Parazitlik: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k →Ayrıca bakınız: yazım düzenlemesi |
Değişiklik özeti yok |
||
1. satır:
{{Diğer anlamı2|Parazit}}
'''Parazit''', bir canlıya bağımlı olarak yaşayabilen ve üzerinde yaşadığı canlıya zarar verebilen organizmalardır. Bu canlılardan bazıları [[Mikroskobik canlılar|mikroskobik]] boyutlardan erginlikte çok büyük boyutlara ulaşabilecek değişimlere sahip olabilirler.
Bir parazit üzerinde yaşadığı canlının besinine ortak olarak yaşamını sürdürür. Besine ortak olması ise üzerinde yaşadığı canlının zayıf düşmesine ve hastalanmasına neden olur. Günümüzde bilinen birçok hastalık parazitler neticesinde meydana gelir.
Parazitlerin en bilinenlerinden birisi ise kedi, köpek ve [[sığır]]larda yaşayan [[tenya|şerit]]tir. Şerit başlangıçta [[kist]]le kaplı bir yumurta halinde iken konak canlının sindirim sistemine geldiği zaman sahip olduğu kisti kırarak erginleşmeye başlar ve hayvanın bağırsağına yerleşir. Benzeri durumlar genellikle ya konağın zarar görmesi ya da bağışıklık sisteminin uyum göstermesi ile sonuçlanır. Bazı kurt türleri nadiren de olsa beyin ve karaciğer gibi organlara zarar verebilmektedir. Gezici bir parazit olan [[askaris]] yoğun vakalarda çok yaygın olmasa da kazara akciğere girerek çıkamayabilir veya karaciğerde apseye neden olabilir. Ölümcül durumlar genelde hatalı konaklarda görülmektedir, örneğin beyaz kuyruklu geyiğin beyninde yaşayabilen [[Parelaphostrongylus]] isimli parazit [[mus]]'larda sık sık fatal nörolojik vakalarla sonuçlanmaktadır.
== Parazit çeşitleri==
[[Dosya:Fleabite.JPG|right|thumb|İnsanda [[Pire]] ısırıkları.]]
{{Ayrıca bakınız|Parazitik ikizler|Parazitik yapışık ikizler}}
[[Kategori:Biyoloji]]▼
Parazitler [[host]] üzerindeki etkileşimlerine göre sınıflandırılırlar. Ciddi olanlarına köpeklerdeki kalp kurdu örnek verilebilir.
Konağın dış yüzeyinde yaşayanlar '''Dış parazitler''' (örnek [[Akar]]lar) ve içinde yaşayanlar '''İç parazitler''' (tüm [[Parazitik kurtlar]]). Bazen taşıyıcı olan '''Ara konaklar''' üçüncül bir parazit veya hastalığı bulaştırabilirler. '''Hücreler içi parazitler'''e örnek çeşitli mikroplar olabilir.
[[Dosya:Reed warbler cuckoo.jpg|right|thumb|250px| [[Saz ardıçkuşu]] tarafından büyütülen bir [[Gugukkuşu]].]]
'''Sıradışı parazitizm'''e karıncayı yavaş yavaş içten yiyen [http://en.wikipedia.org/wiki/Ophiocordyceps Ophiocordyceps] unilateralis olarak bilinen bir mantar verilebilir. Bu noktadan sonra mantar karıncanın beynine yerleşmeye başladığında bir çeşit [[zombi]]ye dönüşen karınca mantarın yönlendirmesine göre yürümeye başlar. Özellikle Tayland’ın bazı bölümlerinde görülen bu mantar türünün ele geçirdiği karıncalar daima ormanların içlerine doğru yürüdükten sonra yerden yaklaşık 25 cm yukarıdaki mantarın üremesine elverişli yapraklara dişleri ile tutunup hareketsiz kalırlar. Bundan sonra mantar kurbanına başka parazitlerin de bulaşmasını engellemek için karıncanın etrafında bir koza örüyor ve ziyafetine devam ediyor. Mantarın karınca'nın beynini nasıl kontrol edebildiği ve en son olarak karıncanın çenesini kapalı tutan kasları yemesi ise bilim adamlarını şaşırtan bir detaydır.
