Vikipedi

Dilbilim: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Kibele (mesaj | katkılar)
Devriyeler
127.539 değişiklik
k Kibele Dilbilimi sayfasını Dilbilim sayfasına taşıdı
Sae1962 (mesaj | katkılar)
Devriyeler
9.865 değişiklik
k İmla düzeltildi (TDK)
1. satır:
{{Kaynaksız}}
{{düzenle|Kasım 2011}}
{{DilbilimDil bilimi}}
[[Dosya:Cardinal vowels-Jones x-ray.jpg|thumb|275px|X-Ray aracı ile çekilmiş bir görüntü. Çeşitli ünlü seslerin söylenimi sırasında ağzın hareketleri gösterilmiştir.]]
'''DilbilimiDil bilimi''', '''lengüistik''' veya '''lîsaniyat'''; [[Dil (filoloji)|dil]]leri [[dilbilgisidil bilgisi ]], [[söz dizimi]] (sentaks) ve [[fonetik]] gibi çeşitli açılardan yapısal olarak inceleyen [[bilim]] dalı.<ref>{{Oxford|linguistics}}</ref>
 
[[Genel dilbilimdil bilimi|''Genel'']] (veya ''kuramsal'') ''dilbilimdil bilimi'' dillerin yapılarını ([[dil bilgisi]]) ve anlamlarını ([[anlambilimanlam bilimi]]) inceler. Dil bilgisinin incelenmesi, ''[[biçimbilimbiçim bilimi]]'' ([[sözcük]]lerin oluşumu ve değişimi) ve ''[[söz dizimi]]''ni (sözcüklerin [[ifade]] veya [[cümle]] oluşturmak için bir araya getirilmesi ile ilgili kurallar) kapsar. Dili sesler aracılığıyla ifade etmek için kullanılan sistem olan '''[[ses bilimi]]''' de bu alanın bir parçasıdır.
 
DilbilimDil bilimi, genelgeçer dil özelliklerini bulmak ve gelişimleri ile kökenlerini açıklamak için dilleri karşılaştırır ([[karşılaştırmalı dilbilimdil bilimi]]) ve dillerin tarihleri üzerinde araştırma yapar ([[tarihsel dilbilimdil bilimi]]). ''[[Ses bilimi]]'', dilbilimindil biliminin bir dalı olarak, seslerin üretilişi, hareketi ve algılanışını inceler. Sosyal bir bilim olan dilbilimdil bilimi ile doğa bilimlerinden fiziğin ilişkilendirilebileceği tek noktadır.
 
''[[Uygulamalı dilbilimdil bilimi]]'' dil bilimseldilbilimsel [[teori]]leri, [[yabancı dil öğretimi]], [[konuşma terapisi]], [[çeviri]] ve [[konuşma bozukluğu]] gibi alanlarda uygulamaya geçirir.
 
== Bir Bilimbilim Dalıdalı Olarakolarak Dilbilimdil bilimi ==
Aşağıda listelenmiş olan araştırma alanlarına ek olarak genel dilbilimdil bilimi kendisini ilgilendiren konularla da ilgilenir.
* DilbilimDil bilimi tarihi
* Yöntem [[kuram]]ları
* Belirli yardımcı araçlar, [[terminoloji]]k ve diğer sözlükler ya da kaynak eserler
* Genel dilbilimdedil biliminde dil modeli
* Çift dil modeli
 
Cenevreli dil bilimci ve gösterge bilimci [[Ferdinand de Saussure]] (1857–1913) ”dil” kavramına ilişkin köklü ve uzun süredir dilbilimidil bilimi etkileyen bir görüşe sahiptir. Bunun nedeni biçimsel yapı olarak dil - ki Saussure bunu Langue (yapı/sistem) olarak adlandırır - ve somut kullanılan dil arasında - bunu da Parole (söz) olarak adlandırır - yapmış olduğu ayrımdır.
Langue, bir dil topluluğuna ait konuşmacının kafasında mevcut olan teorik, anlaşmalı bir sistemdir. Parole (söz) ise özel zamanlarda konuşmacılar tarafından güncellenmiş dildir. Bunun yanında dilsel öğeler her kullanım durumuna göre farklı bir anlam kazanabilir. Bu sebeple parole (söz) dilin içeriği, Langue ise dilin biçimi olarak ayrılır.
 
De Saussure, dilde “iki yönlülük” fikrini ortaya atan ilk kişi değildir. Daha önce Hermann Paul de aynı şekilde “Dil Tarihi Prensipleri” kitabında bunu ifade etmiştir. Hermann kitabında bir kelimenin “normal anlamı”ndan, yani alışılagelmiş kendi anlamından bir de nedensel (nadir) anlamından, yani her bir dilin olasılıklarından kaynaklanabilecek anlamlarından söz etmektedir.
 
Hem tarih dil bilimci Paul hem de yapısalcı Saussure nedensel (nadir), başka bir deyişle durumsal olarak ortaya çıkan dilin normal anlamı, yani Langue’a ait teorik dil sistemini etkilediğini ve böylece değişikliklerin meydana gelebileceğini ve bunun da dil değişimlerine açıklık getirdiğini tespit etmişlerdir.
 
Dille ilgili bu ikilemli görüş üretici dilbilgisidil bilgisi modelinde ve özellikle de [[Noam Chomsky]] (1928) tarafından kurulan dönüşümsel dilbilgisindedil bilgisinde ortaya koyulmuştur. Chomsky’nin modelinin farkı, Paul’unki gibi tek tek kelimeler ya da Saussure’ünki gibi dilsel sistemi esas almamasındadır. Chomsky daha çok biyolojik nedenlerle ilgilenir ve Kompetenz (dil yetisi) ve Performanz (dil edinimi) ayrımını ön plana çıkarır.
 
Dil yetisi (Kompetenz) özel bir dil sistemine sahip olabilmek için ana dil edinimi süresince kazanılmış yeteneklerdir. Bu yeteneklerin edinimini biyolojik faktörler belirler. Küçük çocukların dilsel gelişimi esnasında her bir dile göre ayrılan temel, dilsel parametreler doğuştandır. Bir konuşmacının dil yetisi, bir insanın dil edinimi sonrasında sahip olabileceği ideal bir dil sistemidir.
32. satır:
Dil edinimi ise konuşma sürecindeyken dilin hatalarla dolu somut kullanımını betimler. Böylece Saussure’ün Parole (söz) kavramıyla hemen hemen özdeştir.
 
[[Langue]] (dil) sabit bir model ve kurallar sistemi olarak görülür. [[Kompetenz]] (dil yetisi) ise sınırlı sayıda kurallar ve dilsel öğelere yer verip daha çok sınırsız dil ifadelerinin oluşmasına izin verdiği için dinamik bir model olarak anlaşılır. Bu yönden Kompetenz ve Langue birbirinden ayrılır (ama uygulamada bir dilde kurallar doğrultusunda oluşan bütün kelime birleşimleri aynı ölçüde ifade edilmez; aksine belli kelimeler aynı zamanda başka belli kelimelerle karşılanır. Bu bütünce dilbilimedil bilimine bağlı bir durumdur.)
 
[[Chomsky]]; bunu, yaklaşık 20 yıl sonra 1965’te oluşturduğu bir modelle değiştirmiştir. Dilde bulunan hatalardan dolayı konuşulan dil biyolojik olan dilsel yapıların incelenmesine uygun değildir. Bu duruma bağlı olarak Chomsky Kompetenz’i (dil yetisi) sırf zihinsel ve (büyük ölçüde) bilinçsizce oluşturulan yapı olarak görür ve I-dil’den, yani “iç dilden” söz eder.
Bu da I-dil sınırlarına girmeyen durumları içeren E-dil, yani biçimsel dili oluşturur. Bir başka deyişle, sadece bir anda gerçekleşen konuşma değil, bir konuşucu topluluğu içinde üzerinde uzlaşı olan bir dilin ayrıntılı özellikleri söz konusudur (bundan dolayı örneğin bir dilin belli bir lehçesi Kompetenz‘in (dil yetisinin) ya da Langue‘un (dilin) bir bölümü olarak değil de, E-dil üst başlığının bir bölümü olarak görülür). Doğal bir dilin sadece biyolojik olan nedenlerle gelişen alt sistemiyle ilgili değildir. Aksine doğuştan olan dil özelliklerine bağlı olmayan değişken dil alışkanlıklarını gösteren bir sistemdir.
 
Genel dilbilimdedil biliminde dil sistemi ve dil kullanımının, örnek ve uygulamanın bu ayrılmış modelini aşacak az sayıda araştırmalar var. Bütünce dilbilimdil bilimi bu konuyu ele alır. Bütünce dilbilimdil bilimi kullanılan dilin temsili malzeme bütünü yardımıyla bir dil sisteminin (Almanca, İngilizce gibi) yapısal özelliklerini (söz dizimsel, sözlüksel gibi) ve alt sistemlerini (Avusturya ya da İsviçre Almancası gibi) araştırır.
 
Aynı zamanda bütünce dilbilimdil bilimi belli gruplara ait metinlerin (belli bir sosyal gruba özgü dil, politik ve gazete metinleri gibi) özellikleri, kullanımdaki dilin özellikleri ve dil kullanımı nedenleri gibi dil materyallerini saptar. Doğuştan olan dilbilgisinedil bilgisi ne ilişkin araştırmalara da önemli katkılar sağlayan, çocukların erken yaşlardaki dil edinimine ilişkin gözlemler; kaydedilen çocuk dili materyal ve veri tabanları aracılığı ile yapılır.
 
== Dilin bünyevibünyevî yapısı ==
Yapısal açıdan - bugüne kadar yapılmış dil incelemeleri durumu - dil analiz edilir ve öğesel parçalara ayrılır. Bu parçaların işlevleri ve öğe tamlamalarının türü araştırılır.
 
Dilin normal durumu olarak dil seslerinin bir sırası olarak görülen [[ses]] dili kabul edilir.. Ayrı ayrı sesten oluşan her bir ses sırası, ses bilimi düzleminde işlevsel öğeler olan ses öğesini ve heceyi oluşturur. Üst düzlemde (biçim bilgisinde) bunlar biçim birimlerini ve kelimeleri oluştururlar. Bunlar da – bir üst düzlemde – dilsel bir ifadenin temel birimi olan ve belli sözdizimsel kurallara göre oluşturulan cümle olarak anlaşılır.
 
Bir tümcenin öğeleri farklı açılardan belirlenebilir. Parça tümcelerin (temel cümle, ikinci, yani yancümle) yanı sıra cümle içerisinde az ya da çok sayıda olabilen kapsamlı kelime bileşimleri de cümle kurucu birimler (hatta dizimler) olarak belirlenebilir. Dönüşümsel dilbilgisiyledil bilgisi yle birlikte “tümce” kavramı yeniden tanımlanmıştır.
 
Böylelikle “kök”leri bir isim ya da bir fiil gibi belirli kelime türlerinden oluşan ve diğer öğelere (yani bağlı kelimeler) bağlı olan, birbirini tamamlayan cümle öğeleri tanımlanır. Bu tür tümceler genelde bir cümle içinde bütünüyle değiştirilerek görülebilir. Bu, olumsuz tümceler gibi soyut yapıdaki tümcelerin tanımlanmasına da izin verir.
 
