Nezle: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k →Referanslar: düzen |
Wakkie1379 (mesaj | katkılar) Added translation from English by translators without borders (Adnan Canseven and Deniz Atlas Erbil). |
||
1. satır:
{{TıpUyarı}}
{{Hastalık bilgi kutusu
| Hastalık adı = Akut nazofarenjit
| Resim = [[Dosya:Rhinovirus.png|250px]]
| Resim açıklama = A representation of the molecular surface of one variant of human [[rhinovirus]]
| DiseasesDB = 31088
| ICD-10 kodu = {{ICD10|J|00|0|j|00}}
| ICD-9 kodu = {{ICD9|460}}
| OMIM =
| MedlinePlus = 000678
| eMedicineKonu =
| eMedicineBaşlık =
| eMedicine_çoklu= {{EMedicine2|med|2339}}
| MeshID = D003139
}}
'''Nezle'''; nazofarenjit, rinofarenjit, akut koriza ya da soğuk algınlığı olarak da bilinir. Üst solunum sisteminde oluşarak kolay şekilde yayılan ve en çok burnu etkileyen bir bulaşıcı hastalıktır. Semptomlar arasında öksürük, boğaz ağrısı, burun akıntısı (rinore) ve ateş yer alır. Semptomlar genellikle yedi ila on gün içinde ortadan kaybolur. Bununla birlikte, bazı semptomlar üç haftaya kadar sürebilir. İki yüzden fazla virüs nezleye sebep olabilmektedir. Nezlenin en yaygın nedeni rinovirüs(ler)dir.
Burun, sinüsler, boğaz veya larinks (üst solunum yolu enfeksiyonu (ÜSYE)), vücudun en çok etkilenen bölümlerine göre sınıflandırılır. Nezle en çok burnu, farenjit boğazı ve sinüzit sinüsleri etkiler. Semptomların sebebi, virüslerin dokuları tahrip etmesi değil bağışıklık sisteminin enfeksiyona verdiği tepkidir. Enfeksiyondan korunmak için başlıca yöntem elleri yıkamaktır. Bazı bulgular maske takmanın da faydalı olduğunu göstermektedir.
Nezlenin tedavisi yoktur, ancak semptomlar tedavi edilebilir. Nezle, insanlarda görülen en yaygın bulaşıcı hastalıktır. Ortalama bir yetişkin insan yılda iki ya da üç kez nezle olur. Ortalama bir çocuk yolda altı ila on iki kez nezleye yakalanır. Bu enfeksiyonlar antik çağlardan beri insanlarda görülmektedir.
==Belirtiler ve semptomlar==
Soğuk algınlığının en yaygın semptomları öksürük, burun akıntısı, burun tıkanıklığı ve boğaz ağrısıdır. Diğer semptomlar arasında kas ağrısı (miyalji), yorgunluk hissi, baş ağrısı ve iştah kaybı yer alabilir.<ref name=E24>Eccles Pg. 24</ref> Boğaz ağrısı insanların %40’ında görülür. Öksürük insanların yaklaşık %50’sinde mevcuttur.<ref name=CE11/> Vakaların yaklaşık yarısında kas ağrısı görülür.<ref name=Eccles2005/> Ateş yetişkinlerde pek görülmezken bebeklerde ve küçük çocuklarda yaygındır.<ref name=Eccles2005>{{cite journal |author=Eccles R|title=Understanding the symptoms of the common cold and influenza |journal=Lancet Infect Dis |volume=5 |issue=11 |pages=718–25 |year=2005|month=November |pmid=16253889 |doi=10.1016/S1473-3099(05)70270-X|url=http://ndmat.hosp.ncku.edu.tw:8080/%E5%85%92%E7%A7%91/Feb-27.pdf }}</ref> Nezleye bağlı öksürük, grip (influenza)kaynaklı öksürüğe göre genellikle daha hafiftir.<ref name=Eccles2005/> Yetişkinlerde öksürük ve ateş çoğunlukla grip (influenza) işaretidir. <ref>Eccles Pg.26</ref> Nezleye sebep olan bazı virüsler hiçbir semptom yaratmaz.<ref>Eccles Pg.129</ref><ref>Eccles Pg.50</ref> Alt hava yollarından öksürükle dışarı atılan mukusun (balgam) rengi sarıyla yeşil arasında değişiklik gösterebilir. Mukusun rengine bakılarak enfeksiyonun bakteriyel mi yoksa virüs kaynaklı mı olduğu belirlenemez.<ref>Eccles Pg.30</ref>
===Seyir===
Soğuk algınlığı genellikle halsizlik, üşüme, hapşırma ve baş ağrısı ile başlar. İki ya da daha fazla gün sonra burun akıntısı ve öksürük gibi diğer semptomlar belirir.<ref name=E24/> Semptomlar tipik olarak enfeksiyon başladıktan iki ila üç gün sonra en kötü hallerine ulaşır.<ref name=Eccles2005/> Semptomlar çoğu zaman yedi ila on gün arasında geçse de üç haftaya kadar da sürebilir.<ref name=Heik2003>{{cite journal |author=Heikkinen T, Järvinen A |title=The common cold |journal=Lancet |volume=361|issue=9351 |pages=51–9 |year=2003 |month=January |pmid=12517470|doi=10.1016/S0140-6736(03)12162-9 }}</ref> Çocukların dahil olduğu vakaların %35-40’ında öksürük on günden fazla sürer. Çocukların dahil olduğu vakaların %10’unda ise 25 günden fazla sürmektedir.<ref>{{cite journal |author=Goldsobel AB, Chipps BE |title=Cough in the pediatric population |journal=J. Pediatr. |volume=156 |issue=3 |pages=352–358.e1 |year=2010 |month=March |pmid=20176183|doi=10.1016/j.jpeds.2009.12.004 }}</ref>
==Sebep==
===Virüsler===
[[Image:Coronaviruses 004 lores.jpg|thumb|Korona virüsler nezleye sebep olan bir virüs grubudur. Elektron mikroskobu altında halka şeklinde taca benzer (korona) bir görünüme sahiptirler.]]
