Vikipedi:Adil kullanım: Revizyonlar arasındaki fark
İçerik silindi İçerik eklendi
Karahipemre (mesaj | katkılar) Karahipemre Vikipedi |
k Karahipemre tarafından yapılan değişiklikler geri alınarak, Rapsar tarafından değiştirilmiş önceki sürüm geri getirildi. |
||
1. satır:
{{yönerge|VP:AK|VP:ADİL}}
'''Adil kullanım''', kısıtlı bir dizi durumda, bazı telif hakkı saklı materyallerin kullanımını savunan bir doktrindir. Ancak metin, resim ve diğer materyallerin telif hakkı durumlarını dikkate almadan özgürce kullanmaya izin veren genel bir izin değildir.
Vikipedi resim veya içeriğin 'adil kullanım'ına, sadece söz konusu materyallerin adil kullanım için yasal kriterleri karşıladığı ve ayrıca tekrarlanamaz (örneğin adil kullanım ile kullanılacak resmin özgür lisanslı bir resimle değiştirilemeyeceği durumlarda) olduğu durumlarda izin verir. Bu durum, örneğin tarihi bir olayda geçerlidir, ancak bir aracın, binanın veya yaşayan kişinin tanıtım resminin alternatifi kolaylıkla bulunabilir.
'Adil kullanım' iddiası, bu iddiada olan kişi tarafından savunulmalıdır. Herhangi bir şeyin 'adil kullanım' kriterlerini sağladığına karar vermek yükleyen/ekleyenin sorumluluğunda olsa da, eklenen materyal okuyucuya aynı bilgiyi verecek şekilde özgür lisanslı bir alternatifle değiştirilebiliyorsa, çıkartılması ve özgür alternatif talebinde bulunulması kuvvetle muhtemeldir.
==Yasal durum==
ABD telif hakkı yasasına göre, 1922'den sonra yayımlanan hemen hemen her eser telif hakkı altında olabilir (elbette bu durumun istisnaları vardır — ayrıntılar için [[Amerika Birleşik Devletleri Telif Hakkı Kanunu]]'na bakınız.) Genelde telif hakkı sahibinin izni olmadan telif hakkı saklı çalışmayı kullanmak [[telif hakkı ihlali]]dir ve yasadışıdır. Aynı şekilde, Amerika Birleşik Devletleri sunucularında bulundurulan Vikipedi'de de sadece telif hakkı altında ''olmayan'' veya özgür bir lisansa sahip olan materyaller kullanılabilir.
Telif hakkı kanununun bir maddesinde, '''[[adil kullanım]]''' (standartların farklı olabileceği bazı ülkelerde "adil anlaşma" da denir) adı verilen ve telif hakkı saklı materyali hak sahibinden izin almadan kullanmak için '''kısıtlı''' bir hak sağlayan önemli bir kural istisnası mevcuttur. Bu sayfa, Türkçe Vikipedi'de adil kullanım materyallerinin kullanımı için bir rehber olarak hazırlanmıştır — neyin adil kullanıp olup neyin olmadığı hakkında bir rehber olma ve adil kullanım altında materyal kullanmak isteyen kullanıcılara yol gösterme amacını taşımaktadır. Ancak, resmi bir politika değildir.
'''''Siz, yükleyen/ekleyen kişi olarak, yasal olarak katkılarınızın yasal olup olmadığına karar vermekle yükümlüsünüz.'''''
Eğer telif hakkı saklı bir çalışmayı "[[adil kullanım]]" gerekçesiyle kullanıyorsanız, bunu belirten bir not eklemek zorundasınız (isimler ve tarihlerle birlikte). Amacımız Vikipedi'nin içeriğinin özgürce kullanılmasını ve bunun mümkün olan en çok sayıda tekrarlanmasını sağlamaktır. Bu yüzden [[GÖBL]] veya [[Creative Commons]] (sadece '''by''' ve '''by-sa''' türleri) ile lisanslanan veya [[kamu malı]] olan orijinal resim ve ses dosyalarını kullanmak, adil kullanım altında kullanılan telif hakkı saklı materyalleri kullanmaya tercih edilir. Telif hakkı sahiplerinden çalışmalarının özgür lisans şartları altında kullanımını mümkün kılan bir lisans izni istemek için [[Vikipedi.Standart izin mektupları]] sayfasına bakınız.