Tümcelerin biçimlenişinin, çok sayıda [[tümce]]lerin karşılıklı etkileşimine bağlı olduğu yönündeki görüşü benimsenene kadar; tümce, uzun yıllar en üst dil bilimseldilbilimsel analiz düzlemi olarak görülmekteydi. [[Cümle]] üstündeki düzlemde metin oluşturulur. Metinler belirli biçimde yapılandırılabilir. Farklı kısımlar başka biçimde birbirleriyle ilişki içindedir. [[Metin]]ler [[tipoloji]]k olarak sınıflandırılır (metin işlevleri) ve/veya belirli metin türlerine (yapısalcı sınıflandırma) aittir.
 
En üst düzlemde bir süredir birçok metinden oluşan bir topluluk bir metinle alakalı olarak diğer metinde şekil alan söylem düşünülmektedir. Sınırdaş bilimlerde de kullanılan alışılmış ve çok anlamlı “söylem” kavramı dilbilimdil bilimi içinde de birbirine uymayan şekillerde tanımlanmaktadır. Söylem kavramı altında her bir konuşmadan tutun da bir [[konuşmacı]] topluluğunda üretilen metinlerin hepsini içeren bir bütün anlaşılabilir.
 
== Dilin İşleviişlevi ==
Dil, insanların kullandığı en önemli ve en etkili iletişim aracı olarak görülmektedir. Buna bağlı olarak dilin her bir işlevini esas alan birçok model vardır. Bu en köklü modellerden biri Karl Bühler’e ait olan Organon Modeli’dir. Diğer taraftan; dili, yeteneğe yatkın biçimde bir biyolojik nesne olarak gören Noam Chomsky Okulu için dilin iletişimsel işlevi ikinci plandadır ve araştırmalarının öncelikli içeriği değildir.<ref>[http://w3.balikesir.edu.tr/~mozsari/dilbilim.htm#_Toc121731683 Dil bilimi]</ref>
<ref>http://w3.balikesir.edu.tr/~mozsari/dilbilim.htm#_Toc121731683</ref>
 
== Bilim dalları arasındaki yeri ==
Dil kavramının farklı şekillerde yorumlanmasından ve dilin çok farklı yönlerinin incelenmesinden dolayı dilbilimdil bilimi için herhangi bir bilim dalına aittir demek mümkün değildir. ''Linguistik''; dilsel sistemin bilimi, çoğu kişi tarafından da [[gösterge bilimbilimi]]innin bir alt alanı ya da göstergelerin bilimi olarak görülmektedir. Bu yüzden linguistik, yapısal bilimler ya da formal bilim grubuna dâhil edilir.
 
Ancak kişisel dil edinimi ve dil kullanımı [[psikoloji]]k ya da klinik bir durum olarak değerlendirildiğinde dilbilimindil biliminin bu alt alanı doğa bilimleri grubunda sayılabilir. Dil, toplumsal ve kültürel bir [[kavram]] olarak incelendiğinde ise dilbilimdili kültür bilim ya da ruh bilimbilimi kategorisinde değerlendirilebilir. DilbiliminDil biliminin sosyal bilimlere ait [[budun]] dilbilimdil bilimi, siyaset dilbilimdil bilimi ya da toplum dilbilimdil bilimi gibi alt alanları da vardır.
 
== Dil biliminin alt alanlara ayrılması ==
== Dilbilimin Alt Alanlara Ayrılması ==
[[Bilim]]sel alanların adlandırılmasında farklılıklar yaşanmasına ilaveten dilbiliminindil biliminin kendisi de birbirlerini sınırlayan alt alanlara kesin bir şekilde ayrılmada sorun yaşamaktadır. Bilhassa bütün bilimsel alanların birbirlerinden yararlanan alanlar olma özelliğinden ileri gelen böyle bir sınıflandırma genellikle tartışmalıdır. Karşılaştırmalı dilbilimdil bilimi ya da tarihsel dilbilimdil bilimi, genel dilbilimdil bilimi ve uygulamalı dilbilimdil bilimi; birçok araştırma; bu üç büyük dil bilimseldilbilimsel uzmanlık alanın hali hazırdaki sınırlandırılmasını ya yapay ya da uygunsuz bulmaktadır.
 
Tek tek araştırma alanlarının hangi alana ait olduğu konusunda kısmen farklı sınıflandırmalarla karşılaşılabilir. Bu nedenle örneğin sosyal dilbilimindil biliminin genel dilbilimindil biliminin bir bölümü mü yoksa uygulamalı dilbilimindil biliminin bir bölümü olduğu konusunda genel bir yargı söz konusu değildir.
 
Ayrı ayrı dilleri hem dil bilimseldilbilimsel, hem de [[edebiyat]] bilimsel ve [[kültür]] bilimsel açıdan inceleyen [[filoloji]] (betik bilim) modern dilbilimindil biliminin bir bölümü olarak değerlendirilmez. Aksine filoloji dili ve tarihsel gelişimini yazılı belgelerden inceleyen, kendine özgü bir bilim dalıdır. Türkiye’de üniversite yapılanmalarında bu iki bilim dalı farklı bölümler altında ifade edilmektedir. DilbilimDil bilimi bölümü (İngiliz dilbilimidil bilimi) ile dil ve edebiyat (Türk dili ve edebiyatı, Alman dili ve edebiyatı, Japon dili ve edebiyatı vs.) bölümleri adı altında eğitim verilmektedir. Dil bilimselDilbilimsel alt alanların aşağıdaki sınıflandırılmaları konusunda büyük ölçüde fikir birliği sağlanmıştır.
 
=== Araştırma alanları ve alt alanları ===
Temel olarak linguistik ve dilbilimdil bilimi kavramları eşdeğer iki kavram olarak algılanmaktadır. Ancak; özellikle doğal dilin [[teori]]k temellerinin araştırılması bakımından linguistik adı altında bu alanın anlaşılması ve dilbilimdil bilimi kavramının kullanımı ile de büyük ölçüde dilin sosyal ve kültürel bir olgu olarak gösterilmesi bu noktada kavramsal ikileme neden olmaktadır. Buna göre hangi alanın genel linguistiğe ya da genel dilbilimedil bilimine ait olduğu konusunda farklı anlayışlar vardır.
 
Dil sisteminin parçalarının (sesler, kelimeler, farklı işlevsel birimler) tanımlanması, işlevleri ve anlamları, ayrıca onların bir araya gelme örnekleri ve [[olasılık]]ları ([[ses]] birleşimleri, [[ifade]]ler, [[cümle]]ler, [[metin]]ler) genel linguistiğin görev alanıdır. Farklı dilbilgisidil bilgisi modellerinin ifade edilmesi de genel linguistiğin görevlerindendir. Bu bakımdan istenilen evrensel dilbilgisidil bilgisi araştırmaları; yani bütün dillerde ortak olan biyolojik, belirlenmiş, temel dilbilgisel bir yapı- büyük önem kazanmıştır. Genel dilbilimdil bilimi ve diğerleri genel dil teorilerinin ifade edilmesiyle de ilgilenir.
 
=== Teorik alanlar ===
Teori odaklı genel linguistiğin temel alanlarından birisi (en azından doğrudan) gerçekten ifade edilen dille ve mevcut tekil bir dille ilgilenmemiştir. Bu yüzden bu alt alanlar bütünüyle teorik linguistik olarak adlandırılır. Genel linguistiğin sınırlı tanımı vardır ve aşağıda listelenmiş temel alt alanlar arasında sayılır. Bu yüzden teorik linguistik ve genel linguistik kavramları bir tutulmaktadır. Ama uygulamalı ve tarihi alanların da genel linguistiğe dâhil olabileceği anlayışına bağlı olarak bu eşdeğer kullanım yanlış anlamalara sebep olabilir. Bu temel alt alanlar şunlardır:
 
DilbilgisiDil bilgisi : Dilin yapısını, biçimin, belirli kurallara göre yapısal örneklerini inceler. Bu üst kavram altında aşağıdaki alanlar sıralanabilir.
 
Buna ilaveten birçok dilsel durum bu alanlar arasındaki ortak alanı gösterir. Bu nedenle ortak olguların araştırılmasında bir taraftan Morphonologie ya da Morphophonologie ve diğer taraftan da Morphosyntax’dan söz edilebilir.
 
Gittikçe bu alanların işbirliği, dilbilgisinindil bilgisi nin kapsamlı teorisi bakış açısıyla tanımlanmakta ve kendine özgü bir alan olarak “dilbilgisi“dil bilgisi teorisi” anlaşılmaktadır.
 
Söylem çözümlemesi: (yazılı ve sözlü) Metinlerin tematik ilişkilerini ve üretim ile alımlama ilişkilerini inceler. Uygulamada çok sayıda sosyal ve dil dışı diğer etmenler rol oynar ve bu alanda kullanılmış diller incelenir.
 
=== Genel-karşılaştırmalı alanlar ===
Dilin yapısal tanımlamasının yanı sıra genel dilbilimindil biliminin diğer temel görev alanı olan dil dışı ortak genel özelliklerinin tanımlanmasıyla ilgili olarak genel dilbilimindil başkabiliminin dilbaşka bilimseldilbilimsel alanları gruba dâhil edilebilir.
 
Evrensel araştırmalar; her bir dilin çoğunun cümle bilgisi, biçim bilgisi ve ses bilimbilimi açısından karşılaştırarak ve de dillerin genel ortak özelliklerini tespit ederek evrensel dilbilgisidil bilgisi araştırmaları üzerine denemeler yapar.
 
Evrensel araştırmalar ile dil [[tipoloji]]si, ayrımsal karşılaştırmalı dilbilimdil bilimi ve alan tipolojisi arasında sıkı bir bağ bulunmaktadır.
 
Dillerin karşılaştırılmasıyla ilgilenen bütün bu alanlar, araştırma kurumunun (çoğunlukla üniversite kurumu) görüş ve yönelimlerine göre genel dilbilimidil bilimi tamamlayıcı bilim dalları olarak görülmektedir ve tarihi-karşılaştırılmalı alanlarla birlikte [[karşılaştırmalı dilbilimdil bilimi]] adı altında toplanır. Karşılaştırmalı dilbilimdil bilimi genel dilbilimindil biliminin yanında bağımsız dil bilimseldilbilimsel bir ana disiplin olarak anlaşılabilir. Ayrıca bu alanlarda ortak dilsel özelliklerin tanımlanması sadece teorik değildir; bu tanımlama var olan her bir dil araştırması esas alınarak yapılır. Bu sebepten dolayı bu alanlar genel dilbilimedil bilimine ait alanlar olarak görülmez.
 
=== Uygulamalı Alanlaralanlar ===
==== Uygulamalı Dilbilimdil bilimi ====
Uygulamalı dilbilimdil bilimi olarak da bilinen uygulamalı linguistik genel dilbilimindil biliminin bir alanıdır. Dil öğrenimi araştırmaları, dil betimlemesi (sözlük bilgisi), ayrıca dil bilimseldilbilimsel görüş altında doğa bilimleri, kültür bilimi, bilgi bilimi, hukuk bilim ve ruh bilimindeki sorunlarla disiplinlerarası olarak ilgilenmektedir. Diğer alanlardaki dille ilgili problemlerin çözümlenmesinde dil bilimseldilbilimsel teori, metot ve bilgilerin kullanımı da – yani adeta ters yönde- bu alanın konusunu oluşturmaktadır.
 
Araştırma nesnesi olarak dille ilgili çok farklı görüşler ile farklı yaklaşımlar ve dilbilimindil biliminin başka bilimlerden yararlanma özelliğinden dolayı genel dilbilimdil bilimi ve uygulamalı dilbilimdil bilimi arasında genel belirlenmiş bir sınırlama yoktur.
 
