|
| yerli_ad =
| takma_ad =
| slogan =
| yerleşim_türü =
| kent_türü =
| görüntü_boyutu = 300px
| görüntü_açıklaması = [[Bezeklik]]'te Uygur Kağan ardılları (8. ve 9. yüzyıldan kalma Duvar resimleri)
| bayrak =
| bayrak_boyutu =
| damga =
| damga_boyutu =
| dipnotlar =
}}
'''Beşbalık''', ([[Çince]]: 北庭故城遗址, ''Beiting gucheng yizhi''; [[Uygurca]]: '''بأس باَِخ''', ''Beshbaliq'', ''Bishbalıq''), [[Çin Halk Cumhuriyeti]]'nde [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi]]'nin kuzeydoğusunda, [[Sanci Hui Özerk İli]]'inde [[Jimisar İlçesi]] içinde tarihitarihî bir kalıntı şehirdir.
Beşbalık tarihitarihî kalıntı şehir, 1988 yılından beri [[Çin Halk Cumhuriyeti]]'nde Anıt ListesineListesi'ne alınmıştır.
== Tarihi ==
[[Jimisar İlçesi]]'nin 12 kilometre kuzeyinde, İlk [[Han Hanedanı]] ([[Çince]]: 漢朝, ''Hàn cháo'') zamanında ([[MÖ 206]] - [[220|MS 220]])'den beri kurulu Beşbalık (''Beiting''), [[Cungarya havzası]]nda, ve kuzey [[İpek Yolu]] üzerinde en önemli bir yerleşim yeridir.
Uygurlar 4. yüzyılda, [[605]] - [[630]] yıllarında ve [[745]] - [[840]] yılları arasında varlığını sürdüren [[Uygur Kağanlığı]] zamanında Beşbalık'ı ellerinde tutmuşlardır. [[Uygurlar]] İslama[[İslâm]]'a dönmeden daha önce [[Tengricilik]] (Göktanrı) , [[Mani]], [[Budizm]] veya [[Nasturiler|Nestorian]] [[Hıristiyanlık]] gibi dinlerinedinlere inanmışlar, şehirde bulunan kalıntı ve bulguların çoğu Mani ve Budizm dini ile ilgilidir. [[Karahoca Uygur Krallığı]]'na ([[866]] - [[1209]]) [[Turfan]] kış aylarında, Beşbalık ise yaz aylarında başkentlik yapmıştır. 10. yüzyılın birinci yarısında, ünlü bir Uygur bilgini ve Uygur edebiyatcısı olan [[Singku Seli Tutung]]'un Beşbalık'ta yaşadığı tahmin edilir.
[[Kaşgarlı Mahmud]], [[Divân-ı Lügati't-Türk]]'te;
"'''بلق''' ''balık'': İslâmlıktan çok evvel Türk dilince, sığınak, kal'e, şehir demektir. Uygurcada dahidahî böyledir. Uygurların en büyük şehirlerden birisine "Béş balık" denir. Burası Uygurların en büyük şehridir; "beş şehir" demektir.<ref>Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 379</ref>. .... [[Zülkarneyn]]in<ref>Qālū{{lang|ar|قَالُوا Yāيَا Dhāذَا Al-Qarnayniالْقَرْنَيْنِ 'Innaإِنَّ Ya'jūjaيَأْجُوجَ Waوَمَأْجُوجَ Ma'jūjaمُفْسِدُونَ Mufsidūnaفِي Fīالْأَرْضِ Al-'Arđiفَهَلْ Fahalنَجْعَلُ Naj`aluلَكَ Lakaخَرْجًا Kharjāan `Alá 'Anعَلَى Taj`alaأَن Baynanāتَجْعَلَ Waبَيْنَنَا Baynahumوَبَيْنَهُمْ Saddāanسَدًّا}} - Dediler ki: “''Ey Zu'l-Karneyn, gerçekten Ye'çüccüc ve Me'çüccüc, yeryüzünde bozgunculuk çıkarıyorlar,. bizimleBizimle onlar arasında bir sed inşainşâ etmen için sana vergi verelim mi?''” - Kur'an [http://transliteration.org/quran/WebSite_CD/MixTurkish/018.asp Al-Kahf] suresi 18:94</ref> yaptırmış olduğu "''Sulmî, Koçu, Can-balık, Béşbalık, Yanğıbalık''" adındaki şehirlerdir.<ref>Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 113</ref>.
Beşbalık'ta bulunan taş yazıtlardan birinde, bir baskında yenilmiş olan [[Basmil]]ler şöyle yazmışlar;: " ''Maymun yılında, dokuzuncu ayda, biz Bishbalık'a gizlice gittik. Mutlu bir kahraman güçlüğün içinde, onun ordusu tuzağa düştü. Bu adamın orada mutlu olmasına izin ver!'' "
[[Bilge Kağan]] Beñgü Taşı 1. yüzünde (Doğu yüzü);
{{cquote|"''Otuz yaşımda Beş Balık'a doğru ordu yürüttüm. Altı yol savaştım. .... Ordusunu hep öldürdüm. Beş Balık içinde pek çok kişi .... yok olacağından, kişi(ler) beni çağırmaya geldi(ler). Beş Balık onun için kurtuldu.''"}}
982 yılı Mayıs ayında Beş-balık (''Pei-t'ing'') yaylağında bulunan Arslān Kağan'a (Musa Baytaş'ın oğlu Ali Arslan Han olabilir)'a gelen Çin elçisi Wang Yen-tê' (''Wang Yande''), ziyaretini şöyle anlatılıranlatır.
"''Altın dağa çıkdı bir gün sonra Şimal Ordu'suna geldi.... Kağan bir koyun ve bir at pişirterek büyük bir ziyafet verdi. Bu ilde çok at vardı. Kağan, Hatun ve TigininTigin'in atlarının otlağı 100 li'dir (50 km.).... atlarıAtları renklerinden fark ederler. Beş-balık, birkaç bin li genişliğinde uzun bir vadi içindedir. Merasim yedi gün sonra oldu. Kağan oğulları ve hizmetkarları,hizmetkârları doğuya dönerek onu selamladılarselâmladılar. KağanınKağan'ın yanında bir musikişinasmusikîşinas, sesli taşa (khing) vurarak selamselâm vermek sırasını tayin ediyordu.... ziyaretdenZiyaretten sonra tiyatro oynandı... ertesiErtesi gün kayık ile gölde gezildi. Gölün etrafında musikimusikî çalınıyordu...''"
Beş-balık yanındaki Kin-ling'e (Altın Dağ), [[Kaşgarlı Mahmud]] buna Altun kanKan adını verir.
637 yılında yapılan iki Burkan ma'bedini gezen Wang Yen-tê' şöyle bahseder:
"''Şehirde pek çok "kahk"lar, kuleler ve bahçeler vardı... Uygurlar çok becerikli ve yeteneklidir. Altın, gümüş, demir kaplar yaparlar. Yeşim taşını da oymalar ile süslerler. erkeklerErkekler ata biner ve ok atar. Kadınların başında cilalı hotozlar vardır.... Pi-pa (''kopuz'') ve 25 telli Kong-heou çalarlar.... Gezerken ellerinde musikimusikî aleti taşırlar".<ref>Julien, "Les Oi'gours", sayfa 57, 62-64.</ref><ref>[http://dsr.nii.ac.jp/toyobunko/T-VIII-5-A-a-3/V-2/page/0055.html.en Digital Archive of Toyo Bunko Rare Books]</ref>
== Notlar ==
| 