Nezle üst solunum yolunda görülen ve kolayca yayılan bir enfeksiyondur. Nezlenin en yaygın nedeni rinovirüstür. Tüm vakaların %30-80’ininden sorumludur. Rinovirüs, Picornaviridae ailesine bağlı RNA içeren bir virüstür. Bu virüs ailesinde bilinen 99 tür virüs bulunmaktadır.<ref>{{Cite journal | doi = 10.1126/science.1165557 | title = Sequencing and Analyses of All Known Human Rhinovirus Genomes Reveals Structure and Evolution | year = 2009 | author = Palmenberg, A. C. | journal = Science | pmid = 19213880 | volume = 324 | pages = 55–9 | last2 = Spiro | first2 = D | last3 = Kuzmickas | first3 = R | last4 = Wang | first4 = S | last5 = Djikeng | first5 = A | last6 = Rathe | first6 = JA | last7 = Fraser-Liggett | first7 = CM | last8 = Liggett | first8 = SB | issue = 5923}}</ref><ref>Eccles Pg.77</ref> Başka virüsler de nezleye sebep olabilir. Korona virüs, vakaların %10-15’inden sorumludur. Grip(influenza) vakaların %5-15’ini oluşturmaktadır.<ref name=Eccles2005/> Bunların yanı sıra, diğer vakaların sebepleri insanda parainfluenza virüsleri, insanda respiratuar sinsityal virüs, adenovirüsler, enterovirüsler, ve metapnömo virüsü olabilir.<ref name="NIAID2006">{{cite web | title = Common Cold | publisher =[[National Institute of Allergy and Infectious Diseases]] | date = 27 November 2006 | url = http://www3.niaid.nih.gov/healthscience/healthtopics/colds/| accessdate = 11 June 2007}}</ref> Çoğu zaman, enfeksiyona neden olan birden fazla virüs mevcuttur.<ref>Eccles Pg.107</ref> Toplamda, iki yüzden fazla farklı virüs türü soğuk algınlıkları ile ilişkilidir.<ref name=Eccles2005/>
===Bulaşma===
Nezle genellikle başlıca iki yoldan biriyle bulaşır. Virüs taşıyan havadaki damlacıkların solunması veya yutulması; ya da enfekte burun mukusuna ya bulaşmış nesnelere temas edilmesi.<ref name=CE11/><ref name=Cold197>{{cite book|last=editors|first=Ronald Eccles, Olaf Weber,|title=Common cold|year=2009|publisher=Birkhäuser|location=Basel|isbn=9783764398941|pages=197|url=http://books.google.ca/books?id=rRIdiGE42IEC&pg=PA197|edition=Online-Ausg.}}</ref> soğuk algınlığının en fazla hangi yöntemle yayıldığı henüz belirlenmemiştir.<ref name=E211>Eccles Pg.211</ref> Virüsler çevrede uzun süre yaşayabilirler. Daha sonra ellerden gözlere ya da buruna geçerek hastalığı bulaştırırlar.<ref name=Cold197/> Hastalığın yakın şekilde oturan insanlara bulaşma riski daha fazladır.<ref name=E211/> Düşük bağışıklık seviyesine sahip birçok çocuğun yan yana bulunduğu ve genellikle hijyenin çok iyi olmadığı kreşlerde ya da okullarda hastalığın bulaşması yaygındır.<ref name=Text2007/> Bu enfeksiyonlar daha sonra eve taşınır ve ailenin diğer fertlerine bulaşır.<ref name=Text2007>{{cite book|last=al.]|first=edited by Arie J. Zuckerman ... [et|title=Principles and practice of clinical virology|year=2007|publisher=Wiley|location=Hoboken, N.J.|isbn=9780470517994|pages=496|url=http://books.google.ca/books?id=OgbcUWpUCXsC&pg=PA496|edition=6th ed.}}</ref> Ticari uçuşlardaki devridaim havanın hastalık bulaştırdığıma dair bir kanıt yoktur.<ref name=Cold197/> Rinovirüsün sebep olduğu soğuk algınlıkları en çok semptomların görüldüğü ilk üç günde bulaşıcıdır. Daha sonra bulaşıcılık özellikleri azalır.