Bir taraftan genel dilbilimdil bilimi teorik temellerle, örneğin dil ve dil kullanımı için bütün bireylerde aynı olan biyolojik ve psikolojik, yani bilişsel koşullarla (dil edinimi, olası dilsel açıdan sorunlu durumlar, dil üretiminde sinirlerle ilgili süreç, dilin biyolojik kökeni gibi) ilgilenen bir alan olarak tanımlanabilir. Genel dilbilimdil bilimi ayrıca konuşulan dilin sosyal, sosyo-[[demografi]]k ve kültürel nedenlere (politik ve toplumsal kurumlarda kullanılan dil, cinsiyete özgü dil kullanımı, gençlere özgü dil, yaşlılıktaki dil kullanımı, kültürel koşul ve durumlara bağlı dil kullanımı gibi) bağlı ortak özellikleriyle ilgilenen bir alan olarak da görülebilir. Bu anlayışla birlikte bunlarla ilgilenen Biolinguistik, psikolinguistik, sosyodilbilimsosyodil bilim, nörodilbilimnörodil bilim, [[etimoloji]] gibi uygun dil bilimseldilbilimsel alanlar genel dilbilimedil bilimine ait alanlar olarak kabul edilebilir.
 
Diğer taraftan kullanım koşulları altında dili araştıran bütün bu alanlar soyut bir sistem olarak dille ilgilenmeyen, aksine konuşulan dili, yani “kullanılan” dili esas alan ve araştıran alanlar olarak tanımlanabilir. Bu şekilde tanımlandığında bu alanlar genel dilbilimedil bilimine ait sayılabilir.
 
Dil bilimselDilbilimsel araştırma sonuçlarının kullanımını içeren ve tıp, bilişim, [[didaktik]] gibi diğer bilimsel uzmanlık alanlarıyla bağlantılı olan bu dil bilimseldilbilimsel disiplinler uygulamalı dilbilimdil bilimi adı altında da toplanabilir. Aynı zamanda genel dilbilimindil biliminin teorik alanlarına ait araştırma sonuçlarının uygulamalı kullanımıyla ilgili olarak bilgisayarlı dilbilimdil bilimi ya da klinik dilbilimdil bilimi ve Sprachpathologie gibi uygulama odaklı uzmanlık alanları ve dil didaktiği ya da çeviri teorileri gibi alanlar da kısmen genel dilbilimedil bilimine ait sayılabilir.
 
Son olarak özellikle son zamanlarda kendine özgü bilimsel alanlar olmaya başlayan nicel dilbilimdil bilimi ya da bütünce dilbilimidil bilimi gibi dil bilimseldilbilimsel yöntemler de araştırma alanlarına göre ya genel dilbilimedil bilimine ya da uygulamalı dilbilimedil bilimine ait sayılır.
 
Uygulamalı dilbilimdil bilimi hiçbir şekilde dilbilimindil biliminin [[homojen]] alt alanı olarak anlaşılmamalıdır. Uygulamalı dilbilimdil bilimi daha çok öncelikle dil ile soyut bir sistem olarak ilgilenen, hatta dili dilin "gerçek" çevresiyle bağlantıda gören, kendini gerçekten uygulamalı dillere adayan alt disiplinleri bir üst kavrama bağlamaktadır. "Uygulamalı", diğer adıyla applied linguistics anlayışında bu anlayış linguistics applied'ın karşısında durmaktadır, örneğin (genel dilbilimdil bilimi bilgilerinin bilişim alanında uygulama bulduğu) bilgisayar dilbilimdil bilimi, (araştırmanın terapi türlerinin işlenmesi hizmetinde bulunduğu) klinik dilbilimdil bilimi, (öğretim malzemelerinin gelişimi için) dil öğretimi araştırması ya da ([[pedagoji]]k amaçlar için) yazım araştırması ve yazma öğretisi durumlarında ortaya çıktığı gibi linguistics applied kavramı altında dil bilimseldilbilimsel araştırma sonuçlarının pratik olarak yer değiştirmesi anlaşılmaktadır.
 
Dahası psikodilbilimpsikodil bilim, toplum dilbilimdil bilimi ve genel dilbilimindil biliminin diğer alanları genellikle buna dâhil edilmektedir. Çünkü bu alanlar bireyin parçası olarak dilin tanımlanmasıyla uğraşmaktadırlar ve -pratik hayata dair bir bilgi üreten ve böylelikle dilin “uygulanması” ile ilgilenen disiplinlerin tersine- genel ilkeleri ve süreçleri ortaya çıkarmak istemektedirler.
 
==== Uygulamalı Dilbilimindil Konusubiliminin konusu ve Esasesas Noktasınoktası ====
Bilim dünyasının post-endüstriyel döneminde ve gittikçe bilgi dünyası olma yolundaki değişiminde; uygulamalı dilbilimdil bilimi, insanların iletişim (sözlü ve sözsüz iletişim) ortamını, ayrıca bilgi organizasyonu, bilgi sunumu, bilgi biçimlendirmesi ile bilgi üretimini gösteren ve dil teknolojisine uygun çözümler üreten temel sorulara ve konulara destek vermeye çalışır. Bilgi aktarımı, çok dillilik, bilgilerin bilgisayar destekli biçimlendirilmesi ve sunumu, yeni yayın organlarında dil kullanımı, ana dil ve yabancı dil bilgilerinin edinim ve kullanım yetisini arttırmaya yönelik metot ve araçlar gibi konular bu alanın en büyük araştırma konularıdır.
 
Okuma ve yazma ediniminde, [[metin]] anlamada, sözlü iletişimde ve uygun konuşma yönetiminde (örneğin; sunuculuk); uygulamalı dilbilimindil biliminin didaktikle doğrudan ilişkisini içeren öğrenme ve öğretim süreci arasında sıkı bir bağ oluşturur. Dilsel bilgiler, ders kitapları aracılığıyla edinilir ve sözlüklere bu bilgiler kodlanır.
 
Küreselleşme, çoğunlukla dil ve kültür iletimi üzerine yoğunlaşılmış [[çeviri]]yi beraberinde getirmekte ve otomatik olarak çevirinin sınırlı bir şekilde gerçekleştirilmesine yol açmaktadır. Dil engellerinin aşılması uygulamalı dilbilimdil bilimi için çok önemli bir konudur. Bu yüzden; uygulamalı dilbilimdil bilimi , doğal dilin belli bir amaca yönelik yapısal kolaylaştırılmasıyla (örneğin, temel İngilizce), temel söz dağarcığının Esperanto, Europanto, Volapük ya da Interlingue gibi [[yapay dil]] olarak ele alınmasıyla ilgilenir.
 
Bir diğer esas noktayı, yazı, yani söz ve sözsüz ifade arasındaki arabirimlerin araştırılması oluşturmaktadır. Belgeler; kısmen, metni bölen ve dilsel olmayan tasvirlerden oluşur ya da metin resmi tamamlar. Çizelgeler, resimler, [[diyagram]]lar, formüller, denklemler, kartlar, haritalar, şemalar vs., başta ekonomi olmak üzere belirli içerikleri aktarmaktadırlar ve sözlü olarak ayrıntılı bir biçimde ifade edilir. Çoğu durumda çok karmaşık olan bu unsurları göz ardı etmek mümkündür; aynı zamanda mutlaka dilsel boyutta açıklamak ve yorumlamak gerekmektedir.
Satır 124 ⟶ 123:
Çizgi roman gibi yayınlarda; resim, dili devam ettirebilir ya da yetersiz kaldığı yerde yerine geçebilir. Yani; yazar, bilinçli olarak metne bağlı kalabilir. Formlar, cevap kăğıtları, randevu defterleri gibi diğer metinler kare ve sütunların aktif işlemlerini gerektirir ve okurla [[diyalog]] içindedir. Bu tarz metinlerin araştırılması, işbilimsel insan-makine-arabirimin bilişimde iyileştirilmiş kullanım kolaylığına oldukça katkı sağlamaktadır.
 
Bilgi erişimi ve büyük veri bankalarından soruların yanıtlanması (bilgi erişimi, veri madenciliği, bilgi çıkarımı), ayrıca pasaja göre otomatik arama, yani sadece biçimine göre değil, anlamına göre de arama (bilgi erişimi ve arama motoru) dilbilimdil biliminin ve bilişimin kesiştiği diğer noktalardır. Metnin bir başka dile çevrilmesini destekleme (bilgisayar destekli çeviri) ya da tamamen otomatik çeviri, metin işlemede (daktilo, dil bilgisi ve yazım hatalarının düzeltilmesi, derleme eser vs.) bilgisayar kullanıcısını destekleme ve ayrıca konuşulan dili işleme de (dili tanıma ve dil sentezi) uygulamalı dilbilimindil biliminin çalışma alanlarıdır.
 
Bunlara paralel olarak uygulamalı dilbilimdil bilimi klinik ve [[patoloji]]k alanların teorik temelleri ve dil bozukluklarının tanıteşhis ve tedavisiyle de ilgilenmektedir.
 
Bu; dil edinimine ve dilin işlenmesine ilişkin psikodilbilimsel temel bilgileri, dil ve beyin arasındaki ilişkiye bilişsel ve sinirbilimsel eğilimi, yetişkinlerdeki ve çocuk yaştaki dil bozukluklarının teorik temelleri, dil gelişimi bozukluklarının tahlil, tanı ve logopedik tedavi yöntemleri ile kalıcı [[dil]] ve konuşma hatalarını da kapsamaktadır. Statik ve dinamik (Braille alfabesi) [[kör alfabesi]]nin gelişimi, sağırlara ait işaret dilinin incelenmesi ve kullanımı, parmak dilinin öğretilmesi da uygulamalı dilbilimindil biliminin ilgi alanıdır.
 
Uygulamalı dilbilimdil bilimi, edimle ve diğer bilimsel alanlarla işbirliğine ihtiyaç duymaktadır. Uygulamalı dilbilimdil bilimi, uygulamayla ilgili kuramsal dilbilimdil bilimi sonuçlarını ortaya koyar ve bu noktada dille dolaylı yönden yakın olan bilimlere başvurur (F. Königs’e göre uygulamalı dilbilimdil biliminin tanımı)
 
Uygulamalı dilbilimdil bilimi kavramı, dilbilimledil bilimle ilgili bütün disiplinler arası bilimler için kullanılan bir üst kavramdır. Bundan dolayı; temelinde disiplinler arasılığın esas alındığı dil kullanımının olduğu psiko-dilbilimdil bilimi, sosyo-dilbilimdil bilimi, pragmatik-dilbilimdil bilimi gibi kısa çizgili dil bilimler oluşmaktadır.
 
==== Uygulamalı Dilbilimindil İçeriğibiliminin içeriği ve Araştırmaaraştırma Alanlarıalanları ====
Uygulamalı dil kullanımının yanı sıra aşağıda sıralanan konular da uygulamalı dilbilimdil bilimi kapsamındadır.
 
