Alkol: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k 78.189.194.57 tarafından yapılan değişiklikler geri alınarak, Abuk SABUK tarafından değiştirilmiş önceki sürüm geri getirildi. |
|||
1. satır:
'''Alkol''', [[karbon]] atomuna doğrudan doğruya -OH grubunun bağlı olduğu organik [[bileşik]]lere verilen genel ad. Genel formulü C<sub>n</sub>H<sub>2n+1</sub>OH olan [[mono alkol|mono alkoller]], alkollerin önemli bir [[sınıf|sınıfıdır]]. Bunlardan [[etanol]] (C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OH), [[alkollü içecekler|alkollü içeceklerde]] bulunan türüdür. Genellikle alkol kelimesi ile etanol kastedilir ki yeni fermente olmuş [[bira]]da etanol oranı %3 - %5 arasında iken şarapta %12 - %15 arasındadır.<ref>Chemistry and Decision Making. Alcohol Chemistry and You. http://www.chemcases.com/alcohol/alc-03.htm</ref>
[[Türkçe]]ye [[Fransızca]] ''alcool'' sözcüğünden geçen<ref>{{TDK2|alkol|Güncel Türkçe Sözlük|2 Mart 2012}}</ref> alkolün kökeni [[Arapça]] ''al-kuhl'' (kara toz) sözcüğüdür.<ref name="Oxford">{{Oxford|alcohol}}</ref> Arapçada ''kuhl'' denen madde [[sürme]] yapımında kullanılan [[antimon sülfat]] ve [[kurşun sülfat]]tır.<ref name="Oxford"/>
== Kimyasal yapılarına göre alkoller ==
=== Alifatik alkoller ===
==== Mono alkoller ====
Doymuş [[hidrokarbonlar]]lardan türemiş olanların genel formülü C<sub>n</sub>H<sub>2n+1</sub>-OH (R-OH) şeklindedir. Bir alkil (R) grubuna bir -OH grubunun bağlanmasıyla teşekkül etmektedirler. Mono alkoller üç ayrı sınıfta toplanır:
* '''Primer (birincil) alkoller:''' -OH grubu bir uçtaki karbona bağlı olup bu karbona en az iki H atomu bağlı olur. CH<sub>3</sub> -CH<sub>2</sub>-OH gibi.
* '''Sekonder (ikincil) alkoller:''' -OH grubu aradaki herhangi bir karbona bağlı olan alkollerdir. -OH grubunun bağlı olduğu karbona bir H atomu bağlı olur. CH<sub>3</sub>-CHOH-CH<sub>3</sub> gibi.
* '''Tersiyer (üçüncül) alkoller:''' -OH grubu H’sı olmayan karbona bağlıdır. (CH<sub>3</sub>)<sub>3</sub>COH gibi.
===== Mono alkollerin adlandırılması =====
Türediği [[parafin]]in sonuna ol - eki veya alkilin isminden sonra “alkol” kelimesi getirilerek adlandırılırlar:
CH<sub>3</sub>-OH [[metanol]] (metilalkol)
C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>-OH [[etanol]] (etil alkol)
C<sub>3</sub>H<sub>7</sub>-OH [[propanol]] (propil alkol)
C<sub>4</sub>H<sub>9</sub>-OH [[butanol]] (butil alkol)
Dört karbonlu bir alkol primer, sekonder veya tersiyer olabilir. Farkı belirtebilmek için ol-ekinden önce -OH grubunun bağlı olduğu karbonun numarası söylenmelidir:
CH<sub>3</sub>-CH<sub>2</sub>-CH<sub>2</sub>-CH<sub>2</sub>-OH Butan-l-ol (primer)
CH<sub>3</sub>-CH<sub>2</sub>-CHOH-CH<sub>3</sub> Butan-2-ol (sekonder)
Önemli mono alkoller:
=== Metil alkol (Metanol, Karbinol): CH<sub>3</sub>OH ===
Elde edilişi:
Metanol ilk defa 1661’de odunun kuru kuruya damıtılmasıyla elde edildi. Damıtma ürününde % 1,5-3 metanol, % 10 asetik asit, % 0,5 aseton ve başkaları bulunmaktadır.
Endüstride, [[karbonmonoksit]] ile [[hidrojen]]in reaksiyonundan elde edilir.
Bu metodla saf metanol elde edilirse de sıcaklığın 30-40 derece yükselmesi halinde n- propanol ve izobutanol teşekkül edebilir.