Başkalarının telif hakkını ihlal eden materyalleri asla kullanmayın. Bu durum yasal sorunlar doğurabilir ve projeye ciddi zararlar verebilir. Eğer şüphe duyuyorsanız, kendiniz yazın. Wikimedia Vakfı, herhangi bir zamanda telif hakkı saklı içeriği çıkartma hakkını saklı tutar.
Telif hakkı kanununun fikirlerin '''yaratıcı ifade'''sini kapsadığını, ancak fikirleri veya bilgileri kapsamadığını unutmayınız. Bu nedenle, bir ansiklopedi maddesi veya diğer çalışmayı okuyup kendi cümlelerinizle yazmanız ve Vikipedi'ye eklemeniz tamamen yasaldır (Genel bağlamda ne ölçüde bir yeniden düzenlemenin gerekli olduğuyla ilgili tartışmalar için [[intihal]] ve [[adil kullanım]]a bakınız)
==Kanun==
[[1976 Amerika Birleşik Devletleri Telif Hakkı Kanunu|1976 tarihli telif hakkı kanunu]], telif hakkı saklı materyalin kullanımının adil olduğunu ve hak sahibinin izninin gerekip gerekmediğine karar verebilmek için dört faktör belirlemiştir. [http://www4.law.cornell.edu/uscode/17/107.html]
<blockquote>
Bölüm 106 ve 106A'nın şartlarına rağmen; kopyalayarak çoğaltma veya telefon kayıtları veya bu bölüm tarafından tanımlanan diğer benzer türde kullanımlar da dahil olmak üzere, telif hakkı saklı bir çalışmanın eleştiri, yorum, haber, öğretim (sınıflarda kullanım için çoklu kopyalama da dahil olmak üzere), burs veya araştırma gibi amaçlar için adilane bir biçimde kullanımı bir telif hakkı ihlali değildir. Bir çalışmanın kullanımının adil bir kullanım olup olmadığını belirlemek için aşağıdaki faktörler dikkate alınır—
# kullanımın amacı ve özelliği, kullanımın ticari amaçlı veya kar amacı gütmeyen eğitimsel amaçlar için olup olmadığı;
# telif hakkı saklı çalışmanın türü;
# kullanılan kısmın telif hakkı saklı çalışmanın bütününe oranla değeri ve kalitesi
# kullanımın telif hakkı saklı çalışmanın potansiyel piyasasına veya değerine olan etkisi
Bir çalışmanın yayımlanmamış olması, eğer yukarıdaki tüm kriterler topluca dikkate alınmamışsa, tek başına adil kullanımın varlığı anlamına gelmemektedir.[http://www4.law.cornell.edu/uscode/17/107.html]
</blockquote>
Kısaca bunlar şu anlamlara gelir: 1. Kullanım orijinalinin "amacını aşacak" şekilde olmamalı, bunun yerine öğretici ve eleştirel nitelikte olmalıdır. 2. Orijinalin yüzde olarak ne kadar azı kullanılırsa, kullanımın adil olduğu iddiası o kadar güçlenir. Ancak yine de söz konusu bölümün önemi de ayrıca dikkate alınır (örneğin en önemli kısmı alıntılamak, orijinal eserin tamamını işlevsiz hale getirebilir). 3. Kullanım, eleştiri veya parodi olmamasına rağmen, hak sahibinin orijinal çalışmasından yararlanma imkanını ortadan kaldırmamalıdır (örneğin orijinal çalışma için direkt bir market alternatifi olarak kullanım)
Vikipedi bu şartlara, resmin alternatifinin herhangi bir yazar tarafından üretilebilmesi durumunda 'adil kullanım'ın geçerli olmayacağı ve kullanıcılarının özgür resimler elde etmek için gerekli adımları atması gerektiği şartını eklemiştir.