1.* Uygulamayı temel alan dil kuramları
2.* Her bir dilin betimlenmesi (tek dilli sözlük bilim, her şeyden önce eşzamanlı olarak)▼
3.* Daha çok dilin karşılaştırılması (karşılaştırmalı dilbilimdil bilimi, iki dilli sözlük bilim, eşzamanlı olarak)▼
4.* Dil öğretimi ve dil öğrenimi araştırmaları (yabancı dil derslerindeki yabancı dil öğretimi ve öğrenimi de dâhil, Dil laboratuvarındaki çalışmalar, anadilin didaktiği)▼
5.* Uzmanlık dili araştırmaları (terim bilim, anlaşılırlık sorunları, bilim dili, uzman-amatör iletişimi)▼
6.Çeviribilim* Çeviri bilimi (Yazılımlarınyazılımların sınırlandırılması, teknik belgeleme)▼
7.* Kurumsal İletişimiletişim▼
8.* Kusur/hata Çözümlemesiçözümlemesi▼
9.* Metin-Resimresim ilişkisi▼
10.* Kısa çizgili - Dilbilimlerdil bilimler▼
 
* Beden dili bilim
▲2.Her bir dilin betimlenmesi (tek dilli sözlük bilim, her şeyden önce eşzamanlı olarak)
* Sosyodil bilimi (toplum dil bilimi)
 
* Psikodil bilimi (uhdil bilim)
▲3.Daha çok dilin karşılaştırılması (karşılaştırmalı dilbilim, iki dilli sözlük bilim, eşzamanlı olarak)
 
▲4.Dil öğretimi ve dil öğrenimi araştırmaları (yabancı dil derslerindeki yabancı dil öğretimi ve öğrenimi de dâhil, Dil laboratuvarındaki çalışmalar, anadilin didaktiği)
 
▲5.Uzmanlık dili araştırmaları (terim bilim, anlaşılırlık sorunları, bilim dili, uzman-amatör iletişimi)
 
▲6.Çeviribilim (Yazılımların sınırlandırılması, teknik belgeleme)
 
▲7.Kurumsal İletişim
 
▲8.Kusur/hata Çözümlemesi
 
▲9.Metin-Resim ilişkisi
 
▲10.Kısa çizgili- Dilbilimler
 
* Bedendilbilim
* Sosyodilbilim (Toplumdilbilim)
* Psikodilbilim (Ruhdilbilim)
* Edimbilim (Pragmatik) (Dil ve davranış, Dil kullanım kuralları, söz eylem kuramı, konuşma kuralları kuramı)
* Budundil bilim
* Budundilbilim
* Bilgisayarlı Dilbilimidil bilimi (yapay dil sistemi)
* Tarihsel Dilbilimidil bilimi (o anki eşzamanlı dil durumu ve etki faktörleri göz önünde bulundurularak artzamanlı dil değişimleri)
* Metindil bilim
* Metindilbilim
* Klinikdil bilim
* Klinikdilbilim
* [[Adli Dilbilimdil bilimi]]
* Bağıntı Dilbilimidil bilimi (Dilsel yapıları ve dilsel sonuçları ayrıca dil bağıntısında sosyal ve dil politikası koşulları inceler.)
* Bütünce DilbilimiDil bilimi
* Betimsel Dilbilimidil bilimi (dillere ve dil sistemlerine dönük mümkün mertebe değerlendirmeden uzak, yani yas koyucu veya normatif olmayan bir betimleme şeklini oluşturmaya yönelir)
* Nörodil bilim
* Nörodilbilim
* Hukukdil bilim
* Hukukdilbilim
* Bilişsel DilbilimDil bilimi
* Feminist DilbilimDil bilimi
* Avrolinguistik, Avrupa dilleriyle ilgilenir.
* Interlinguistik, uluslararası iletişimi ve yapay dilleri inceler.
* Medya DilbilimiDil bilimi
* Nicel DilbilimDil bilimi
* Ekolojik Dilbilimdil bilimi (Dil ve dilin kullanım alanı arasındaki etkileşimi inceler.)
* Paleolinguistik, insan dilinin oluşumunu inceler; psikoloji ve antropoloji ile birçok ortak noktası bulunmaktadır.
 
==== Uygulamalı DilbiliminDil biliminin Önemli Temsilcileri ====
* [[John Langshaw Austin]] ve [[John Searle]] (Dildil Felsefesi, Sözsöz eylem teorisi)
* Jerry Fodor (Patolojikpatolojik Dilbilimdil bilimi modelli için bilişsel derecelendirme hipotezi)
* [[Gottlob Frege]] (Biçimselbiçimsel dili geliştiren ilk kişidir.)
* Paul Grice (Dildil filozofu, konuşma kuralları teorisi ve anlambilimsel içkinlik)
* [[Jacob Grimm]] ve [[Wilhelm Grimm]] (Almanca sözlüğün öncüleri ve modern alman sözlük bilimin kurucularıdır.)
* Samuel Johnson (Modernmodern sözlüğü ilk derleyendir.)
* Raymond Kurzweil (Bilgisayarlıbilgisayarlı dilbilimindil biliminin öncüsü, bilgisayar dayanaklı dil tanısıteşhisi ve dil bileşimi)
* [[George Lakoff]] (Bilişselbilişsel dilbilimindil biliminin önemli temsilcilerindendir.)
* [[William Labov]] (Toplumtoplum dilbilimcidil bilimci, toplum dilbilimsel açılardan dil değişimleri ve dil çeşitlikleri)
* Desmond Morris (göstergebilimsel üçken)
* Charles S. Peirce (İşaret türleri belirti, Ikon, Sembol; İşaret özellikleri)
* [[Edward Sapir]] (Antropolojik dilbilimindil biliminin kurucusudur.)
* Mario Wandruszka (Çok dillilik araştırması)
* Anna Wierzbicka (Natural Semantic Metalanguage)
* [[Ludwig Wittgenstein]] (Çözümleyici dil felsefesinin kurucusudur.)
 
=== Tarihsel Alanlaralanlar ===
==== Tarihsel Dilbilimdil bilimi ====
Genel dilbilimdil bilimi ve tarihsel dilbilimdil bilimi arasında kısmen belirgin olmayan sınırlandırmalar oluşmuştur. Genel dilbilimdil bilimi zaman içerisinde oluşan dilsel değişikliklerin genel prensiplerini, kurallarını ve yasal durumlarını betimleyen bir uzmanlık alanı olarak anlaşılabilir. Genelde tarihsel dilbilimedil bilimine ait sayılan alanlar genel dilbilimindil biliminin de alanları olarak görülebilir.
 
Bunların başında sesbilim, biçim bilgisi, cümle bilgisi araştırmaları, ayrıca [[artsürem]] olarak tanımlanan sözlük ve artsürem açısından (ses değişimi, dil bilgisel değişim, sözlüksel ve anlamsal değişim) sözlüksel anlam bilgisi araştırmaları sayılabilir. Ve ayrıca kelime oluşumu ve kelime tarihini araştıran ([[etimoloji]]) genel prensiplerin, dil oluşumunun ve dil gelişiminin, dil bozulmasının ve dil ölümünün araştırılması da anılabilir.
 
== Genel Dilbilimdil bilimi ==
Genel dilbilimdil bilimi, dilbilimindil biliminin temel alanlarından biridir. Uygulamalı dilbilimdil bilimi ve tarihsel dilbilimdil bilimi genel dilbiliminidil bilimini sınırlandırır. Bu iki uzmanlık alanı ve genel dilbilimdil bilimi arasındaki sınır sıkça farklı şekilde çizilmektedir. Genel dilbilimdil bilimi kavramı; Türk dili ve edebiyatı, Alman dili ve edebiyatı, Latin dilleri ve edebiyatı, Slav dilleri ve edebiyatı gibi ayrı ayrı filolojilere özgü dilbilimdil bilimi olarak anlaşılabilir. Bu kapsamlı anlayışla birlikte uygulamalı ve tarihi dilbilimsel alanların büyük bir kısmı genel dilbilimedil bilime.dahil edilebilir.
 
 
Genel dilbilimdil bilimi öncelikle doğal bir sistem olarak insan diliyle ilgilenir, temel olarak da tek tek dillerle değil de, dilin genel özellikleri ve işleviyle uğraşır. İnsan dilinin yapısı bakımından soyut modelinin çıkarılması, genel dil dışı ortak yönlerin tanımlanması ve açıklanması ile dil kullanımının genel özellikleri de genel dilbiliminindil biliminin inceleme alanı içerisindedir. Sonuç olarak dilin biyolojik kökeni ve dil ile dil kullanımının biyolojik esaslarının araştırılması da genel dilbilimedil bilimine dâhil edilebilir.
 
Genel dilbilimdil bilimi alanı öncelikle temel araştırmalarla uğraşır. Başka bilimlerden yararlanarak kullanışlı bilgilerin elde edildiği diğer bilim alanlarıyla arasında sıkı bir bağ oluşur. Ayrıca genel dilbilimdil bilimi bilişsel biliminin tamamlayıcı bir parçasıdır.
 
Kuramsal dil bilgisi de denilen genel dilbilimdil bilimi, soyut bir sistem olarak dilin bilimsel araştırılması ve dil üzerine ortaya atılan genel kuramlarla ilgilenir, bunun yanı sıra dil sosyolojisi ya da söylem çözümlemesi gibi uygulamalı dilbilimindil biliminin alt alanlarından söylem çözümlemesi olarak çalışır.
 
DilbiliminDil biliminin temel alt alanları şunlardır:
* '''Konuşma DilbilgisiDil bilgisi '''(Dilbilgisel konuşma çözümlemesi, karşılıklı konuşma araştırması): Hiç değiştirilmemiş sözlü iletişim alanını inceler.
* '''Yazı Dili Bilimi:''' Dil sistemi olarak yazılı dili araştırır.
* '''Sözcük bilimi:''' Bir dilin söz varlığının yapılanmasını ve bunun akıldaki temsilini araştırır.
Satır 222 ⟶ 212:
* '''Ses Bilimi (Fonoloji):''' Ses birleşmesi ve hece bilgisi gibi her dilde bulunan ses sistemlerini inceler.
* '''Pragmatik:''' Dil aracılığıyla söz edimi, konuşma ve sözlü anlatım gibi duruma bağlı eylemleri araştırır.
* '''AnlambilimAnlam bilimi (Semantik):''' Bir dildeki cümle ve sözcüklerin anlamlarını araştırır.
* '''Dil Felsefesi:''' Dil ve temel dil kurallarının genel işlevlerini ve dil, düşünce, tasavvur ve gerçeklik arasındaki bağlantıyı araştırır.
* '''Sözdizimi (Sentaks):''' Cümlelerin biçim ve yapılarını inceler.
* '''[[Metin DilbilimDil bilimi]]:''' Metin ve metin öğelerinin yapısını, işlevini ve etkisini araştırır.
 
Kısa bir süredir aşağıdaki araştırma alanları da bağımsız dallar olarak görülebilir:
* '''DilbilgisiDil bilgisi :''' Belli dilbilgisidil bilgisi modelleri yardımıyla dilin yapısını araştırır.
* '''Nicel DilbilimDil bilimi:''' Bir dil kuramı geliştirmek amacıyla istatistik araştırmalar temelinde dil yasalarının gelişmesini inceleyen dilbilimdil bilimi dalıdır.
 
Diğer başlıca araştırma alanları şunlardır:
* '''Biçimbilimsel Sesbilim:''' Sesbilimsel düzeyde kelime yapısını inceler.
* '''Biçimbilimsel Söz Dizim:''' Sözdizimsel değişkelere yönelik biçimbilimsel süreçlerin etkisini ele alır.
* '''Bürün Bilim:''' Vurgu, tonlama, konuşma hızı ve ton yüksekliği gibi alt birimlere ayrılamayan dil olaylarını araştırır. Bürün Bilim, genellikle bağımsız bir alan olarak görülmez; [[Sesses Bilgisibilgisi]], Sesses Bilimbilimi ve [[Sözsöz Dizimidizimi]] alanlarıyla birlikte ele alınır.
 
