Delta (coğrafya): Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Eksik olan bilgiler daha ayrıntılı şekilde açıklandı. |
|||
6. satır:
Hızlı akan suların içerisindeki alüvyon hız sebebiyle dibe çökme fırsatı bulamaz. Ancak akarsuların denize döküldüğü yerlerde akış hızı düşer. Böylece akarsunun yol boyunca içinde taşıdığı alüvyon dibe çökme fırsatı bulur. Bu çöküntü birikerek yükselir. alüvyon su bitkileri tarafından sıkıca bir arada tutulur. Bir süre sonra verimli toprakların birikmesiyle [[delta ovası]] oluşur.
[[File:Sacramento Delta at flood stage, 2009.jpg|thumb|225x225px]]
'''DELTA'''
'''Delta''' akarsuların denize vardığı
yerde, iki veya daha fazla sayıda kollara ayrılarak meydana gelen üç köşeli
odacıklara verilen isim. Akarsuların taşıdıkları alüvyonları derinliği az olan
kıyı kesiminde biriktirmesiyle oluşan ovalara '''delta''' denir. verdiler Delta
nehirlerin okyanusa denize göllere döküldüğü yerlerde nehir ağzında oluşan bir
arazi şeklidir. Deltalar nehirlerin taşıdığı alüvyonlar tarafından
şekillendirilir. Uzun süre sonra bu birikintiler deltanın coğrafik
karakteristiğini oluşturur Eski yunanlı tüccarların Nil Nehri<nowiki>''</nowiki>nin denize ulaşan kısmında
üçgen biçiminde kara parçaları olduğunu gördüler.
Deltalar
birbirinden farklı üç tabakadan meydana gelmiştir.
1-Taban tabakaları
2-Cephe tabakaları
3-Üst tabakalar
Taban tabakası deltanın en alt kısmını oluşturur. Mil ve kil gibi unsurlardan oluşur. Bu çok küçük unsurlar bir müddet suda asılı kaldıktan ve kıyı çizgisinin oldukça açığına taşındıktan sonra dibe çöken unsurlardır.
Cephe tabakaları taban tabakalarının üstünde yer alır. Deltanın gelişimi sırasında onun cephesi boyunca biriken çakıl gibi nispeten iri unsurlardan meydana gelmiştir. Cephe tabakaları ve bunların oluşturdukları delta cephesi oldukça eğimlidir.
Üst tabakalar ise cephe tabakalarının üzerlerini örterler. Ve deltanın yüzeyini meydana getirirler.
''' '''
'''OLUŞUMU'''
Akarsular genellikle deniz seviyesinden daha yüksek olan yerlerden çıkar,toprağın meyline göre yataklarından denizlere doğru akarlar. Bu süratli akışları esnasında kum, kil, gibi bazı maddeleri de beraberinde sürükleyip götürürler. Deniz yüzeyine seviyeleri eşit olan ovalara gelince, akış hızları azalmaya başlar. Denize ulaştıkları yerde akışları oldukça yavaşlar. Bu yavaş akma esnasında beraberinde getirdikleri maddeler de çökerek yığınlar meydana gelir. Büyüyen bu yığınlar akarsuları çeşitli kollara ayırırlar ve bu topraklar tarım için çok verimlidir. Bazen çok büyük sel baskınları bu toprakları denize sürükleyip atabilir.
Çok eski zamanlarda deniz kıyısında kurulan bazı şehirler ovaların denize akması ve devamlı ağız kısımlarını doldurması neticesinde kıyıdan iç kısımlarda kalmıştır. Ege bölgesindeki Efes şehri Küçük Menderes kıyısındayken şimdi kıyıdan iç kısımdadır. Deltalar yalnız sakin sularda gelişir. Bu yüzden büyük deltalar oldukça kapalı büyük dalgaları olmayan denizlerde görülür.
Deltalar çok eski zamanlardan beri insanoğlunun hayatında önemli bir yer tutar. Deltaların hayvan ve bitki yetiştirilmesi için son derece elverişli olması insanları buralara göçe teşvik etmiştir. Tarımın gelişmesi ile Nil, Fırat ve Dicle deltaları büyük medeniyet merkezleri haline gelmiştir.
Bir kıyıda deltanın gelişebilmesi için orada bir takım şartların bulunması gerekir Irmağın büyük olması, çok kil, kum taşınması, denizin orada derin olmaması, o denizde gelgit olayının güçlü olmaması, kıyı boyunda büyük akıntıların çok olmaması gibi.