Ayrıca danışılabilecek bazı önemli hukuksal kaynaklar da mevcuttur. Bu kaynaklar bu faktörlerde geçen bazı öznel terimlerin ("kalite" ve "amaç" gibi) geçmişteki davalarda nasıl yorumlandığını anlamak açısından yararlıdır. Stanford Üniversitesi Kütüphanesi, konuyla ilgili davaların bazılarının [http://fairuse.stanford.edu/Copyright_and_Fair_Use_Overview/chapter9/9-c.html özetlerini derlemiştir].
Vikipedi'de telif hakkı saklı, lisanssız materyaller, mahkemeye verildiğimizde adil bir kullanım olduğu kararının verileceğinden kesinlikle eminsek, kullanılabilir. Ancak özgür ansiklopedi amacımızı sekteye uğratmamak ve gereksiz yasal sorunlardan kaçınmak için, mümkün olan her durumda adil kullanım materyalleri yerine "özgür" materyaller kullanılmalıdır.
<div class="boilerplate metadata vfd" style="background-color: #F3F9FF; margin: 0 auto; padding: 0 10px 0 10px; border: 1px solid #AAAAAA;">
==Politika==
{| class="messagebox"
|-
| [[Image:Green check.png|30px]]
| '''Bu bölüm Vikipedi'nin [[Vikipedi:Politika ve yönergeler|resmi politikalarından]] biridir.''' Bölümün içeriği, uygulanması gereken bir standart olarak [[Vikipedi:Vikipedistler|Vikipedistler]] tarafından benimsenmektedir. Bölümde değişiklik yapmadan önce, bu değişikliklerin Vikipedistler'den '''onay''' aldığına emin olun. Uygun görmediğiniz bir madde varsa, [[{{NAMESPACE}} tartışma:{{PAGENAME}}|'''tartışma sayfasında''']] sebepleri ile açıkça belirtin.
|}{{Vikipedi:Adil kullanım politikası}}
</div>
Hızlı bir test olması açısından, kendinize şu soruyu sorun: "Bu resim, aynı etkiyi verecek başka bir resimle değiştirilebilir mi?" Eğer cevap evet ise, resim muhtemelen yukarıda verilen kriterlere uymuyordur ve kullanılmamalıdır.
==Uyumsuzluk==
Bu politikaya uymayan resimler, yükleyen kullanıcıya haber verildikten 48 saat sonra silinebilir. Bunun sebebi, geçmişte olduğu gibi adil kullanımın yanlış bir şekilde uygulanabilir oluşudur. Resmi yükleyen kullanıcı, resmin adil kullanım olup olmadığıyla ilgili açıklama (herkes bir açıklama getirebilecek olsa da) ve kanıt sunmalı ve tüm girişimlerini Vikipedi'nin adil kullanım politikasına uygun olarak gerçekleştirmelidir. Ek olarak, [[Özel:Upload]] sayfası, resim yükleme şartlarımız konusunda oldukça spesifiktir. Adil kullanım gerekçesiyle yüklenen resimler herhangi bir maddede kullanılmamaları durumunda silinebilirler.
==İçeriğin kullanımı==
Vikipedi'nin birincil hedefi, herkesin kullanabileceği [[özgür içerik]]li bir ansiklopedi yaratmaktır. Bu nedenle ''sadece'' Vikipedi için lisanslanmış veya ''sadece'' ticari-olmayan kullanım ("yeterince özgür" sayılmamaktadır) için lisanslanmış resimler (adil kullanım kapsamında sayılmadıkları sürece) kabul edilmemektedir. Mevcut politika bu konuda çok net kriterler öne sürmemektedir, zira telif hakkı saklı materyallerin (kar amacı gütmeyen bir organizasyon tarafından yürütülen) Türkçe Vikipedi'de kullanımının adil kullanım sayılıp sayılamayacağı konusunda bir çok faktör önem kazanmaktadır. Bu kullanımlar başka bağlamlarda (örneğin kar amacı güden bir organizasyonda) adil kullanım olarak sayılmayabilir. Bir şeyin Vikipedi'de adil kullanım kapsamında sayılması, otomatik olarak başka bağlamlarda da adil kullanım sayılacağı anlamına '''gelmez''' — içeriği kullananlar kendi şartlarını göz önünde bulundurarak konuyla ilgili kararı vermelidir. Vikipedi adil kullanım standartları, Amerika Birleşik Devletleri telif hakkı kanunlarına göre şekillendirilmiştir ve adil kullanım/"adil anlaşma" kanunları diğer bazı ülkelerde de var olsa da, çoğunlukla Amerika Birleşik Devletleri kanunlarına oranla farklılık göstermektedirler.