=== Bazı Temel Araştırma Soruları ===
Satır 244 ⟶ 234:
 
=== Tamamlayıcı Araştırma ===
Sadece karşılaştırmalı dilbilimdil bilimi değil, dilbilgisel özellikleri yardımıyla her bir dilin ya da dil grubunun betimsel araştırmalarının yapılması da genel dilbilimdil bilimi alanına dâhildir. Ayrıca; aşağıda sıralanan araştırma alanları da genel dilbilimdil bilimi alanı içerisine girmektedir.
* Dil Tipolojisi; dillerin tespitini, sayımını, sınıflandırılmasını ve ayrıca dillerin ortak özelliklerini ve farklılıklarını inceleyen bir bilim dalıdır.
* Dil aileleri araştırması genetik akrabalıkları, yani aynı kökten gelen dillerin ortak dilini (ana dil, ortak dil) araştıran bilim dalıdır.
Satır 250 ⟶ 240:
* Dil değişimi, ölü diller
* Soyutlanmış diller, lehçe, dillerin bölünmesi
Bununla birlikte burada uygulamalı dilbilimdil bilimi ile ortak birçok nokta ortaya çıkmaktadır. Her şeyden önce yabancı dil dersleri ve artzamanlı dil değişimleriyle bağlantılı olan konularda bu durum söz konusudur.
 
== Modern Dilbilimdil bilimi ==
Modern dilbilimdil bilimi olarak da bilinen dilbilimdil bilimi, insan dilini farklı yaklaşım biçimlerinde araştıran ve birçok bilim alanından yararlanan bir bilimdir. Dili bir sistem olarak gören dilbilimsel araştırmaların genel içeriği; dilin öğeleri, dilin birimleri ve bunların anlamlarıdır. DilbilimDil bilimi; dilin oluşumu, kökeni ve tarihi gelişimiyle; dilin yazılı ve sözlü [[iletişim]]deki çok yönlü kullanımıyla; dilin algılanması, öğrenilmesi ve [[telaffuz]]uyla, ayrıca olası ortaya çıkabilecek dil bozukluklarıyla ilgilenir.
 
DilbilimDil bilimi terimi ilk kez 19. yüzyılda kullanılmıştır. Bu terim dil incelemelerindeki yeni bir yaklaşımı geleneksel filolojiden ayırmak için ele alınmıştır. [[Filoloji]] öncelikle dilin yazılı metinlere yansıyan tarihsel gelişimiyle ilgilenir. Çalışma alanı kültür ve [[edebiyat]]tır. DilbilimDil bilimi de yazılı metinlerle ve dilin zaman içindeki değişimiyle ilgilenmekle birlikte, konuşulan dillere öncelik tanır, dilin belli bir tarihsel andaki yapısını çözümler.
 
DilbilimDil bilimi genel olarak 3 ana kola ayrılır. Bu sınıflandırmanın yapılması farklı görüşlerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Genel dilbilimdil bilimi ve uygulamalı dilbilimindil bilimin, dilbilimindil biliminin ana kollarından ikisi olduğu üzerinde ortak bir karara varılmışken, üçüncü ana kol olarak karşılaştırmalı dilbilimindil biliminin mi yoksa tarihsel dilbilimindil biliminin mi olduğu hâlâ tartışmalıdır.
 
Hem içerik olarak hem de yöntem olarak çok farklı parçalardan oluşan ve diğer bilimlerin çoğuyla bağlantılı olan çok sayıda büyük ve küçük dilbilimdil bilimi alanları ortaya çıkmıştır.<ref>http://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/kocaman_uygulamali_dilbilimkocaman_uygulamali_dil bilimi.pdf</ref>
 
== DilbiliminDil biliminin Tarihî Gelişimi ==
Antik çağın başlarında Hindistan’da dini metinlerin yorumlanması ve Yunanistan’da filolojiye hazırlık gibi farklı amaçlardan dolayı dille ilgilenilmiştir. DilbilimDil bilimi tarihi Antik çağ başlarından çok sayıda alt alana sahip modern ve bağımsız bir bilim olan günümüz dilbiliminedil bilimine kadarki süreyi kapsar. Bu süreç içerisinde; son zamanlarda gerçekleşen özellikle 19. yüzyılda [[Hint-Avrupa dil ailesi]]nin kurulması, 20.yüzyılda [[Ferdinand de Saussure]] tarafından yapısalcılığın kurulması ve 20. yüzyılın ortalarından bu yana [[Noam Chomsky]] sayesinde üretici dilbilgisinindil bilgisi nin geliştirilmesi en önemli dilbilimsel gelişmeler arasında sayılabilir. <ref>http://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/dilbilim_anadil bilimi_ana.php</ref>
 
== Araştırma Örnekleri ==
Yaklaşım tarzlarındaki üç temel [[paradigma]]sal karşıtlıkla dilbilimsel araştırmalar sürdürülür. Araştırma sorularının oluşturduğu şemalarda bu farklılıklar açıkça uymayabilir.
=== Kuralcı – Betimsel ===
[[Betim]]sel dilbilimdil bilimi gerçekten kullanılan [[olgu]]ları ortaya koymaya çalışan bir bilim dalıdır. Bu dilbilimedil bilimine karşıt olarak da kuralcı kavramı bir dilde zorunlu olarak ortaya çıkan yeni biçimleri, ülküsel ve donmuş bir örnek uğruna yadsıyan,” bir kavram olarak kullanılmaktadır. Aynı zamanda iyi kullanım”ı, “güzel kullanım”ı, “yanlış” diye nitelendiren biçimlere karşı savunan, sorunları yanlış-doğru karşıtlığı içinde ele alan geleneksel dilbilgisinidil bilgisi ni nitelemek için kullanılan bir terimdir. Betimsel dilbilimdil bilimi ise dil olgularını betimlemeye yönelen, salt gerçekleşmiş öğelerden oluşan bir bütünü ele alarak incelemeye verilen isimdir.
 
Yukarıda bahsedilen karşıtlıktan dolayı kuralcı odaklı çalışmalar uygulamalı dilbilimdil bilimi olarak anlaşılır ama akademik alanlarda çok az yer alır. Kuralcı çıkarımlarla ilgili olarak çok tartışmalı görüşler yaygındır. Örneğin; genel olarak, ne ölçüde dil eleştirileri<sup>Her dilin dilsel araçlarının ve ifade gücünün eleştirel değerlendirilmesi</sup> dilbilimsel araştırmaların konusu olabilir ya da olmalıdır. Çünkü dil eleştirileri ya kolayca dil kullanımına ilişkin kayda değer kurallarla birlikte anılıyor ya da sıkça toplum eleştirileri olarak da gösterilmektedir. Kuralcı çalışmalar – belirli gelişim [[norm]]larına uygun olarak çocuğun dil durumunu belirleyen dil gelişim testleri gibi birkaç istisna durum dışında- akademik araştırma ve eğitimlerde yer almazken aksine daha çok bilimsel ve özel taraflarda yapılır.
 
Aynı alanlardaki kuralcı ve betimsel çalışmaların karşılaştırılması aşağıdaki tablodaki gibidir:
Satır 280 ⟶ 270:
| Kelimeleri son harflerinden başlayıp tersine giderek alfabetik sırayla dizen Sözlük
|-
| Ruh DilbilimDil bilimi/ Klinik DilbilimDil bilimi Tıbbi Dil Testleri
| Dil Gelişimi Araştırması
|-
| Toplum DilbilimDil bilimi Kız- Erkek Ayrımı Yapılmayan Dil Kullanımı Şekli
| Cinsiyetlere Özgü Dil Kullanımı Betimlemesi
|}
Satır 290 ⟶ 280:
Olguların süre içinde geçirdikleri evrim açısından ele alınmaları artzamanlılık, olguların evrim dışında ve süreden bağımsız olarak bir dizge biçiminde ele alınması ise eşzamanlılıktır.
 
Bu görüşler dilsel olgunun zaman içindeki (artzamanlı) ya da belirli bir zaman dilimindeki (eşzaman) gelişiminin betimlenip betimlenemeyeceğini belirler. Çoğu dilsel olgu tarihi boyutta da değerlendirilebilmesine rağmen, artzamanlıart zamanlı bilimsel araştırmaların konusu olarak belirli bilim alanları akademik modern dilbilimdedil biliminde yer edinmiştir. Örneğin, bu yüzden toplum dilbilimsel konular ya da söz dizimsel olgular tarihi açıdan çok az ele alınırlarken, kelimelerin ses ve anlam değişiklikleri ya da bir dilin sözcük dağarcığındaki değişiklikler çok uzun zamandır tarihi araştırmaların merkezi olarak gösterilmektedir. Artzamanlılık esas alınarak hazırlanan araştırma sorularının kapsamı ve seçimi anlaşılabileceği gibi daha çok mevcut kaynakların varlığına bağlıdır.
 
Artzamanlı ve eşzamanlı çalışmaların aynı alanlardaki karşılaştırmalarına örnekler aşağıdaki tabloda verilmiştir:<ref>http://w3.balikesir.edu.tr/~mozsari/dilbilimdil bilimi.htm#_Toc121731695</ref>
{| class="wikitable"
|-
Satır 301 ⟶ 291:
| 18.yüzyıl da alman lehçelerinin sınırlandırılması
|-
| Toplum Dilbilimdil bilimi Farklı sosyal kesimlere ait dillerin zamansal olarak karşılaştırılması
| 1900lerde işçi sınıfının dili
|-
Satır 307 ⟶ 297:
| Sanat kelimesinin bugünkü anlam çeşitliliği
|}
=== Doğa Bilimsel (makro) – Sosyal Bilimsel (mikro) ===▼
Bu bağlamda ifade biçimi olarak dilin doğa bilimsel bir durumdan mı yoksa [[toplum bilim]]sel bir durumdan mı ortaya çıktığı araştırılır. Dile göre; [[doğa bilim]]sel durum söz konusu olabiliyorsa, ifade biçimi olarak dilin kültür bilimsel ya da [[filoloji]]k de olması mümkündür. Birçok dilsel olgu hem artzamanlı hem de eşzamanlı olgu olarak yorumlanabilirken; betimsel ve kuralcı olgu gibi durumlarda bilimsel araştırmaların doğa bilimsel ve [[sosyal bilim]]sel boyutlarında kesinlikle ikisinden birinin tercih edilmesi gerekir. Olası bakış açılarından birine kesin karar verilmesiyle birlikte belirli bir araştırma yönteminin seçimi gündeme gelir. Ama bütünce dilbilim bir istisna oluşturur. Çünkü ölçme ve sayma yöntemleri hem dilsel bir sistemin nicel araştırmaları için kullanılabilir hem de dil kullanımının nicel tanımlaması için kullanılabilir.▼
 
▲=== Doğa BilimselDoğabilimsel (makro) – Sosyal Bilimselsosyalbilimsel (mikro) ===
Aynı alanlardaki doğa bilimsel ve toplum bilimsel çalışmaların karşılaştırılması aşağıdaki tablodaki gibidir:▼
▲Bu bağlamda ifade biçimi olarak dilin doğa bilimseldoğabilimsel bir durumdan mı, yoksa [[toplum bilimbilimi|toplumbilimsel]]sel bir durumdan mı ortaya çıktığı araştırılır. Dile göre; [[doğa bilimbilimi|doğabilimisel]]sel durum söz konusu olabiliyorsa, ifade biçimi olarak dilin kültür bilimselkültürbilimsel ya da [[filoloji]]k de olması mümkündür. Birçok dilsel olgu hem artzamanlıart zamanlı hem de eşzamanlı olgu olarak yorumlanabilirken; betimsel ve kuralcı olgu gibi durumlarda bilimsel araştırmaların doğa bilimseldoğabilimsel ve [[sosyal bilimbilimi|sosyalbilimsel]]sel boyutlarında kesinlikle ikisinden birinin tercih edilmesi gerekir. Olası bakış açılarından birine kesin karar verilmesiyle birlikte belirli bir araştırma yönteminin seçimi gündeme gelir. Ama bütünce dilbilimdil bilimi bir istisna oluşturur. Çünkü ölçme ve sayma yöntemleri hem dilsel bir sistemin nicel araştırmaları için kullanılabilir hem de dil kullanımının nicel tanımlaması için kullanılabilir.
 