<ref name="contagiousness">{{cite journal|contribution=Contagiousness of the common cold|author1=Gwaltney JM Jr|author2=Halstead SB|author-separator=,}} Invited letter in {{cite journal|title=Questions and answers|journal=Journal of the American Medical Association|date=16 July 1997|volume=278|issue=3|pages=256–257|url=http://jama.ama-assn.org/content/278/3/256|accessdate=16 September 2011}}<!-- I searched PubMed for both the letter and for the "Questions and answers" column. Neither is indexed. Also, the DOI that the website provides is broken, so I've instead provided a URL. --></ref>
===Hava===
Kabul gören teori, soğuk algınlığının uzun sure yağmur veya kış şartları gibi koşullara maruz kalınması yoluyla bulaştığıdır ve hastalık da ismini bu şekilde almıştır.<ref>{{cite news |author=Zuger, Abigail |title='You'll Catch Your Death!' An Old Wives' Tale? Well... |newspaper=[[The New York Times]] |date=4 March 2003 |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9D02E1DD163FF937A35750C0A9659C8B63}}</ref> Vücut ısının düşmesinin soğuk algınlığı için risk faktörü oluşturduğu fikri tartışmalı bir konudur.<ref name="Mourtzoukou">{{citejournal|last=Mourtzoukou|first=EG|coauthors=Falagas, ME|title=Exposure to cold and respiratory tract infections.|journal=The international journal of tuberculosis and lung disease : the official journal of the International Union against Tuberculosis and Lung Disease|date=2007 Sep|volume=11|issue=9|pages=938–43|pmid=17705968}}</ref> Soğuk algınlıklarına neden olan virüslerin bazıları mevsimsel olup soğuk ve yağışlı havalarda daha sık ortaya çıkarlar.<ref>Eccles Pg.79</ref> Bunun başlıca sebebinin, başta çocukların okula dönmesi olmak üzere, kapalı mekanlarda kalabalık ortamda daha fazla vakit geçirilmesi olduğuna inanılmaktadır.<ref>Eccles Pg.80</ref>.<ref name=Text2007/> Bununla beraber, solunum sistemindeki değişikliklerle enfeksiyonlara daha açık olunması da buna sebep olabilir.<ref>Eccles Pg.80</ref> Kolaylıkla yayılan küçük damlacıkların kuru havada daha uzağa saçılması ve havada daha uzun süre kalması nedeniyle, düşük nem oranı hastalığın bulaşma oranlarını yükseltebilir.<ref>Eccles Pg. 157</ref>
===Diğer===
Toplu bağışıklık, yani bir insan grubunun tümümün belirli bir enfeksiyona karşı bağışıklık kazanması, soğuk algınlığına önceden maruz kalınmasıyla oluşur. Bu yüzden, daha genç nüfusta solunum enfeksiyonları oranı daha yüksekken, daha yaşlı nüfusta solunum enfeksiyonları oranı düşüktür.<ref name=E78/> Zayıf bağışıklık fonksiyonu da hastalık için bir risk faktörüdür.<ref name=E78/><ref>Eccles Pg.166</ref> Uyku azlığı ve yetersiz beslenme de rinovirüse maruz kaldıktan sonra enfeksiyon riskini artırmaktadır. Bunun nedeninin, bağışıklık fonksiyonu üzerindeki etkileri olduğuna inanılmaktadır.<ref>{{cite journal |author=Cohen S, Doyle WJ, Alper CM, Janicki-Deverts D, Turner RB |title=Sleep Habits and Susceptibility to the Common Cold |journal=Arch. Intern. Med. |volume=169 |issue=1|pages=62–7|year=2009 |month=January |pmid=19139325 |doi=10.1001/archinternmed.2008.505 |pmc=2629403}}</ref><ref>Eccles Pg.160–165</ref>
==Fizyopatoloji==
[[Image:Illu conducting passages.svg|thumb|Soğuk algınlığı üst solunum yolunda görülen bir hastalıktır.]]