Başta ticari kullanımlar olmak üzere Vikipedi'nin içeriğini kullanmak isteyenler için bir adil kullanım tanımının en önemli kısmı, resmin orijinal kaynağı konusundaki bilginin doğru olmasıdır. Bu, kendi kullanımlarının adil kullanım sayılıp sayılamayacağı kararını verebilmeleri için gereklidir. Bizim değerlendirmemize güvenemezler, zira bizim ne söylediğimizin bağımsız olarak yasal sorumlulukları vardır. Orijinal kaynağı tanımlamak genel olarak yararlıdır, zira orijinal telif hakkı sahibinin haklarına tecavüz etmediğimiz iddiasını güçlendirmeye yaramaktadır.
==Kabul edilebilir kullanımlar==
''Politika''daki tüm kriterleri sağlayan, ancak aşağıdaki kategorilerin hiçbirine girmeyen içerik, ''materyalin ne olduğu'' ve ''nasıl kullanıldığı''na bağlı olarak adil kullanım sayılabilir veya sayılamaz. Eğer belirli bir örneğin adil kullanım olup olmadığının değerlendirilmesinde yardıma ihtiyacınız varsa, [[Vikipedi tartışma:Telif hakları]], [[Vikipedi tartışma:Telif sorunları]] ve [[Vikipedi tartışma:Adil kullanım]] gibi konuyla ilgilenen ve telif hakları konusunda bilgi sahibi olan kullanıcıların izleme ihtimali olan sayfalarda sorunuz.
===Metin===
Bir anafikri tasvir etmek, bütünlük sağlamak veya belirli bir bakış açısı ya da fikre atıfta bulunmak için kullanılan telif hakkı saklı metinlerin kısa ve kaynak belirtilmiş alıntıları, adil kullanım kapsamında değerlendirilebilir. Metin bire bir kullanılmalıdır, herhangi bir değişiklik köşeli parantezle (örn: [''eklenmiş metin'']) açıkça işaretlenmelidir. Telif hakkı saklı metinlerin tamamı için kaynak belirtmek '''zorunludur'''.
Genelde telif hakkı saklı haber materyalleri (gazeteler ve haber ajansları gibi), film senaryoları ve diğer çeşitli metinlerin geniş bir biçimde alıntılanması, adil kullanım kapsamında '''değerlendirilmez''' ve Vikipedi politikası tarafından yasaklanmıştır.
===Ses klipleri===
Eleştirel veya tarihi yorumla birlikte sunulmuş, telif hakkı sahibine atıfta bulunarak kullanılmış ve bir müzik türü ya da grubunun tanımlanması için kullanılan ''kısa'' ses klipleri (30 saniyenin altında veya parça süresinin %10'undan kısa) adil kullanım kapsamında değerlendirilebilir.
Kamuya mal olmuş şahısların konuşmaları gibi tarihi olayların ses klipleri, kritik veya tarihsel eleştiriyle birlikte sunulması ve konuşmacıya atıfta bulunulması durumunda kullanılabilir.
Telif hakkı saklı metin içeren Vikipedi maddelerinin ses kayıtları yasal problemler yaratabilir (çünkü söz konusu ses dosyası GÖBL altında lisanslanamaz) ve kaçınılması gerekir.