▲Aynı alanlardaki doğa bilimseldoğabilimsel ve toplum bilimseltoplumbilimsel çalışmaların karşılaştırılması aşağıdaki tablodaki gibidir:
{| class="wikitable"
|-
| '''Doğa BilimselDoğabilimsel'''
| '''Toplum BilimselToplumbilimsel'''
|-
| Ses Bilgisi Belirli seslerin ses bozukluklarındaki telaffuzlarının araştırılması
| Farklı konuşmacı tabakalarına ait insanlarda belirli seslerin telaffuzunun araştırılması
|-
| Metin DilbilimDil bilimi/ Medya Dilbilimdil bilimi Medya metinlerinin üslûp biçimi ve sözdizimsel özelliklerinin incelenmesi
| Zamansal olaylarla bağlantılı olarak medya metinlerinin biçim ve içeriklerinin araştırılması
|-
| Bütünce Dilbilimdil bilimi Diğer kelimelerle sık kullanımıyla ilişkili olarak Kadın kelimesinin belirli metinlerde kullanımı
| Sosyal anlamıyla alakalı olarak Kadın kelimesinin kullanımı
|}
 
== DilbiliminDil biliminin Alt Alanlarının Adlandırılması ==
Sosyal dilbilimdil bilimi veya sosyodilbilimsosyodil bilim değil de sosyolinguistik tabirinin kullanımı, dilbilimdil bilimi ile linguistik kavramlarının kullanımları konusundaki ikilemli duruma çözüm getiren bir örnektir. Psikolinguistik örneğinde de olduğu gibi. Zaman zaman genel dilbilimindil biliminin alt alanı olarak hem teorik dilbilimdil bilimi hem de teori linguistik kullanılmaktadır.
 
“Uygulamalı” dilbilimdil bilimi kavramı altında ne anlaşıldığı tam olarak net değildir. Bir taraftan (dilsel sistemin teorik yapısının, gramer modelinin ve benzeri şeylerin tersine) gerçek uygulamalı dilleri araştıran bir alt alan olarak anlaşılırken, diğer taraftan uygulama sonunda elde edilen araştırma sonuçlarının kullanılmasıyla ilgili bir alt alan olarak anlaşılmaktadır. Genel/teorik ve uygulamalı dilbilimdil bilimi arasındaki bu özel durum sorun yaratmaktadır. İngiliz dili ile ilgili bilimsel alanda applied linguistics (ilk durumda söz konusu olan algılama biçimine göre) mi yoksa linguistics applied (ikinci durumda söz konusu olan algılama biçimine göre) kavramının kullanılacağı konusundaki adlandırma karşıtlığı tartışılmaktadır.
 
== Karşılaştırmalı Dilbilimdil bilimi ==
Karşılaştırmalı Dilbilimdil bilimi (Karşılaştırmalı Modern DilbilimDil bilimi) tarihsel karşılaştırmalı dilbilimdil bilimi için de kullanılan her bir dilin karşılaştırılmasıyla ilgilenen disiplinlere yönelik bir üst kavramdır. Örneğin; bütün dillerde ortak olan dil yapısının nitelikleri gibi bütün doğal dillerde bulunan özellikler genel karşılaştırmalı dilbilimindil biliminin araştırma konusudur.
Karşılaştırmalı dilbilimindil biliminin araştırma alanları şunlardır:
* '''Tarihsel karşılaştırmalı dilbilimdil bilimi (Art sürem):''' 19. Yüzyılda kurulmuştur. Dil karşılaştırması ile ayrı ayrı diller arasındaki akrabalık ilişkileri ile bu dillerin kökenini araştırır ve böylece dil aileleri oluşturur. Bu dil ailelerinden, örneğin Hint-Avrupa, Sami dilleri ve Ural-Altay gibi dil ailelerinin dillerini araştıran birçok disiplin ortaya çıkmıştır. Bu şekilde, karşılaştırma yolu ile çıkarsanan bir akrabalık ilişkisi genetik olarak adlandırılır.
* '''Ayrımsal karşılaştırmalı dilbilimdil bilimi:''' Dilleri eş zamanlı olarak karşılaştıran, Doğu Avrupa’da karşılaştırmalı dilbilgisidil bilgisi de denen ayrımsal karşılaştırmalı dilbilimidil bilimi, yabancı bir dil öğrenirken ana dilin olası etkileri ile bu süreçte karşılaşılan sorunları araştırma gibi konular ve dil tipolojisine yönelik her şeye yoğunlaşır. Araştırılan diller birbiri ile ilişki halinde ise o zaman [[Kontaktlinguistik]]’ten de söz edilebilir.
* '''Dil tipolojisi'''
Karşılaştırmalı Dilbilimdil bilimi art ve eş zamanlı (diyakronik ve senkronik) araştırma yöntemlerine göre farklı dallara ayrılabilir. Genel karşılaştırmalı alanlar, genel dilbilimdil bilimi ve tarihsel dilbilimindil biliminin tarihsel karşılaştırmalı alanlarına da dahil olarak görülebilir.
 
=== Genel Karşılaştırmalıkarşılaştırmalı Dilbilimdil bilimi ===
* '''Alan Tipolojisi:''' Belli dil grupları belirlemek amacıyla ortak bir coğrafi alanda konuşulan dilleri eş zamanlı olarak karşılaştırır.
* '''Ayrımsal Karşılaştırmalı DilbilimDil bilimi:''' Genel olarak iki dil arasındaki farklılıkları belirlemek amacıyla, bu iki dili eş zamanlı olarak karşılaştırır.
* '''Dil Tipolojisi:''' Dil tiplerini belirlemek amacıyla dilleri eş zamanlı olarak karşılaştırır.
* '''Genel Kavramları Araştırma Alanı:''' Bütün dillerde bulunan ortak özellikleri ortaya çıkarmayı amaçlar.
* '''Sosyal DilbilimDil bilimi:''' Farklı lehçe, belirli bir sosyal gruba özgü dil ve uzmanlık alanı dilleri gibi farklı dilsel biçimleri ve bu dillerde bulunan farklılıkları açıkça göstermek amacıyla tek tek dilleri eş zamanlı olarak karşılaştırır. Bu farklılıklar büyük oranda sosyal etmenlerden kaynaklandığı için Sosyal DilbilimDil bilimi, genel dilbilimindil biliminin alt alanı olan Sosyodilbilim’Sosyodil bilim’ in bir dalı olarak da ele alınır.
 
=== Tarihsel Karşılaştırmalıkarşılaştırmalı Dilbilimdil bilimi (Art Sürem) ===
* '''Tarihsel DilbilimDil bilimi:''' Dil ailelerini açıkça göstermek ve bir veya birden çok dilin gelişim sürecini ve Sesbilim, Biçim Bilgisi, Söz Dizimi, Anlam Bilgisi ve Anlatım Bilgisi’ndeki değişiklikleri göstermek amacıyla dilleri art süremli olarak karşılaştırır. Ayrıca dildeki değişmelerle her bakımdan ilgilenir.
 
Bu alanın aşağıda sıralanan bilim dalları ve tarihsel dilbilgisinindil bilgisi nin asıl branşı, yani tarihsel dilbilimdil bilimi ile bir araya gelmesi çok yaygın olan bir gelenektir. Bu bakımdan, geniş anlamda, tarihsel dilbilgisidil bilgisi anlayışı vardır.
* '''Kökenbilim (Etimoloji):''' Kelimelerin ve anlamlarının kökeni ve oluşumunu inceler.
* '''Hint-Germen Dilleri:''' Günümüzde Hint - Avrupa dil ailesi grubunda olan dillerin gelişim süreçlerini karşılaştırarak bu dillerin anadillerinin, ayrıntılı bir biçimde ortaya konan anlamını göstermeye çalışır.
* '''[[Özel Adlar Bilimi]]:''' Özel adların oluşması, anlamı ve yayılmasını araştırır ve bu adları kökenbilim açısından ele alır.
Genel Dilbilimdil bilimi ve Uygulamalıuygulamalı Dil Dilbilimdenbilimden sonra üçüncü büyük bilim dalı olarak genel dilbilimindil biliminin genel ve karşılaştırmalı alanlarının da olduğu Tarihseltarihsel DilbilimDil bilimi, Karşılaştırmalıkarşılaştırmalı dil Dilbilimbilimi yerine konularak eş zamanlı bir sınıflama yapılmaktadır.
 
== Söylem Çözümlemesi ==
Söylem Çözümlemesi, 70’li yıllarda konuşma çözümlemesi çalışmalarıyla ortaya çıkmıştır ve konuşulan dilin çözümlemesi ile uğraşır. Söylem Çözümlemesi, Modern DilbiliminDil biliminin bağımsız bir araştırma alanıdır. Fakat [[Metin DilbilimDil bilimi]] ve Söz Eylem Kuramına yönelik sıkı bağlantıları vardır. Söylem Çözümlemesi’nin amacı, bir toplumdaki bireylerin iletişim kurarken kullandıkları farklı söz edimlerini araştırmaktır.
 
=== Söylem Çözümlemesinin Araştırma Nesnesi ===
Satır 383 ⟶ 374:
 
=== Yazı Bilgisinin Araştırma Nesnesi ===
Modern Dilbilimdil bilimi alanları, bir dilin yazılı açıklamalarında var olan olağan dil olgusunu inceler, bu dil olguları ise bir dildeki imlanın gelişmesi ve sabitleştirilmesine yöneliktir. Birimlerin anlam ayırt edici işlevi ve bu birimlerin dilin seslerle ilgili yapılarıyla olan ilişkileri bakımından belli bir yazı sisteminin birimlerini araştırır.
Yazı Bilgisi araştırmaları, geçerli yazım kurallarına ve tarihsel metinlerin çözümlenmesi ya da dilbilimsel bilgi işlemi dahil, işleyen sistemdeki yazı düzeneğinin değiştirilmesine hizmet eder.
Satır 396 ⟶ 387:
 
== Sözlük Bilimi ==
Sözlük bilimi modern dilbilimindil biliminin içerisinde söz dağarcığı anlamındaki sözlük kuramıdır. Sözlük bilimi, sözcük sistemi ve sözcüklerin anlamlarına yönelik varlık bilimi olarak tanımlanır. Dilsel ifadelerin anlam yapısı ve sözcükler arasındaki bağlantı ile ilgilenir.
 
1960’lı yılların başından beri modern dilbilimdil bilimi içerisinde kendine özgü bir alan olarak var olan sözlük bilimi, dil unsurlarını araştırır ve leksikografik öğeler (biçimbirim), kelime ve sözcük grupları arasındaki ilişkiyi ve kuralları belirlemeye çalışır.
 