Soğuk algınlığı semptomlarının çoğunlukla virüslere karşı verilen bağışıklık tepkisine bağlı olduğu kabul edilmektedir.<ref name=E112>Eccles Pg. 112</ref> Bu bağışıklık tepkisinin mekanizması virüse göre değişir. Örneğin, rinovirüs çoğunlukla doğrudan temasla bulaşmaktadır. Bilinmeyen yöntemlerle insandaki ICAM-1 reseptörlerine tutunarak inflamatuvar mediyatörlerin salınımı tetikler .<ref name=E112/> Bu inflamatuvar mediyatörler de semptomlara neden olur.<ref name=E112/> Genellikle burun epiteline zarar vermez.<ref name=Eccles2005/> Bunun aksine, respiratuar sinsityal virüs (RSV) ya doğrudan temasla ya da havadaki damlacıklar yoluyla bulaşır. Daha sonra, burunda ve boğazda çoğalır ve sonrasında genellikle üst solunum yoluna sıçrar.<ref name=E116>Eccles Pg.116</ref> RSV, burun epiteline zarar verir. <ref name=E116/> İnsanda parainfluenza virüsü tipik olarak burun, boğaz ve hava yollarında iltihaplanmaya yol açar.<ref name=E122>Eccles Pg.122</ref> Küçük çocuklarda, soluk borusunu etkilediği durumlarda kuşpalazı, boğuk öksürük ve nefes almada zorlanmaya neden olabilir. Bunun nedeni çocuklarda hava yolunun dar olmasıdır.<ref name=E122/>
==Teşhis==
Üst solunum enfeksiyonları (ÜSYE) arasındaki fark, semptomların görüldüğü yere zayıf şekilde bağlıdır. Nezle en çok burnu, faranjit en çok boğazı ve bronşit en çok akciğerleri etkiler.<ref name=CE11/> Soğuk algınlığı çoğunlukla burnun iltihaplanması olarak tanımlanır ve çeşitli derecelerde boğaz iltihabı da içerebilir.<ref name=E51>Eccles Pg. 51–52</ref> Kendi kendine teşhis koyma yaygındır.<ref name=Eccles2005/> Sebep olan gerçek viral ajanın izolasyonu nadiren gerçekleştirilir.<ref name=E51/> Genellikle semptomlara bakarak virüs türünü belirlemek mümkün değildir.<ref name=Eccles2005/>
==Korunma==
Nezleden korunmanın tek etkili yolu virüslerin yayılmasını fiziksel olarak engellemektir.<ref name=E209>Eccles Pg.209</ref> Bu öncelikle elleri yıkamak ve maske takmak yoluyla başarılabilir. Sağlık hizmetlerinin verildiği yerlerde, önlükler ve tek kullanımlık eldivenler de kullanılmaktadır.<ref name=E209/> Hastalığın bulaştığı kişilerin izole edilmesi, hastalığın çok yaygın olması ve semptomların spesifik olmaması nedeniyle mümkün değildir. Sebep olan pek çok virüs olması ve virüslerin hızlı şekilde değişmesi nedeniyle, aşılamanın zor olduğu kanıtlanmıştır.<ref name=E209/> Geniş kapsamda etkili bir aşının geliştirilmesi de pek muhtemel değildir.<ref>{{cite journal|author=Lawrence DM |journal=Lancet Infect Dis |volume=9 |issue=5 |page=278 |date=May 2009|doi=10.1016/S1473-3099(09)70123-9|url=http://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099%2809%2970123-9 |title=Gene studies shed light on rhinovirus diversity}}</ref>
Ellerin düzenli olarak yıkanması, nezle virüslerinin bulaşmasını azaltmaktadır. Bu yöntem en çok çocuklar arasında etkilidir.<ref name=CochP11>{{cite journal|last=Jefferson|first=T|coauthors=Del Mar, CB, Dooley, L, Ferroni, E, Al-Ansary, LA, Bawazeer, GA, van Driel, ML, Nair, S, Jones, MA, Thorning, S, Conly, JM|title=Physical interventions to interrupt or reduce the spread of respiratory viruses.|journal=Cochrane database of systematic reviews (Online)|date=2011 Jul 6|issue=7|pages=CD006207|pmid=21735402|doi=10.1002/14651858.CD006207.pub4}}</ref> Normal el yıkama sırasında antiviral ya da antibakteriyel maddelerin kullanılmasının el yıkamanın etkinliğini artırıp artırmadığı bilinmemektedir.<ref name=CochP11/> Hastalığın bulaştığı insanların yanındayken yüz maskesi takılması faydalı olabilir. Daha fazla fiziksel ya da sosyal mesafe konulmasının faydalı olup olmadığı konusunda yeterli veri bulunmamaktadır.<ref name=CochP11/> Çinko takviyesi kişinin yakalandığı nezle sayısını azaltmada etkili olabilir.<ref name=Zinc11>{{cite journal|last=Singh|first=M|coauthors=Das, RR|title=Zinc for the common cold.|journal=Cochrane database of systematic reviews (Online)|date=2011 Feb 16|issue=2|pages=CD001364|pmid=21328251|doi=10.1002/14651858.CD001364.pub3}}</ref> Rutin C vitamini takviyesi nezle riskini ya da şiddetini azaltmaz. C vitamini nezlenin süresini kısaltabilir.<ref name="Hemilä2010"/>
==Teşhis==
Anafilaksi teşhisi, klinik bulgulara dayanarak konulur.<ref name=World11/> Alerjen bir maddeye maruz kalınmasından dakikalar/saatler içinde aşağıdaki üç durumdan biri oluşursa, kişinin anafilaksi olması yüksek olasılıktır:<ref name=World11/>