'''[[Kleptoparazitizm]]''' bir canlının diğer bir canlının av veya gıdalarından faydalanmasıdır, bu tür parazitizme örnek olarak bitki bitinden çıkan şekerli salgıları sağmak için onları kültive eden karıncalar verilebilir.
Bu davranışa yakın bulunan '''Sosyal parazitler'''e diğer kuşları yavrularının babysitterliğinee manuple ederek dönüştüren, yumurtasını bıraktığı genç kuluçkalı yuvada yumurta ve yavrularıyla ilgilenilmeyince konağın bir ya da iki yumurtasını yuvadan atan, bazen de yıkarak zarar veren kuş, balık, böcek çeşitlerinin dahil olduğu '''Kuluçka parazitizm'''i 'örnek verilebilir. İşgal, mafya, savaş ve evrim senaryolarına konu olmuş bir parazitoloji çeşididir.
Eklembacaklı konağı yumurtalarını suya bırakacağı zaman boğulmaya teşvik ederek intihar ettiren [[Kılımsısolucanlar]] ya da Aykılı adı verilen Nematorpha türü ise söylentilerin aksine insanda yaşamaz.
'''Tıp ve Alternatif Tıp'ta'''
Çin aktarları parazitik solucanları [[afrodizyak]], görmeyi artırmak vb. faydaları için kullanmışlardır.
Sosyo ekonomik düzeyi düşük kişilerde gelişmiş ülkelere göre özellikle kanser, enflamatuar bağırsak hastalıkları, kireçlenme gibi rahatsızlıkların daha az görülmesi Amerikalı bazı araştırmacıların dikkatini çekmiş risk altındaki kişilere solucan yumurtaları verilmesi ile deneylere başlanmıştır. Bu araştırmalar tartışma aşamasında ve kansere yakalanmamış hastalar için geçerlidir.
Östrojen salınımı azaltan [[kist hidatik]]'in meme kanseri riskini düşürerek, erken alındığında bulunduğu bölgedeki kanser oluşumları'da tartışılmıştır. Bazı formuna önem veren balet, aktrist gibi sanatçılar tenya yumurtası yutarak obeziteye karşı sağlıklı olduğunu düşündükleri yöntemleri uygulamıştır. Bazı balık türleri sedefli, funguslu cilt hastalıklarında ve [[sülük]] çeşitleri kirli kanın temizlenmesinde, adi sinek kurtçukları da ölü dokuların temizlemesinde kullanılmıştır.
'''Doğada'''
Bazı kuş türleri tüylerinin arasına yerleştirdikleri canlı karıncalar yardımıyla temizlenir. Adi sineğin larvasında bulunan toksinden bilimadamları güçlü yeni bir antibiyotik üzerine çalışmalarını sürdürmektedir. Bazı kuş türleri timsahın diş aralarındaki artıklarla beslenirken timsah ağzını açık bırakmaktadır. Bazı ufak balık türleri köpekbalıklarının üzerine yapışarak atık derilerdeki bakteri oluşumunu engellemektedir, köpekbalığı ve timsah gibi vahşi türlerin kendilerinin de bu yaratıklara nezaketli davranmaları doğal seleksiyonda dayanışma olabileceği gibi zayıf bir bünye ya da aç yeni bir parazit için yukarıda sayılan dostluklar her koşulda geçerli olmayabilir.
== Ekosistemdeki Rolleri ==
Doğada'ki diğer dominat türlerin rekabetini azaltarak türlerin varolmasını sağlarlar. Besin zincirinde hem av hem avcı konumundadırlar. Pek çoğu yaşam döngüsünü sürdürebilmek için birden çok hosta ihtiyaç duyar ve Ekosistemin sağlıklı kalmasını sağlarlar.
[[bg:Паразитизъм]]
[[el:Παρασιτισμός]]
[[eo:Parazitismo]]
[[gl:Parasitismo]]
[[ko:기생 (생물학)]]
[[io:Paraziteso]]
[[kk:Паразит]]
[[ja:寄生]]
[[pt:Parasitismo]]
[[fi:Loisinta]]
[[uk:Паразитизм]]
[[zh:寄生]]
| |||