'''Özellikleri''' : Saf metanol 64,6 derecede kaynayan akışkan bir sıvı olup, parlak olmayan mavimsi bir alevle yanar. Bütün organik çözücülerde her oranda çözünür. Fraksiyonlu destilasyonla sulu çözeltisinden % 99’luk bir saflıkta elde edilir. Susuz (mutlak) metanol elde etmek için Mg kullanılır:
2 CH<sub>3</sub>OH + Mg → (CH<sub>3</sub>O)<sub>2</sub>Mg + H<sub>2</sub>
(CH<sub>3</sub>O)<sub>2</sub>Mg + H<sub>2</sub>O → 2C H<sub>3</sub>OH + MgO
Çok az miktardaki metanol canlı organizma için zehirdir. Kalıcı yaralar, bozukluklar meydana getirir. Örneğin 25 gram metanol içilirse gözler kör olur.
'''Kullanılışı''': Endüstride çözücü ve motor yakıtlarının bir bileşeni olarak geniş çapta kullanılır. Formaldehit ve anilin boyalarının elde edilişinde kullanılır. Ayrıca metillendirme vasıtası olarak organik sentezlerde ve alkolün içilmezliğini sağlamada yaygın olarak kullanılır.
*
=== Etil alkol ([[Etanol]]) C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OH ===
(Bkz. Etil alkol).
vücutta metabolize olabilen tek alkol türüdür. ayrıca Metil Alkol zehirlenmelerinde panzehir olarak kullanılır.(Metil alkol alkolu metabolize eden enzimleri meşgul ederek bu süre içinde Metil alkolun vücuttan uzaklaşmasını sağlar. çünkü Vücuda asıl zehirli olup atılamayan ürün Metil Alkol değil vücutta Metil Alkolden oluşan Formaldehidtir. Oysa Etil alkolden oluşan Asetaldehid vücuttaki Aldehid dehidrogenaz enzimi tarafından metabolize edilip atılır.
Sanayide üretilmiş olan ilk arabaların çalışmasında Etil alkol kullanılmıştır. Sanayideki Etil Alkolun üretimi Etan gazının Sulfrik asit eşliğinde (katalizor olarak) suyun içinde çözülmesiyledir.
<div style="direction: ltr;">
CH<sub>2</sub>=CH<sub>2</sub>+H<sub>2</sub>O → CH<sub>3</sub>-CH<sub>2</sub>-OH
</div>
=== Propil alkoller (Propanoller): C<sub>3</sub>H<sub>7</sub>OH ===
İki tane yapı [[izomer]]i vardır; n-propanol ve izopropanol. n-propanol, CH<sub>3</sub>-CH<sub>2</sub>-CH<sub>2</sub>-OH hoş kokulu, renksiz, 97.2 derecede kaynayan bir sıvıdır. Metanol sentezi yanında bir yan ürün olarak ve füzel yağı içinde bulunur. Ticari olarak oxo prosesi denilen işlemle hazırlanır. İzopropanol, (CH<sub>3</sub>)2-CH-OH, 82.4 derecede kaynayan renksiz bir sıvıdır. [[Aseton]]un katalitik hidrojenasyonu ile elde edilebilir:
Ticari olarak propenin [[sülfürik asit]] içinde tutulması ve bunu müteakip meydana gelen esterin [[hidroliz]]i ile elde edilir.
Propanol ve izopropanol çözücü olarak sık kullanılır. .
=== Poli alkoller ===
Bu sınıf bileşikleri temsil eden en basit örnekler, [[dihidrik alkol]] (etilen glikol), trihidrik alkol ([[gliserin]]) ve tetrahidrik alkol (eritritol)dür:
CH<sub>2</sub>OH-CH<sub>2</sub>OH (Etilen glikol)
CH<sub>2</sub>OH-CHOH-CH<sub>2</sub>-OH (Gliserin)
CH<sub>2</sub>OH-CHOH-CHOH-CH<sub>2</sub>OH (Eritritol)
Bu bileşiklerin [[hidroksil]] grubu arttıkça [[eter]] ve alkoldeki çözünürlükleri artar. Polialkollerin bazısı kıymetli tabii ürünlerin birer bileşenidir. Mesela [[gliserin]] yağlarda bulunur. Daha yüksek polialkoller mesela [[pentiol]] ve hexitoller karbonhidratlar kimyasında önemli yer tutar.
=== [[Etilen glikol]] ===
Elde edilişi:
* Mono alkollere benzer olarak 1, 2 dihalojen [[alkan]]lardan sulu potasyum hidroksit veya alkol metal karbonat yardımıyla hidrolizle elde edilebilir. Misal 1, 2 - [[dibromoetan]] etilenglikol verir.