Daha fazla bilgi için lütfen bakınız: [[Vikipedi:Müzik örnekleri]]
===Resimler===
Bir kaç tür telif hakkı saklı resim, Vikipedi'deki eleştirel yorum ve analiz içeren maddelerde iyi niyetle kullanılmaları durumunda adil kullanım kapsamında değerlendirilebilir. Bu tür bir karar, telif hakkı saklı resmin yerine özgür lisanslı bir resmin kullanılıp kullanılamayacağına göre verilmelidir.
* '''Kapak resimleri.''' Çeşitli nesnelerin kapak tasarımları, tanıtım ve eleştirel yorum için (eleştirel yorumsuz tanıtım için kullanılamaz)
* '''Takım ve şirket logoları.''' Tanıtım için. Bkz: [[Vikipedi:Logolar]]
* '''Pullar ve para birimleri.''' Tanıtım için.
* '''Diğer promosyona yönelik materyal.''' Posterler, programlar, afişler, reklamlar. Eleştirel yorum için.
* '''Film ve televizyondan alınmış ekran görüntüleri.''' Eleştirel yorum ve sinema/televizyon tartışmaları için.
* '''Yazılım ürünlerinden alınmış ekran görüntüleri.''' Eleştirel yorum için.
* '''Tablolar ve diğer görsel sanat çalışmaları.''' Eleştirel yorum için, belirli bir teknik veya okulu tasvir eden resimler de dahil.
* '''Tanıtım fotoğrafları''' Tanıtım ve eleştirel yorum için. Bkz: [[Vikipedi:Tanıtım fotoğrafları]]
==Karşı örnekler==
Bazı kişiler adil kullanım konseptini neyin adil kullanım ''olmadığını'' görerek daha iyi anlayabilmektedirler. Aşağıda ''kesinlikle'' adil kullanım olarak kabul edilemeyecek bazı kullanım örnekleri sunulmuştur.
# Telif hakkı saklı bir kaynaktan alınan bir veya daha fazla sayıda kaynak belirtilmemiş metin parçası içeren bir madde
# Bir albüm kaydının kapağından kesilerek oluşturulan ve güllerle ilgili bir maddede kullanılan bir gül resmi
# Telif hakkı saklı bir atlastan alınarak kullanılan ve ilgili bölgeyle ilgili maddede kullanılan detaylı bir harita. Bu haritanın adil kullanım kapsamında kullanılabileceği tek bağlam, maddenin tamamının veya bir kısmının direkt olarak haritayla ilgili olması durumudur. Örneğin tartışmalı bir bölgenin tartışmaya yol açan bir haritası, eğer bu tartışma maddede yer bulduysa, adil kullanım kapsamında kullanılabilir.
# Sembolik sayılacak kadar ünlü olmayan İspanya İç Savaşı'yla ilgili bir sanat eserinin, söz konusu savaşın maddesinde kullanılması (ancak sembolik statüsünden dolayı Picasso'nun ''Guernica'' tablosunun küçük bir resminin "Guernika'nın bombalanması" maddesinde kullanılması adil kullanım sayılabilmektedir).
# Sembolik sayılacak kadar ünlü olmayan ve bir basın ajansından (örn. [[Reuters]]) alınan bir resmin, söz konusu resmin konusuyla ilgili maddede kullanılması. Eğer resmin kendisi haber değeri taşıyorsa (örn. tartışma yaratan Muhammed karikatürlerinin gazete taramasıyla aynı ölçüde kötü şöhrete sahip bir fotoğraf), bu fotoğrafın düşük çözünürlüklü bir sürümününi lgili maddelerde kullanımı adil kullanım sayılabilir.
# [[Hakan Şükür]] maddesinde kullanılan Hakan Şükür futbolcu kartı. Bir sportif kart, sadece madde (veya bir altbaşlığı) ''kartın kendisini'' konu alıyorsa adil kullanım kapsamında kullanılabilir. Örnek olması açısından [[:en:Billy Ripken]] maddesini inceleyiniz.