[[Leksikografi]] sözlüklerin oluşturulmasıyla ilgilenir ve bunun için sözlük bilimselsözlükbilimsel olgulara başvurur, sözlük bilimselsözlükbilimsel araştırmalara yönelik yeni bilgiler verir.
 
Sözlük bilimine akraba olan diğer dilbilimdil bilimi alanları; [[Adbilim]], Kavrambilim, [[Kökenbilim]], kelime yapısı, [[Deyim]] Bilgisi ve Özel Adlar bilimidir.
 
== Biçim Bilimi (Morfoloji) ==
Modern DilbiliminDil biliminin alt alanı olan Biçimbilimbiçim bilimi, bir dilin anlam taşıyan en küçük parçalarının (Biçimbirim, Morfem) araştırmasını yapar. Biçimbirimler farklı biçimlerde kullanılır, anlam ayırıcı en küçük birimlerden (fonem) oluşur ve bunların kelimelerini oluşturur. Biçimbirim kelimelerin iç yapısındaki dil olgularına ilişkin kurallarla ilgilenir.
 
=== Morfoloji Kavramının Kökeni ===
Morfoloji geleneksel dilbilgisindedil bilgisinde, bükün biçimlerinin ve kelime türlerinin çözümlemesini kapsayan ve sözcük yapısını da dikkate alan biçim bilgisidir.
 
Morfoloji kavramı, tipik [[sözcük]] yapılarını tanımlamak için dilbilimcilerdil bilimciler tarafından 19. yüzyılda ele alınmıştır. Bu kavram köken olarak, özellikle Botanik’teki biçim bilgisini başlatan [[Goethe]]’den gelmektedir. August Schleicher bu kavramı, dilbilimdil bilimi için 1860 yılında sadece başlık olarak benimsedi. Morfemleri ise ilk olarak [[Leonard Bloomfield]] konulaştırdı. Bloomfield (1933) ve Harris (1951) bu konuya ayrı birer bölüm ayırarak eserlerinde yer vermiştir. Morfoloji, konum açısından sürekli bir değişime uğrarken hem hangi dil betimsel alanların ona dahil edilip edilmeyeceği sorusu, hem de değişik [[gramer]] sınıflarının düzenleyici sistemlerine nasıl dahil edileceği konusu farklı yaklaşımlarle ele alınmıştır.
=== Sözcük türetme ===
Sözcük türetme temel birim ve eklerin birleştirilmesiyle oluşturulan kelime yapılarıdır. Örneğin; iyi-lik, güzel-lik gibi… İyi sözcüğüne –lik eki getirilerek sıfattan isim türetilmiştir.
Satır 424 ⟶ 415:
 
'''Evrişim'''
Bazı dilbilimcileredil bilimcilere göre evrişim konusu [[biçim bilgisi]] içerisinde ele alınır. Evrişim, bir kelimenin biçim değişikliği olmadan kelime türünün değişmesidir. Örneğin; “Adam güzel konuştu” ile “güzel çiçeklerden bir demet aldı” cümlelerinde “güzel” sözcüğü biçimsel bir değişikliğe uğramadan ilk cümlede zarf, ikinci cümlede sıfat görevindedir.
 
Almancada bazı isimlerin tekil ve çoğul halleri aynıdır. ''Das Kissen'' (tekil), ''die Kissen'' (çoğul), bu sözcükte de hiçbir biçimsel değişiklik yoktur ve evrişime uğramış bir sözcüktür.
Satır 456 ⟶ 447:
 
== Diğer Alt Alanlar ==
* Bilgisayarlı DilbilimiDil bilimi; doğal dilin, bilgisayardaki kullanımını araştırır.
* Budun DilbilimDil bilimi; dilin, kültürlere özgü farklı kullanımını inceleyen bilim dalıdır.
* Adli DilbilimiDil bilimi; dilsel birimlerin suç bilimine ilişkin araştırmalarını yapar.
* Klinik DilbilimiDil bilimi; dil, konuşma ve yutkunma bozukluklarının tanı ve tedavisiyle ilgilenir.
* Bilişsel DilbilimDil bilimi; bilişsel yapı ve süreç ile dili inceleyen bilim dalıdır.
* Medya DilbilimDil bilimi; iletişim araçları bağlamındaki iletişimde dil ve dil kullanımını inceleyen bilim dalıdır.
* Sinir DilbilimiDil bilimi, dilin sinirsel temellerini ve dile etkilerini araştıran bilim dalıdır.
* Patolojik DilbilimDil bilimi; patolojik dilin öğretisi, içinde dil gelişim bozukluklarının konulaştırılması söz konusudur.
* Siyasal iletişim, dille ilgili politik olayları inceler.
* Psiko DilbilimDil bilimi, dil üretiminin, dilin anlaşılmasının ve dil ediniminin süreçsel ve hareketsel unsurlarını inceleyen bilim dalıdır.
* Nicel DilbilimDil bilimi, dil teorisi tasarlamak için statik araştırmalar temel alınarak dil kurallarını inceleyen bilim dalıdır.
* Hukuk DilbilimDil bilimi, dille ilgili hukuk konularının arka planını araştıran bilim dalıdır.
* Sosyolinguistik toplum ve dil arasındaki karşılıklı etkiyi inceleyen bilim dalıdır.
* Dil istatistiği; bir dil statiğidir ya da herhangi bir dilsel yönün statik verilerinin araştırmasıdır.
* Metin DilbilimiDil bilimi, dilin tümce üstü yapısını inceleyen bilim dalıdır.
 
== Ünlü Dil Bilimciler ==
 
** [[Leonard Bloomfield]] iki dünyaDünya savaşı arasındaki zaman diliminde Amerikan yapısalcılığının en önemli temsilcisidir.
** Franz Bopp, [[Hint- Avrupa dil ailesi]]nin kurucusudur.
** Karl Brugmann, Hint- Avrupa dil ailesinin kurucusu ve yeni <sup>dilbilgicilerin1870’lerin sonunda Leipzig’de August Leskien, Karl Brugmann und Hermann Osthoff’ un kurduğu Leipzig okulundan yeni dilbilgiciler olarak adlandırılan bir grup dilbilimcidil bilimci </sup> ileri gelen temsilcilerinden biridir.
** Karl Bühler dilin işlevini tarif eden Organum Modelini geliştirmiştir.
** [[Noam Chomsky]], üretici dilbilgisinidil bilgisi ni kurmuştur.
** Joseph Greenberg, dil tipolojilerine ilişkin kapsamlı araştırmalar yapmış ve dilde tümel önerme sunmuştur. Afrika dillerinin kökenlerine göre bugünkü sınıflandırılmasını oluşturup Amerind ile Avrasyatik makro dil ailelerini kurmuştur.
** [[Jacob Grimm]] ve [[Wilhelm Grimm]], Alman [[filoloji]]sinin kurucuları olarak görülür.
** Zellig S. Haris, Amerikan betimselciliğinin başyazarıdır.
** [[Louis Hjelmslev]], Kopenhag Okulu’nun baş temsilcisidir ve Glosematik kuramının yaratıcısıdır.
** [[Wilhelm von Humboldt]] karşılaştırmalı dilbilimidil bilimi kurmuştur.
** William Labov, toplum dilbilimdedil biliminde en önemli araştırmacı kişiliklerden biridir.
** [[George Lakoff]], bilişsel dilbilimindil biliminin en önemli temsilcilerinden biridir.
** [[Roman Jakobson]], Prag Okulu’nun üyesidir ve dil kazanımına ilişkin çığır aşan araştırmalara imza atmıştır.
** [[Antoine Meillet]] Hint-Avrupa dil ailesiyle ilgilenmiştir. Ekonomiyi dilin değişiminde itici güç olarak incelemiştir.
** Hermann Osthoff Hint- Avrupa dil ailesinin kurucusudur ve yeni dilbilgicilerin ileri gelen temsilcilerinden biridir.
** Hermann Paul önemli bir dil [[kuram]]cısıdır ve yeni dilbilgicilerin ileri gelen temsilcilerinden biridir.
** Harm Pinkster, dünyadaDünya'da ileri gelen bir [[Latin]] dilbilimcidirdil bilimcidir.
** [[Edward Sapir]], [[Sapir-Whorf Hipotezi]]ne adını veren ve özellikle dil tipolojisinde önemli bir araştırmacıdır.
** [[Ferdinand de Saussure]], Cenevre Okulu’nun ana temsilcisidir, modern dilbilimindil biliminin kurucusu olarak iki yönlü işaret kavramıyla modern dilbilimidil bilimi değerlendirir.
** August Schleicher, karşılaştırmalı dil araştırmalarında Soyağacısoyağacı kuramının kurucusu olarak görülmektedir.
** Johannes Schmidt Dalga Kuramının kurucusudur.
** Nikolai Sergejewitsch Trubetzkoy, Prag okulunun önde gelen temsilcisi ve [[sesbilimses bilimi]]innin kurucusudur.
** [[George Kingsley Zipf]], Zipf Yasaları’yla nicel dilbilimdil bilimi alanında çığır aşan bir araştırmacıdır.<ref>http://w3.balikesir.edu.tr/~mozsari/dilbilimdil bilimi.htm</ref>
 