* Etilen glikol endüstriyel olarak etilenden aşağıdaki metotlarla elde edilir.
** [[Etilen]], [[klor]]lu sudan geçirilir. Meydana gelen etilen [[klorohidrin]] [[sodyum bikarbonat]] sulu çözeltisiyle hidroliz edilir.
** [[Etilenoksidin]] soğuk, sulandırılmış [[hidroklorik asit]]le muamalesiyle elde edilir.
'''Özellikleri''': Etilenglikol renksiz, [[kaynama noktası]] 198 derece olan vizkoz (kıvamlı) tatlımsı bir yağdır. [[Su]] ve alkolde her oranda karışır, 1, 2 - glikollerin kimyasal özellikleri mono alkollerinkine benzer. Etilen glikolün biraz derişik sülfürik asitle veya derişik [[fosforik asit]]le ısıtılmasıyla kıymetli bir çözücü olan [[dioksan]] elde edilir.
'''Kullanılışı''': Etilen glikol, onun [[monometil eteri]], [[monoetil eteri]] ve dioksan kıymetli çözücüdürler. (Misal, vernikler ve selüloz asetatlar için.) Etilen glikol antifriz olarak, gliserin yerine sık sık kullanılır.
=== [[Gliserin]] ===
Poli alkollerin en önemlisi ve hemen hemen hayvani ve nebati yağların tamamında görülen gliseridlerin bir bileşenidir. İlk olarak [[zeytin]] yağının hidroliz ürünü olarak keşfedildi. (1779).
'''Elde edilişi''':
* Yağların sülfürik asit veya sodyum hidroksitle hidrolizi ile,
* Alkolik [[fermantasyon]]da bir yan ürün olarak,
* Sentetik olarak, tabi gazın kraking (termik parçalanma) ürünlerinden propilen başlangıç materyali alınarak,
* Allil alkolün [[hidrojen peroksit]]le WO3 katalizörlüğünde hidroksillenmesiyle elde edilir.
'''Özellikleri''': Gliserin tatlımsı ağdalı, K.N. 290 derece olan renksiz bir sıvıdır. Su ve alkollerde her oranda karışır fakat eterde hemen hemen hiç çözünmez. Susuz gliserin şiddetli bir şekilde soğutulduğunda kristallenir. (E.N. 18 °C). Üçlü bir alkolün göstermesi beklenilen kimyasal davranışı gösterir. Gliserinin hafif oksitlenmesi sonucu hem birincil hem de ikincil OH grupları gliseraldehit ve dihidroksi aseton teşkil edecek şekilde değişirler.
'''Kullanılışı''': Gliserin yaygın bir ticari uygulama alanı bulmuştur. Ecza endüstrisinde merhem, diş macunu imalatında ve kozmetikte kullanılır. Kumaş dokumada bir amil olarak ve tütün endüstrisinde son mamülün nemini muhafaza edici olarak kullanılır. Gaz saati ve araba radyatörlerinde sulu çözelti içinde bir [[antifriz]] olarak kullanılıp bir fren sıvısı olarak bilinmektedir. Daktilo şeritlerinde higroskop olarak kullanılır. Gliserinin en önemli kullanılma alanlarından biri de patlayıcı madde endüstrisidir. [[Nitrogliserin]] ve dinamit endüstrisinde kullanılır. Bunlara ilaveten alkid reçineleri üretiminde bir başlangıç materyalidir.
== 2. Aromatik alkoller ==
Aromatik alkoller yan zincirde OH- grubu bulundurduğundan aril grubu ve alifatik alkol grubu bileşiği gibi düşünülebilirler. Misal:
[[Fenil metanol]], C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>-CH<sub>2</sub>OH, renksiz, hoş kokulu bir sıvı olup KN. 205 ° dir. Suda az çözünür. Elde ediliş reaksiyonu aşağıdaki gibi gösterilebilir.
C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>-CH<sub>2</sub>Cl+Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>+H<sub>2</sub>O ® C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>-CH<sub>2</sub> OH+NaHCO<sub>3</sub>+NaCl
Fenil etanol, C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>-CH<sub>2</sub>-CH<sub>2</sub>OH, gül yağının en fazla olan bileşeni olup, esterleri parfümeride çok kullanılır.
== Kaynakça ==
{{Kaynakça|2}}
{{biyoenerji}}
| |||