# Involvement of the skin or mucosal tissue plus either respiratory difficulty or a low blood pressure
# Two or more of the following symptoms:-
#: a. Involvement of the skin or mucosa
#: b. Respiratory difficulties
#: c. Low blood pressure
#: d. Gastrointestinal symptoms
# Low blood pressure after exposure to a known allergen
Eğer kişi böcek sokmasına veya ilaç tedavisine kötü tepki veriyorsa, anafilaksiyi teşhis etmede triptaz veya histamin (mast hücrelerden salınan) kan testlerinin yapılması yararlı olur.<!-- <ref name=World11/> --> Ancak sebep gıda ise veya kişinin kan basıncı normal ise bu testler çok faydalı olmaz,<ref name=World11/> ve bu testler anafilaksi olmadığı teşhisini koyamaz.<ref name=His11/>
===Sınıflandırma===
Anafilaksinin üç ana sınıfı vardır. Anafilaktik şok, vücut genelinde kan damarlarının genişleyerek (sistemik vazodilasyon) kan basıncının kişinin normal kan basıncından ya da standart kan basıncı değerinden %30 daha az olmasına sebep olur.<ref name=Shock10>{{cite journal|last=Limsuwan|first=T|coauthors=Demoly, P|title=Acute symptoms of drug hypersensitivity (urticaria, angioedema, anaphylaxis, anaphylactic shock).|journal=The Medical clinics of North America|date=2010 Jul|volume=94|issue=4|pages=691–710, x|pmid=20609858|url=http://smschile.cl/documentos/cursos2010/MedicalClinicsNorthAmerica/Acute%20Symptoms%20of%20Drug%20Hypersensitivity%20(Urticaria,%20Angioedema,%20Anaphylaxis,%20Anaphylactic%20Shock).pdf}}</ref> Bifazik anafilaksi, kişinin ilk reaksiyona sebep olan alerjenle tekrar karşılaşmamasına rağmen belirtilerin 1-72 saat içinde geri gelmesi ile tanılanır.<ref name=World11/> Bazı çalışmalar anafilaksi vakalarının 20'sinin bifazik olduğunu iddia etmektedir.<ref name=BI05/> Belirtiler genel olarak 8 saat içinde tekrar görünür.<ref name=CEA11/> İkinci reaksiyon, ilk anafilakside olduğu gibi aynı şekilde tedavi eilir.<ref name=Review09/> Psödoanafilaksi veya anafilaktoid reaksiyonlar alerjik reaksiyona bağlı olmayan, mast hücrelerinin doğrudan zarar görmesine (mast hücreleri degranülasyonu) bağlı olan anafilaksinin eski isimleridir.<ref name=CEA11>{{cite journal|last=Lee|first=JK|coauthors=Vadas, P|title=Anaphylaxis: mechanisms and management.|journal=Clinical and experimental allergy : journal of the British Society for Allergy and Clinical Immunology|date=2011 Jul|volume=41|issue=7|pages=923–38|pmid=21668816}}</ref><ref name=His10/> Günümüzde Dünya Alerji Örgütü tarafından kullanılan isim "bağışık olmayan anafilaksi"dir. <ref name=His10/> . Bazı insanlar, eski isimlerin artık kullanılmamasını önerir.<ref name=CEA11/>
===Alerji testi===
[[Image:Cilt alerji testi.JPG|thumb|Sağ kol üzerinde yapılan cilt alerji testi]]
Alkerji testi, kişinin anafilaksisine neyin sebep olduğuna karar vermeye yardımcı olabilir. Cilt alerji testleri (yama testleri gibi) çeşitli gıdalar ve zehirler için mevcuttur.<ref name=His11/> Belirli antikorlar için yapılan kan testleri, süt, yumurta, fıstık, ağaç yemişi ve balık alerjisini belirlemede yardımcı olabilir.<ref name=His11/> Cilt testleri penisilin alerjisini belirleyebilir ama başka ilaçlara karşı olan alerjileri belirlemede kullanılabilecek cilt testi yoktur.<ref name=His11/> Bağışık olmayan anfilaksi formları yalnızca kişinin geçmişine bakılarak ya da kişiyi geçmişte reaksiyon göstermesine sebep olmuş bir alerjene maruz bırakarak teşhis edilebilir. Bağışık olmayan anafilaksiler için bir cilt veya kan testi yoktur.<ref name=His10/>
===Ayırıcı tanı===
Bazen anafilaksiyi, astım, oksijen yetmezliğine bağlı bayılma (sinkop) ve panik ataklardan ayırt etmek zordur. <ref name=World11/> Astım hastalarının genelde kaşınma veya mide ya da intestin semptomları yoktur. Bir insan bayıldığında cildi solgundur ve kaşıntısı olmaz. Panik atak geçiren birinin cildi kızarık olabilir ama kurdeşeni olmaz.<ref name=World11/> Benzer semptomları olan diğer durumlar, bozulmuş balık zehirlenmesi (histamin zehirlenmesi) ve belirli parazitlerden kaynaklanan enfeksiyonlardır (anisakiyaz).<ref name=CEA11/>
==Korunma==
