CEA11/> Anafilaksiden kaynaklanan ölümler genellikle ilaç tedavisiyle tetiklenmektedir.<ref name=CEA11/>
==Tarihçe==
"Aphylaxis" terimi 1902 yılında Charles Richet tarafından türetilmiştir ve daha sonra kulağa daha hoş geldiği için "anaphylaxis" olarak değiştirilmiştir.<ref name=His11>{{cite journal|last=Boden|first=SR|coauthors=Wesley Burks, A|title=Anaphylaxis: a history with emphasis on food allergy.|journal=Immunological reviews|date=2011 Jul|volume=242|issue=1|pages=247–57|pmid=21682750}}</ref> 1913 yılında anafilaksi çalışmaları için Tıp ve Psikoloji dalında Nobel Ödülüne layık görülmüştür.<ref name=Rosen2010/> Reaksiyonun varlığı ise antik çağlardan beri bildirilmiştir. <ref name=His10>{{cite journal|last=Ring|first=J|coauthors=Behrendt, H, de Weck, A|title=History and classification of anaphylaxis.|journal=Chemical immunology and allergy|year=2010|volume=95|pages=1–11|pmid=20519878|url=http://media.wiley.com/product_data/excerpt/42/04708611/0470861142.pdf}}</ref> Terim Yunancadan gelmektedir |Yunanca sözcükler ἀνά ana, ''karşı'', ve φύλαξις phylaxis, ''koruma''.<ref name=Dict>{{cite web|url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/anaphylaxis|title=anaphylaxis |accessdate=2009-11-21|publisher=merriam-webster.com }}</ref>
==Araştırma==
Anafilaksi tedavisinde, epinefrinin dil altından (sublingual epinefrin) uygulanabilmesine yönelik devam eden çalışmalar vardır. <ref name=CEA11/> Anti-IgE antikor omalizumab'ın deri altından enjeksiyonu, tekrar oluşumun önlenmesine yönelik bir metod olarak geliştirilmektedir ancak henüz tavsiye edilmez.<ref name=World11/><ref>{{cite journal|last=Vichyanond|first=P|title=Omalizumab in allergic diseases, a recent review.|journal=Asian Pacific journal of allergy and immunology / launched by the Allergy and Immunology Society of Thailand|date=2011 Sep|volume=29|issue=3|pages=209–19|pmid=22053590}}</ref>
==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}
'''Nezle''', [[akut]] [[nazofarenjit]]. [[Rhinovirüsler]] denilen bir [[Virüs]] türünün neden olduğu ve acil tedavi gerektirmeyen, kendiliğinden 7-10 gün içinde geçen, burun akıntısı, ateş gibi belirtilerle ortaya çıkan [[enfeksiyon]] hastalığıdır.
|