# Kapaktaki kişinin tanıtımı için kullanılan dergi kapağı resmi. Ancak söz konusu dergi kendi başına bir madde sahibi olabilecek ölçüde bilinir ise, adil kullanım kapsamında sayılabilir (Örnek: Time dergisi)
# Yaşamakta olan bir kişinin sadece nasıl göründüğünü gösteren bir resim
# İnternette bulunan, orijinal kaynağı belirsiz veya doğrulanabilir olmayan herhangi bir resim
== Adil kullanım resim dosyalarını etiketlemek ==
[[Vikipedi:Resim telif etiketleri#Adil kullanım|Adil kullanım telif etiketleri]]ni kullanarak resimleri adil kullanım olarak işaretleyebilirsiniz. Eğer adil kullanım gibi gözüken bir dosya bulduysanız, aşağıdaki etiketlerden uygun olanını seçebilir ve resim tanım sayfasına ekleyebilirsiniz:
{{Vikipedi:Resim telif etiketleri/Adil kullanım}}
Lütfen resmin alındığı kaynağı da gerekçeye ekleyin. Adil kullanım hakkında "genel bir kural" olmadığını unutmayın, [[Yardım:Resim sayfası#Adil kullanım gerekçesi|tüm adil kullanımlar açıklanmalıdır]] ve her spesifik kullanım için bir gerekçe sunulmalıdır (diğer bir deyişle; resim sayfalarında adil kullanım iddiasında bulunulmuş olsa da, resmin kullanıldığı her sayfa için, ilgili sayfada resmin kullanıldığına dair resim sayfasında farklı bir gerekçe bulunmalıdır).
==Diğer Wikimedia projeleri==
Yukarıdaki yönergeler "Wikipedia'nın Türkçe sürümü" olan ve http://tr.wikipedia.org adresinde konuşlanan '''Vikipedi''''ye özeldir. Diğer dillerdeki Wikipedialar da dahil olmak üzere, diğer Wikimedia projeleri adil kullanım konusundaki farklı politikalara sahip olabilir. '''Lütfen ''her'' projenin ilgili politikasını kontrol ediniz, zira bazı projeler adil kullanımı ''kesinlikle'' kabul etmemektedir.'''
==Ayrıca bakınız==
* [[Vikipedi:Adil kullanım gerekçelendirme yönergesi]]
* [[Vikipedi:Telif hakları]]
* [[Vikipedi:Telif hakkı ile ilgili SSS]]
* [[Vikipedi:Telif sorunları]]
* [[Vikipedi:Yeni başlayanlar için resim telif hakları]] - Adil kullanım politikasının gerekçelerini açıklayan bir deneme yazısı
* [[Vikipedi:Adil kullanım resimlerinin çıkartılması]] - Kullanıcı ve şablon sayfalarındaki adil kullanım resimlerinin sayfalardan silinmesiyle ilgili bir deneme yazısı
* [[Vikipedi.Standart izin mektupları]]: hak sahibinden çalışmalarının özgürce kullanımı için nasıl izin istenir?
*[[Kullanıcı:Manco Capac/AK|Adil kullanım çalışmları için yapılanlar]] - Adil kullanım ile ilgili dosya yüklenmesinde yapılması gerekenlerin özetlendiği bir sayfa.
==Dış bağlantılar==
*[http://fairuse.stanford.edu ABD adil kullanım yasasının kapsamı - Stanford Üniversitesi]
*[http://www.copyright.gov/fls/fl102.html ABD Telif Hakkı Bürosu - Adil kullanımın özeti]
*[http://www.utsystem.edu/ogc/intellectualproperty/copypol2.htm Adil kullanım rehberi]
[[Kategori:Vikipedi telif hakları|Adil kullanım]]
[[Kategori:Adil kullanım|*]]
<!--Diğer dillerde adil kullanım-->
[[el:Βικιπαίδεια:Εύλογη χρήση]]
[[fr:Wikipédia:Exceptions au droit d'auteur]]
[[ru:Википедия:Добросовестное использование]]
[[sr:Википедија:Поштена употреба]]
| |||