Anafilaksiden korunmak için tavsiye edilen yöntem, geçmişte reaksiyona sebep olan koşullardan uzak durmaktır.<!-- <ref name=World11/> --> Bunun mümkün olmadığı durumlarda, vücudun bilinen bir alerjene reaksiyon göstermesini önlemek için bazı tedavilere başvurulabilir (desensitizasyon).<!-- <ref name=World11/> --> Zar kanatlı venomlara karşı bağışıklık sistemine uygulanan tedaviler, yetişkinlerde 80-90% çocuklarda 98% oranında arılara, yaban arılarına, eşek arılarına, sarı yabanarılarına ve ateş karıncalarına karşı olan alerjilere karşı desesitizasyonda (hassasiyet azaltma) etkilidir.<!-- <ref name=World11/> --> Oral bağışıklık tedavisi, süt, yumurta, fındık ve fıtık gibi bazı besinlere karşı hassasiyeti azaltmada etkilidir; ama bu tedavilerin genellikle kötü yan etkileri vardır. <!-- <ref name=World11/> --> Desensitizasyon çoğu ilaç tedavisiyle de mümkündür ancak çoğu insan ilaç tedavisi probleminden sakınmalıdır. <!-- <ref name=World11/> --> Bitki sütüne alerjisi olanların, bağışıklık tepkisine sebep olan avokado, muz ve patates gibi(karşı reaktif besinler), içeriğe sahip olan besinlerden uzak durmaları önemlidir. <ref name=World11/>
==Yönetim==
Anafilaksi, hava yolu yönetimi, destek oksijen, yoğun miktarda intravenöz sıvılar ve yakın görüntüleme gibi hayat kurtarıcı önlemler gerektiren medikal bir acil durumdur.<ref name=Review09/> Epinefrin tercihe bağlı bir tedavidir. Antihistaminler ve steroidler genellikle epinefrine ek olarak kullanılır. <ref name=World11/> Hasta normale döndükten sonra semptomların geri gelşmediğinden emin olmak için, hastande 2 ila 24 saat arasında gözetim altında tutulmalıdır, eğer hastada bifazik anafilaksi varsa semptomlar tekrar görünebilir.<ref name=CEA11/><ref name=BI05/><ref name=UK08>{{cite web|url=http://www.resus.org.uk/pages/reaction.pdf |title=Emergency treatment of anaphylactic reactions – Guidelines for healthcare providers|month=January | year=2008 |accessdate=2008-04-22 |format=PDF |work= |publisher=Resuscitation Council (UK)}}</ref><ref name=Rosen2010/>
===Epinefrin===
[[Image:Epipen.jpg|thumb|EpiPen oto enjektörün eski bir versiyonu]]
Epinefrin (adrenalin) anafilaksinin öncelikli tedavi yöntemidir. Kullanılmaması için herhangi bir sebep yoktur. (hiç bir kesin kontrendikasyon yoktur).<ref name=Review09/> Anafilaksiden şüphelenildiğinde bir epinefrin çözeltinin orta anterolateral kalçadaki adeleye enjekte edilmesi önerilir.<ref name=World11/> Hasta, tedaviye iyi bir şekilde karşılık vermiyorsa enjeksiyonun her 5 ila 15 dakikada tekrarlanması gerekebilir.<ref name=World11/> Vakaların &16 -%35'inde ikinci doz gerkelidir.<ref name=CEA11/> İki dozdan fazlası nadiren gerekli olur. <ref name=World11/> Adeleye enjeksiyon yapılması (kas içine uygulama), ilacın daha yavaş emileceği cilt altına yapılmasına (cilt altına uygulama) tercih edilmelidir.<ref name=Epi10>{{cite journal|last=Simons|first=KJ|coauthors=Simons, FE|title=Epinephrine and its use in anaphylaxis: current issues.|journal=Current opinion in allergy and clinical immunology|date=2010 Aug|volume=10|issue=4|pages=354–61|pmid=20543673}}</ref> Epinefrinden kaynaklanan küçük problemlere titreme, anksiyete, başağrıları ve çarpıntı dahildir.<ref name=World11/>
B-Blokörler kullanan hastalarda epinefrin etkili olmayabilir. <ref name=CEA11/> Bu durumda, eğer epinefrin etkili olmazsa intravenöz glükagon uygulanabilir. Glükagonun eylem mekanizması, B-alıcıları içermez. <ref name=CEA11/>
Gerekliyse, seyreltik çözelti kullanılarak epinefrin damara (intravenöz enjeksiyon) enjekte edilebilir. Ancak intravenöz epinefrin, düzensiz kalp atışlarına (disritmia) ve kalp krizleriyle (miyokard enfarktüs) bağlantılıdır. <ref>{{cite journal|last=Mueller|first=UR|title=Cardiovascular disease and anaphylaxis.|journal=Current opinion in allergy and clinical immunology|date=2007 Aug|volume=7|issue=4|pages=337–41|pmid=17620826}}</ref> Anafilaksi hastalarının kendi kendilerine epinefrini kaslarına enjekte etmelerini sağlayan epinefrin oto enjektörler tipik olarak iki dozda bulunur, biri 25 kilogramdan ağır olan çocuk ve yetişkinler için diğeri de ağırlığı 10 ila 25 kilogram olan çocuklar için.<ref>{{cite journal|last=Sicherer|first=SH|coauthors=Simons, FE, Section on Allergy and Immunology, American Academy of, Pediatrics|title=Self-injectable epinephrine for first-aid management of anaphylaxis.|journal=Pediatrics|date=2007 Mar|volume=119|issue=3|pages=638–46|pmid=17332221}}</ref>
===Yardımcılar===