== Kaynakça ==
Satır 506 ⟶ 497:
* AĞABABA, Naile (2006), Ortaçağ Türk Dil Bilim Adamları, Ahenk Yayınları.
* AKBULUT, Ayşe Nihal (2004), Söylenceden Gerçekliğe : Çeviribilim, Multilingual Yayınları.
* [[Doğan Naci Aksan|AKSAN, Doğan]] (1978), AnlambilimiAnlam bilimii ve Türk Anlam bilimi, Ankara, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-[[Coğrafya]] Fakültesi Yayınları, 2. Baskı, 199 s.
* [[Doğan Naci Aksan|AKSAN, Doğan]] (1982), DilbilimDil bilim Seçkisi, Ankara, [[Türk Dil Kurumu]] Yayınları, .
* [[Doğan Naci Aksan|AKSAN, Doğan]] (1990), Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileri ile DilbilimDil bilim) I-II-III, Ankara, TDK,4. Baskı, 162 s., 164 s, 246 s.
* [[Doğan Naci Aksan|AKSAN, Doğan]] (1993), Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Ankara, Şafak Matbaacılık, 290 s.
* [[Doğan Naci Aksan|AKSAN, Doğan]] (1986), Türkçenin Gücü, Ankara, Türkiye İş Bankası Yayınları.
Satır 514 ⟶ 505:
* [[Doğan Naci Aksan|AKSAN, Doğan]] (2003), Dil Şu Büyülü Düzen..., Bilgi Yayınevi.
* [[Doğan Naci Aksan|AKSAN, Doğan]] (2004), Following the Traces of Pre-Turkic-En Eski Türkçenin İzlerinde, Multilingual Yayınları.
* [[Doğan Naci Aksan|AKSAN, Doğan]] (2004), DilbilimDil bilim ve Türkçe Yazıları, Multilingual Yayınları.
* [[Doğan Naci Aksan|AKSAN, Doğan]] (2005), Türkçenin Zenginlikleri İncelikleri, Bilgi Yayınevi.
* ANONİM(1994) Uygulamalı DilbilimDil bilim Açısından Türkçenin Görünümü, Ankara, Dil Derneği Yayınları, 128 s.
* ARIKAN, Aykut (2006), Bilgi Erişim Sistemleri Bilgi Erşiminde Dil Sorunları, Babil Yayınları, İstanbul.
* AYATA ŞENÖZ, Canan (2005), DilbilimDil bilim/Metin DilbilimDil bilim ve Türkçe, Multilingual Yayınları.
* [[Roland Barthes|BARTHES,Roland]] (1999), Göstergebilimsel Serüven, İstanbul, Kaf Yayıncılık, 4. Basım.
* [[Roland Barthes|BARTHES,Roland]] (2002), S/Z, (Çev.: Sündüz Öztürk KASAR), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları,2. Baskı.
Satır 524 ⟶ 515:
* [[Özcan Başkan|BAŞKAN, Özcan]] (1967), Lenguistik Metodu, İstanbul, Çağlayan Kitabevi, 191 s, (2003), Multilingual Yayınları.
* [[Özcan Başkan|BAŞKAN, Özcan]] (2006), Dilde Yaratıcılık, Multilingual, İstanbul.
* BAYRAV, Süheyla (1969), Yapısal DilbilimiDil bilimi, İstanbul
* BAYRAV, Süheyla (2000), Roma Dillerinin Doğuşu ve Gelişmesi, Multilingual Yayınları.
* BAYRAV, Süheyla (2001), Chanson de Roland Edebiyat ve Üslup Tahlili, Multilingual Yayınları.
* BAYRAV, Süheyla- YERGUZ, İsmail (2002), Okuma Anlama Yorumlama (Bir Yaklaşım Denemesi), Multilingual Yayınları.
* BAUMGARTNER, Klaus-STEGER, Hugo (1983), Modern Lenguistiğe Giriş (İletişim ve Dil-Lenguistik Yapılıkcılık), (Çeviren: Mehmet AKALIN), İzmir, Ege üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1983, 8+159 s.+7 s. Doğru-Yanlış Cetveli.
* [[Émile Benveniste|BENVENISTE, Émile]] (1995), Genel DilbilimDil bilim Sorunları, (Çeviren: E. ÖZTOKAT), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
* COMRIE, Bernard (2005), Dil Evrensellikleri ve DilbilimDil bilim Tipolojisi, İstanbul, Hece Yayınları, 301 s.
* CHOMSKY, Noam (2001), Dil ve Zihin, Ayraç Yayınları.
* CHOMSKY, Noam (2002), Dil ve Sorumluluk, Ekin Yayınları.
* CONDON, John (1998), Kelimelerin Büyülü Dünyası (AnlambilimAnlam bilimi ve İletişim)-, İstanbul, İnsan Yayınları
* CULLER, Jonathan (1985), Saussure, Afa Yayıncılık, 126 s.
* DEMİRCAN, Ömer (1993), Yabancı Dil Öğretim Yöntemleri, İstanbul, Ekin Yayınıcılık.
* DENKEL, Arda (1996), Anlam ve Nedensellik, İstanbul, Kabalcı Yayınevi
* DIETRICH, Ayşe Pamir (2002), DilbilimDil bilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual Yayınları.
* DIETRICH, Ayşe Pamir (2001), Rusça Sözdizimi, Multilingual Yayınları.
* DİLÅÇAR, Agop (1978), Anadili İlkeleri ve Türkiye Dışındaki Başlıca Uygulamaları, Ankara, TDK,52+2 s.
* DURAK, Mustafa (2002), Fransız Dilinin Sesletimi, Multilingual Yayınları.
* DURAK, Mustafa (2005), DilbilimDil bilim/Terimden Anlama, Multilingual Yayınları.
* DUYMAZ, Enes-TURAN, Abdulkadir (2006), Türkçede Anlam Bilgisi, Birleşik Yayınevi.
* ERGENÇ, İclâl (1989), Türkiye Türkçesinin Görevsel Sesbilimi, Ankara,Engin Yayınları.
* ERKMAN-AKERSON, Fatma (1991), Anlam-Çeviri-Karşılaştırma, İstanbul, Abc Kitabevi.
* ERKMAN-AKERSON, Fatma ve Ş. Ozil (1998), Türkçede Niteleme: Sıfat İşlevli Yan Tümceler, İstanbul:Simurg.
* ERUZ, F. Sakine (2003), Çeviriden ÇeviribilimeÇeviri Bilimine Yüzyılımızın Penceresinden Çeviribilimsel Gelişmelere Bir Bakış, Multilingual Yayınları.
* FRIEDRICH, Johannes (2001), Kayıp Yazılar ve Diller, Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
* FİLİZOK, Rıza (2001), Anlam Analizine Giriş, İzmir, Ege Üniversitesi Basımevi.
* GEZGİN,A.G. (2002), Tefsirde Semantik Metod, İstanbul, Ötüken Neşriyat
* GORLEE,L.L. (2002), Göstergebilim ve Çeviri Sorunu, Günce Yayınevi.
* GUIRAUD, P. (1999), AnlambilimAnlam bilimi, İstanbul, Multilingual.
* GUIRAUD, P.(1994), Göstergebilim, Ankara, İmge Kitabevi, 2.Baskı.
* [[V. Doğan GÜNAY|GÜNAY, V. Doğan]] (2002), Göstergebilim Yazıları, Multilingual Yayınları.
* [[V. Doğan GÜNAY|GÜNAY, V. Doğan]] (2007), Metin Bilgisi, İstanbul: Multilingual Yayınları, 3. baskı, 528 s.
* [[V. Doğan GÜNAY|GÜNAY, V. Doğan]] (2004), Dil ve İletişim, İstanbul, Multilingual, 282 s.
* [[V. Doğan GÜNAY|GÜNAY, V. Doğan]] (2007), SözcükbilimeSözcük bilimine Giriş, İstanbul, Multilingual, 311 s.
* İMER, Kâmile (1998), Türkiye'de Dil Planlaması: Türk Dil Devrimi, Kültür Bakanlınığı Yayınları, Ankara, XIV+219s.
* İNCE, Özdemir(?), Yazınsal Söylem Üzerine, İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları.
Satır 562 ⟶ 553:
* KARAAĞAÇ, Günay (2005), Dil, Tarih ve İnsan, Akçğa Yayınıları.
* KAYAN, Korhan (2005), Hindistan'a Diller, İmge Kitabevi.
* KIRAN EZİLEN, Ayşe- KORKUT, Ece-AĞILDERE, Suna (2003), Günümüz DilbilimDil bilim Çalışmaları, Multilingual Yayınları.
* KIRAN, Zeynel (1996), DilbilimDil bilim Akımları, Ankara, Onur Yayınları, 278s.
* KIRAN, Zeynel (2000), Yazınsal Okuma Süreçleri, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 302 s.
* KIRAN, Zeynel ve A. (2001), DilbilimeDil bilimine Giriş, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 330s.
* KÖKSAL, Dinçel (2005), Çeviri Eğitimi Kuram ve Uygulama, Nobel Yayınları.
* LYONS, John (1983), Kuramsal DilbilimeDil bilimine Giriş, (Çeviren: Ahmet KOCAMAN), TDK, Ankara, 449 s.
* MARTINET, A. (1998), İşlevsel Genel DilbilimDil bilim, (Çeviren: Berke VARDAR), İstanbul, Multilingual.
* NETTLE, D. ve Suzanne ROMAINE (2002), Kaybolan Sesler (Dünya Dillerinin Yok Oluş Süreci), (Çeviren: Harun Özgür TURAN), İstanbul, Oğlak Yayınıları, 362 s.
* NİDA, Eugene A. (2003), DilbilimDil bilim Üzerine Tartışmalar, Multilingual Yayınları.
* ÖZEREN, A. (1996), Afaziyoloji, Adana, Çukurova Üniversitesi.
* ÖZÜNLÜ, Ünsal (2001), Edebiyatta Dil Kullanımları, İstanbul, Multilingual, 272 s.
* ÖZSOY, Sumru (2006), Türkçenin Yapısı-I (Sesbilim), Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 135 s.
* PALMER,F.R. (2001), Semantik (Yeni Bir AnlambilimAnlam bilimi Projesi), (Çeviren:Ramazan ERTüRK), Kitâbiyât
* PERROT, Jean (1997), DilbilimDil bilim, İstanbul, İletişim Yayınları, 121 s.
* RİFAT, Mehmet (1998), XX. Yüzyılda DilbilimDil bilim ve Göstergebilim Kuramları (1. Tarihçe ve Eleştirel Düşünceler), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 223 s.
* RİFAT, Mehmet (1998), XX. Yüzyılda DilbilimDil bilim ve Göstergebilim Kuramları (2. Temel Metinler), (Çeviriler: Mehmet ve Sema RIFAT), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 341 s.
* SAUSSURE, FERDINAND de (1985) , Genel DilbilimDil bilim Dersleri , (Çeviren: Berke VARDAR), Ankara.
* SARICA, Mustafa (2005), Sözlü Dil Yapısı, Multilingual Yayınları.
* SEBUKTEKİN, Hasan (2006), Kontrastive Linguistik, Nobel Yayınları, İstanbul. (Türkçe-Almanca)
* SELEN, Nevin (1979), Söyleyiş Sesbilimi, Akustik Sesbilimi ve Türkiye Türkçesi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
* TAMBA-MECZ,I. (1998), AnlambilimAnlam bilimi, İstanbul, İletişim Yayınları
* TANRIDAĞ, O.(1991), Afazi, Ankara:GATA Basımevi.
* TEKCAN, Ali-GÖZ, İlyas (2005), Türkçe Kelime Normları, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
* TOKLU, M. Osman (2003), DilbilimeDil bilimine Giriş, Akçağ Yayınları.
* UĞUR, Nizamettin (2003), AnlambilimAnlam bilimi Sözcüğünün Anlam Açılımı, Doruk Yayınları.
* UZUN, Nadir Engin (2006), BiçimbilimBiçim bilimi Temel Kavramları, Papatya Yayıncılık, Ankara.
* UZUN, N. Engin (1998), DilbilgisininDil bilgisi nin Temel Kavramları (Türkçe üzerine Tartışmalar), Ankara, 168 s.
* ÜÇOK, Necip (1947), Genel DilbilimDil bilim, Ankara. (2004) Genel DilbilimDil bilim (Lenguistik), Multilingual Yayınları.
* ÜÇOK, Necip (1951), Genel Fonetik, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara.
* VARDAR, Berke (1968), DilbilimDil bilim Sorunları, İstanbul.
* VARDAR, Berke (1998), DilbiliminDil bilimin Temel Kavram ve İlkeleri, İstanbul, Multilingual, 190 s.
* VARDAR, Berke (2002), DilbilimDil bilim Yazıları, Multilingual Yayınları.
* VARDAR, Berke (2002), DilbilimdenDil bilimden Yaşama: Yapısalcılık, Multilingual Yayınları.
* VARDAR, Berke (2003), Açıklamalı DilbilimDil bilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual Yayınları.
* VARDAR, Berke (Yöneten) (1983), XX. Yüzyıl DilbilimiDil bilimi (Kuramcılardan Seçmeler), TDK, Ankara, 274 s.
* VARDAR, Berke (1998), Açıklamalı DilbilimDil bilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul.
* YAZICI, Mine (2004), Çeviribilimin Temel Kavram ve Kuramları, Multilingual Yayınları.
* YAZICI, Mine (2004), Çeviri Etkinliği, Multilingual Yayınları.
Satır 615 ⟶ 606:
 
<!--kategoriler-->
{{DEFAULTSORT:DilbilimDil bilimi}}
[[Kategori:DilbilimDil bilimi| ]]
 
 
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Dilbilim" sayfasından alınmıştır