Devoniyen: Revizyonlar arasındaki fark

Devoniyen Dönem'in başlarında yeryüzünde iki dev kıta vardı,: [[GodvanaGondvana]] ve [[Lavrasya]]. [[Gondvana]], [[güney kutbunakutbu]]na doğru kayarken büyükçe bir bölümü de [[Lavrasya]]'yı güneyden sıkıştırmaya başladı. Dönemin sonuna doğru iki kıta birleşerek tek dev kıta [[Pangea]]'yı oluşturacaklardır. Her iki kıtanın birbirine çarptıkları uzun hat boyunca yeni dağ oluşumları ortaya çıkarken yoğun volkanik[[volkan]]ik etkinlikler de yaşanmıştır. Günümüzde yüzeye yakın olarak bulunan maden yatakları bu dönemde ortaya çıkmıştır.

Her iki kıta arasındaki [[okyanus]] tabanında magmanın[[magma]]nın yaptığı basınçla yükselmeler oluşmuş, bunun sonucunda da deniz seviyesi tüm dünyada yükselmiştir. Bu dönemde gezegenin[[Dünya|gezegen]]in yüzde seksen beşi denizlerle[[deniz]]lerle kaplanmıştır. Bugünkü [[Kuzey Amerika|kuzey]] ve güney [[Güney Amerika]], [[Sibirya]] ve [[Avustralya]]'nın büyük bir bölümü, dönemin ortalarına doğru sığ denizlerle[[deniz]]lerle kaplıydı. Günümüzün Kuzey [[Kanada]]'sında ve güney [[Çin]]'de ilk kez tropik yağmur ormanları oluştu. [[Güney kutbu]] üzerinde bulunan [[Amazon]] bölgesinde buzullar[[buzul]]lar vardı.

Dönem boyunca [[iklim]] ılıman, hatta sıcaktır. Kıtaların iç kesimleri kurak geçmiştir.

Devoniyenin sıcak ve sığ denizleri, çeşitli ve çok sayıda omurgasız grubuna ev sahipliği yapıyordu. [[Mercan]], [[sünger]] ve [[alg]] birlikteliğiyle kurulan resifler[[resif]]ler bu dönemde de çok yaygındı.

Silüryenin[[Silüryen]]in en yaygın gruplarından olan [[dallı bacaklılar]], Devoniyen denizlerinde de başarılarını sürdürerek hem çeşitlilikçe hem de yaygınlıkça zirveye ulaştı. [[SalyangozlarSalyangoz]]lar, ve [[midye]]ler gibi yumuşakça grupları Silüryen’deki durumlarını korurken, [[nautiloid]] benzeri bir kafadan bacaklıdan kök alan ammonitler[[ammonit]]ler ortaya çıktı. Bu dönemden sonra oldukça yaygın olan ammonitlerin[[ammonit]]lerin geriye bıraktığı kabuklar, büyük [[kireçtaşı]] yataklarını oluşturdu.

[[Kambriyen]] ve [[Ordovisyen]]'in baş rol oyuncularından olan üç loblular iyice azaldı. Az sayıda grup yaygındı ve bazı dev biçimler evrimleşmişti[[evrim]]leşmişti. Balıklar[[Balık]]lar ve [[kafadan bacaklılar]] gibi serbest yüzücü yırtıcıların sayısındaki artışın, üç lobluların sonunu hazırladığı düşünülüyor. Devoniyen sonunda üç loblu gruplarının çoğu yok oldu.

[[Silüryen]]'de ortaya çıkan çeşitli [[balık]] grupları varlıklarını sürdürürken, Devoniyen'de pek çok yeni ve gelişmiş balık grubu ortaya çıkıp, hızla çeşitlendi. Balık gruplarında görülen bu çeşitlilik ve yaygınlıktan dolayı dönem "Balıkların Çağı" olarak adlandırılır. İlk kez Ordovisyen’de[[Ordovisyen]]’de ortaya çıkan çenesiz balıklar olan zırhlı balıklar, Devoniyen boyunca varlığını sürdürdü; ancak, çağın kapanmasıyla büyük oranda ortadan kalktı. İlk çeneli balıkların Silüryenin sonunda ortaya çıkmasından sonra [[Köpek balığı|köpek balıklarınınbalıkları]]nın ve vatozların[[vatoz]]ların içinde bulunduğu grup olan [[kıkırdaklı balıklar]] da ilk kez Devoniyen’de ortaya çıktı, çeşitliliklerini [[Karbonifer]] ve [[Permiyen]]de artırdı.

Bitkiler[[Bitki]]ler Devoniyen'de büyük bir evrimsel[[evrim]]sel sıçrama yaptı. Devoniyen’in başlarındaki bitkiler 15-20 santimetre boylarında, suya en azından neme bağımlı, yapraksız, otsu ve sürünücü bitkilerdi. Dönemin sonlarına doğru ise odunlaşmış gövdeleri, 30 metreyi bulan boyları ile ilk ağaçların[[ağaç]]ların oluşturduğu ormanlar Devoniyen kıtalarını kapladı ve ilk tohumlu bitkiler ortaya çıktı. Bitkilerde[[Bitki]]lerde görülen bu evrimsel gelişim, her ne kadar Kambriyen’dekiyle[[Kambriyen]]’dekiyle çok benzerlik göstermese de, "Devoniyen Patlaması" olarak değerlendirilir.

Bitkilerin evrimsel bir sıçrama yaşadığı Devoniyende, buna paralel olarak onlarla aşağı yukarı aynı zamanda karaya çıkan eklembacaklılarda[[eklem bacaklılar]]da da benzeri bir çeşitlenme ve gelişme oldu. Erken Devoniyen faunasının[[fauna]]sının üyeleri temel olarak eklembacaklılardı[[eklem bacaklılar]]dı.

Devoniyen'in sonlarına doğru bir kitlesel yok oluş yaşandı. Henüz yolun başında olan karasal ekosistemlerin[[ekosistem]]lerin belirgin şekilde etkilenmediği yok oluşta, deniz yaşamı büyük zarar gördü. Resifleri[[Resif]]ler tamamen yok olurken, mercanlar[[mercan]]lar da ciddi biçimde azaldı. [[Dallı bacaklılar]], [[üç loblular]] ve ilkel [[balık]] grupları ya iyice azaldı ya da tamamen yok oldu. Planktonik[[Plankton]]ik graptolitler[[graptolit]]ler stamamentamamen yok oldu. Yok[[Ilıman oluştankuşak ılımaniklimleri|Ilıman]] türlerintürler yok oluştan [[tropik]] olanlara göre daha çok etkilenmiştir.