Antihistaminler genelde epinefrine ek olarak kullanılır. Teorik sebeplere dayanarak etkili oldukları varsayılır ancak anafilaksi tedavisinde gerçekten etkili olduklarına dair çok az kanıt vardır. 2007 Cochrane incelemesi önerilmelerinde kullanılacak kadar yeterli kalitede çalışma bulamadı. <ref>{{cite journal |author=Sheikh A, Ten Broek V, Brown SG, Simons FE |title=H1-antihistamines for the treatment of anaphylaxis: Cochrane systematic review|journal=Allergy |volume=62 |issue=8 |pages=830–7 |year=2007 |month=August |pmid=17620060 |doi=10.1111/j.1398-9995.2007.01435.x |url=}}</ref> Antihistainlerin sıvı üretiminde veya hava yolunda spazmların oluşlmasında etkili olduğuna inanılmamaktadır.<ref name=CEA11/> Hasta anafilaksi episodu geçirirken kortikosteroidlerin bir fark yaratması pek mümkün görünmemektedir. Bifazik anafilaksi riskini azaltma umuduyla kullanılabilirler ancak ileride anafilaksiyi engellemedeki etkinlikleri belirsizdir. <ref name=BI05>{{cite journal |author=Lieberman P |title=Biphasic anaphylactic reactions |journal=Ann. Allergy Asthma Immunol.|volume=95 |issue=3 |pages=217–26; quiz 226, 258 |year=2005 |month=September |pmid=16200811 |doi= 10.1016/S1081-1206(10)61217-3|url=}}</ref> Bir solunum cihazıyla (nebulizör) verilen salbutamol, epinefrinin bronkospazm belirtilerini rahatlatmadığı durumda etkili olabilir.<ref name=CEA11/> Yumuşak kasları rahatlatabileceğinden dolayı, diğer önlemlere karşılık vermeyen hastalarda metilen mavisi kullanılır.<ref name=CEA11/>
===Hazırlama===
Anafilaksi riski altında olanların "alerji eylem planı" hazırlamaları önerilir. Anne babalar, çacuklarının alerjilerinden ve anafilaktik acil durumda neler yapılması gerektiğinden okulu haberdar etmelidir.<ref name=Mart08/> Eylem planı genellikle, epinefrin oto enjektörlerini, medikal uyarı bileziği takılmasının önerilmesini ve tetikleyicilerden nasıl korunulacağına yönelik danışmanlığı içerir.<ref name=Mart08>{{cite journal|last=Martelli|first=A|coauthors=Ghiglioni, D, Sarratud, T, Calcinai, E, Veehof, S, Terracciano, L, Fiocchi, A|title=Anaphylaxis in the emergency department: a paediatric perspective.|journal=Current opinion in allergy and clinical immunology|date=2008 Aug|volume=8|issue=4|pages=321–9|pmid=18596589}}</ref> Alerjik reaksiyona sebep olan içeriğe karşı vücudu daha az hassas hale getirecek tedavide, belirli tetikleyiciler bulunur. Bu tür tedavi,ileride olabilecek anafilaksi episodlarını önleyebilir. Çok yıllık deri altı desensitizasyonu, sokan böceklere karşı etkili olmuştur aynı zamanda oral desensitizasyonun da pek çok besine karşı etkili olduğu görülmüştür.<ref name=Review09/>
==Görünüm==
Sebebi biliniyorsa ve hasta acilen tedavi edilirse düzelme şansı oldukça yüksektir.<ref>{{cite book|last=Harris|first=edited by Jeffrey|title=Head and neck manifestations of systemic disease|year=2007|publisher=Informa Healthcare|location=London|isbn=9780849340505|pages=325|url=http://books.google.ca/books?id=31yUl-V90XoC&pg=PA325|coauthors=Weisman, Micheal S.}}</ref> Sebebi bilinmese bilei reaksiyonu durdurmak için ilaç tedavisi mevcut ise hasta genellikle iyileşir.<ref name=Rosen2010/> Ölüm meydana gelirse, genellikle solunuma (hava yolunun tıkanması) veya kardiyovasküler (şok) sebebe bağlıdır.<ref name=CEA11/><ref name=Khan11/> Anafilaksi, vakaların 0.7 ila 20%'sinde ölüme–sebep olur.<ref name=Rosen2010>{{cite book |title=Rosen's emergency medicine: concepts and clinical practice 7th edition |last=Marx |first=John |authorlink= |coauthors=|year=2010 |publisher=Mosby/Elsevier |location=Philadelphia, PA |isbn=9780323054720|page=15111528 }}</ref><ref name=Cardio08>{{cite journal|last=Triggiani|first=M|coauthors=Patella, V, Staiano, RI, Granata, F, Marone, G|title=Allergy and the cardiovascular system.|journal=Clinical and experimental immunology|date=2008 Sep|volume=153 Suppl 1|pages=7–11|pmid=18721322|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2515352/?tool=pubmed|pmc=2515352}}</ref> Bazı ölüm vakaları dakikalar içinde gerçekleşir.<ref name=World11/> Egzersize bağlı anafilaksi hastaları genelde iyi sonuçlar alır, yaşları ilerledikçe daha az sayıda ve daha az şiddetli episodlar geçirirler. <ref>{{cite book|last=editor|first=Mariana C. Castells,|title=Anaphylaxis and hypersensitivity reactions|year=2010|publisher=Humana Press|location=New York|isbn=9781603279505|pages=223|url=http://books.google.ca/books?id=bEvnfm7V-LIC&pg=PA223}}</ref>
==Olasılık==