'''Deltanın oluşabilmesi için;'''
'''1. Kıyının derinliğinin az olması'''
'''2. Akarsuların bol alüvyon taşıması'''
'''3. Kıyıda güçlü akıntıların ve gelgitin görülmemesi gereklidir. '''
Deltalar ırmakların taşıdığı alüvyonları durgun bir su kütlesiyle karşılaştıklarında oluşurlar. Başka bir nehrin bu alüvyonları geri taşıyamaması gerekir. Gel git akıntıları çok güçlü olmamalıdır. Çünkü nehrin biriktirdiği çökellerin kaybolmaması gerekir. Ve elbette nehir yeterli miktarda çökeltiyi deltanın katmanlarına zaman içinde taşımalıdır.
Nehrin hızının artması birikintinin hızlı bir şekilde artmasına sebep olur. Bu alüvyonlar deltanın şeklini oluşturur. Akıntı durağan bir suya girdiğinde uzun bir süre kendi yoluna hapsolamaz ve genişler. Akıntının genişlemesi akıntının hızında düşmeye sebep olur. Bu olay akıntının çökelti taşıma yeteneğini azaltır. Sonuç olarak çökeltiler akıntıdan düşer deltayı oluşturan çökellerinar asına karışır.
Bu tek kalan delta lobunu oluşturur. Bu deltanın ağız kısmı durgun suyu iç kesimlerine doğru ilerler. Delta lobu büyüdükçe nehir kanalının eğimi düşer. Çünkü nehir kanalı uzundur.
Nehir kanalının eğimi azaldığında 2 sebepten ötürü kararsız hale gelir.
İlki; su yerçekimi kuvveti etkisiyle düşük eğimli yöne akmaya doğru yönelir. Eğer nehir doğal setlere ulaşırsa daha kısa yollarla okyanusa dökülecek şekilde dağılır. Böylece daha stabil dik bir eğim elde eder.
İkinci olarak kanalın eğimi düştüğü zaman nehir yatağındaki sürüklenme gerilimi düşer. Bu durum birikintinin artmasına sebep olur. Ve nehir yatağı yüzeye göre göreceli olarak yükselir. Bu durum nehrin doğal sınırlarına ulaşıp dik bir yamaçtan durgun suya akmak için yeni bir yol bulmasını kolaylaştırır. Sıklıkla bu durum meydana geldiğinde akıntının bir kısmı kanalda kalır. Kanalda bu değişim olayları meydana geldiğinde ana deltaya bir nehir kolu daha eklenir.
Diğer bir yol; nehir kolları nehir ağzı çizgisindeki birikintilerden oluşurlar. Nehrin ağzında bu birikinti oluştuğunda akıntı birikintinin etrafından dolaşır. Bu durum nehrin yukarısına doğru ekstra birikinti oluşumuna sebep olur. Aynı zamanda nehri iki ayrı kola ayırır.
Bu duruma iyi bir örnek olarak LOUİSİANA’daki WAX LAKE deltası verilebilir.
Bu iki durumda da biriktirme işlemi çok birikintinin olduğu yerden az birikintinin olduğu yere doğru bir kuvvet uygular. Bu kuvvet kuş bakışı görüntüde deltanın şeklinde düzelmeye sebep olur.
''' '''
[[File:Lower Mississippi River landloss over time .jpg|thumb|232x232px]]
[[File:Ganges River Delta, Bangladesh, India.jpg|thumb|153x153px]]
'''DELTA ÇEŞİTLERİ'''
Deltalar tipik olarak birikinti kontrol eden güçlere göre sınıflandırılırlar. Bunlar genellikle nehirler, dalgalar veya gel gitlerdir. Bu etkenler deltanın şekli üzerinde büyük bir etkiye sahiptir.
[[File:Mississippi Delta Lobes.jpg|thumb|248x248px]]
'''DALGALARIN SEBEP OLDUĞU DELTALAR'''
Bu delta tipinde dalganın sebep olduğu erozyon deltayı şekillendirir ve birikintinin çoğu nehrin ağzından kıyı çizgisine doğru yayılır.
'''GEL GİTLERİN SEBEP OLDUKLARI DELTALAR'''
Erozyon bu delta tipinde de önemli bir etkendir. Örnek olarak GANGES deltası gösterilebilir. Daha çok çıkıntılı kıyı tiplerini bulunduğu yerlerde görülür.
{{coğ-terim-taslak}}
{{akarsu-taslak}}
| |||