Anafilaksi oranı yıllık 100,000 kişide– 4-5'tir,<ref name=CEA11/> yaşamboyu riski 0,5 ila – 2%'dir.<ref name=World11>{{cite journal|last=Simons|first=FE|coauthors=World Allergy, Organization|title=World Allergy Organization survey on global availability of essentials for the assessment and management of anaphylaxis by allergy-immunology specialists in health care settings.|journal=Annals of allergy, asthma & immunology : official publication of the American College of Allergy, Asthma, & Immunology|date=2010 May|volume=104|issue=5|pages=405–12|pmid=20486330|url=http://www.csaci.ca/include/files/WAO_Anaphylaxis_Guidelines_2011.pdf}}</ref> Oranların yükseldiği görünmektedir. 1980'lerde anafilaksi oranı yıllık yaklaşık 100,000 kişide 20 iken, 1990'larda yıllık 100,000 kişiden 50'dir. <ref name=Review09>{{cite journal |author=Simons FE |title=Anaphylaxis: Recent advances in assessment and treatment |journal=J. Allergy Clin. Immunol.|volume=124 |issue=4 |pages=625–36; quiz 637–8 |year=2009 |month=October |pmid=19815109 |doi=10.1016/j.jaci.2009.08.025|url=https://secure.muhealth.org/~ed/students/articles/JAClinImmun_124_p0625.pdf}}</ref> Artışın sebebi görünüşe göre besinlerden kaynaklanmaktadır.<ref>{{cite journal|last=Koplin|first=JJ|coauthors=Martin, PE, Allen, KJ|title=An update on epidemiology of anaphylaxis in children and adults.|journal=Current opinion in allergy and clinical immunology|date=2011 Oct|volume=11|issue=5|pages=492–6|pmid=21760501}}</ref> Gençlerde ve kadınlarda risk daha yüksektir. <ref name=Review09/><ref name=CEA11/>
Günümüzde anafilaksi, Birleşik Devletlerde yılda 500-1000 ölüme (milyonda 2,4), Birleşik Krallık'ta 20 ölüme (milyonda 0,33) ve Avustralya'da 15 ölüme (yıllık 0,64) sebep olmaktadır. <ref name=CEA11/> Ölüm oranları 1970'ler ve 2000'ler arasında azalmıştır.<ref>{{cite journal|last=Demain|first=JG|coauthors=Minaei, AA, Tracy, JM|title=Anaphylaxis and insect allergy.|journal=Current opinion in allergy and clinical immunology|date=2010 Aug|volume=10|issue=4|pages=318–22|pmid=20543675}}</ref> Avustralya'da anafilaksiden kaynaklanan ölümler çoğunlukla kadınlarda besinlere bağlıyken erkeklerde böcek sokmalarına bağlıdır.<ref name=CEA11/> Anafilaksiden kaynaklanan ölümler genellikle ilaç tedavisiyle tetiklenmektedir.<ref name=CEA11/>
==Tarihçe==
"Aphylaxis" terimi 1902 yılında Charles Richet tarafından türetilmiştir ve daha sonra kulağa daha hoş geldiği için "anaphylaxis" olarak değiştirilmiştir.<ref name=His11>{{cite journal|last=Boden|first=SR|coauthors=Wesley Burks, A|title=Anaphylaxis: a history with emphasis on food allergy.|journal=Immunological reviews|date=2011 Jul|volume=242|issue=1|pages=247–57|pmid=21682750}}</ref> 1913 yılında anafilaksi çalışmaları için Tıp ve Psikoloji dalında Nobel Ödülüne layık görülmüştür.<ref name=Rosen2010/> Reaksiyonun varlığı ise antik çağlardan beri bildirilmiştir. <ref name=His10>{{cite journal|last=Ring|first=J|coauthors=Behrendt, H, de Weck, A|title=History and classification of anaphylaxis.|journal=Chemical immunology and allergy|year=2010|volume=95|pages=1–11|pmid=20519878|url=http://media.wiley.com/product_data/excerpt/42/04708611/0470861142.pdf}}</ref> Terim Yunancadan gelmektedir |Yunanca sözcükler ἀνά ana, ''karşı'', ve φύλαξις phylaxis, ''koruma''.<ref name=Dict>{{cite web|url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/anaphylaxis|title=anaphylaxis |accessdate=2009-11-21|publisher=merriam-webster.com }}</ref>
==Araştırma==
Anafilaksi tedavisinde, epinefrinin dil altından (sublingual epinefrin) uygulanabilmesine yönelik devam eden çalışmalar vardır. <ref name=CEA11/> Anti-IgE antikor omalizumab'ın deri altından enjeksiyonu, tekrar oluşumun önlenmesine yönelik bir metod olarak geliştirilmektedir ancak henüz tavsiye edilmez.<ref name=World11/><ref>{{cite journal|last=Vichyanond|first=P|title=Omalizumab in allergic diseases, a recent review.|journal=Asian Pacific journal of allergy and immunology / launched by the Allergy and Immunology Society of Thailand|date=2011 Sep|volume=29|issue=3|pages=209–19|pmid=22053590}}</ref>
==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}
'''Nezle''', [[akut]] [[nazofarenjit]]. [[Rhinovirüsler]] denilen bir [[Virüs]] türünün neden olduğu ve acil tedavi gerektirmeyen, kendiliğinden 7-10 gün içinde geçen, burun akıntısı, ateş gibi belirtilerle ortaya çıkan [[enfeksiyon]] hastalığıdır.
| |||