Nedensellik: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k düzen |
|||
1. satır:
'''Nedensellik''', genel olarak nedensellik ilkesi olarak bilinen ve [[olay]] ve [[olgu]]ların birbirine belirli bir şekilde bağlı olması, her şeyin bir nedeni olması ya da her şeyin bir nedene bağlanarak açıklanabilir olması ya da belli nedenlerin belirli sonuçları yaratacağı, aynı nedenlerin aynı koşullarda aynı sonuçları vereceği iddiasını içeren felsefe terimi.
== Tanım ==
Aynı neden aynı sonuca yol açtığına göre ''neden–sonuç bağlantısı'' kesin ve değişmezdir. Bu anlamda evrendeki tüm olay ve oluşlar, kesin, değişmez ve öngörülebilirdir. Diğer bir anlatımla evren, gözlemcinin ya da deney yapanın iradesinden bağımsızdır.
Aynı genellik içinde, belli bir olguyu bilmek onun nedenini bilmek olarak anlaşılır ve bu bakımdan "Neden? sorusu" bilimin temel sorusu olarak görülür. [[20. yüzyıl]]ın başlarına kadar bilimin temel yasası olarak ''Nedensellik ilkesi'' öne sürülmüştür. [[Kuantum fiziği]]yle birlikte bilimin ilkesi olarak nedensellik tartışmalı bir konuma gelmiştir ve bu tartışma hem bilim kuramcıları hem de felsefeciler tarafından değerlendirilmeye devam edilmektedir.
[[Felsefe tarihi]] boyunca nedensellik tartışılagelen bir konu olmuştur. [[Epistemoloji]], [[ontoloji]], [[metafizik]] alanlarında nedensellik ilkesi üzerine çok geniş bir tartışma tarihi bulunmaktadır. Nedensellik-[[belirsizlik]], nedensellik-[[özgür irade]], nedensellik-[[olumsallık]], nedensellik-[[belirlenimsizlik]], nedensellik- [[raslantısallık]] vb. konu başlıkları felsefe tarihi içindeki bazı tartışılagelen konu başlıklarını göstermektedir. Felsefi bir kavram ve eğilim olarak [[determinizm]] nedensellik ilkesi üzerinde temellenir.
11. satır:
Gerekircilik, evrendeki tüm olay ve süreçlerin nesnel gerçeklik olduğunu kabul eden bir yaklaşım olarak, ''nedensellik ilkesi'' üzerine kurulu bir felsefi yaklaşım biçimidir. Buradaki [[nesnel gerçeklik]], tüm olay ve süreçlerin nesnel yasalarca belirlendiği anlamındadır. Son tahlilde nesnel gerçeklik, neden – sonuç ilişkisine dayanır, her sonuç bir nedene dayanır ve her sonuç başka bir sonucun nedenidir.
Dünyaya gerekirciliğin bakış açısıyla bakmak, farklı yorumlarla ortaya çıkmıştır. Bu görüş temelinde insan iradesi ve özgürlüğünün yok sayılması da, insan iradesine çok geniş bir özgürlük alanı açılması da sözkonusu olabilmektedir.
Nedenselik ilkesi ve gerekircilik hem [[Metafizik|metafiziğin]] hem de bilimsel düşüncenin içinde temel rol oyanayan kavramlardan başlıcalarıdır. Bilimsel düşünce açısından nedensellik insana, nesnel dünyanın bilinebilir ve olanaklar çerçevesinde değiştirilebilir olduğunu göstermiştir. Herhangi bir olayda neden – sonuç ilişkisi biliniyorsa, nedenin değiştirilmesiyle sonuç da değişecektir. Bilimsel gelişmenin temelinde yatan en önemli öncüllerden biridir bu bakış açısı.
26. satır:
* '''Gerekli nedenler:'''
Eğer x y’nin bir gerekli nedeni ise, böylece y nin varlığı x’in varlığını ifade eder. Ama, x’in varlığı, y’nin varlığını meydana getirmeyecektir.
* '''Yeterli nedenler:'''
32. satır:
Eğer ''x'' ''y''’nin yeterli nedeni ise böylece ''x''’in yeterli varlığı ''y''’nin varlığını ifade eder. Ama, başka bir ''z'' alternatif olarak ''y'' nin nedenidir. Böylece ''y''’nin varlığı ''x''’in varlığını ifade etmez.
[[J. L. Mackie]] alışırmış konuşmanın nedenini tartışmış, gerçekte, INUS (gereksizin yetersiz ve lüzumundan fazla parçaları ancak yeterli nedenler) şartlarına işaret etmiştir. Örneğin; bir evin yanıp kül olması nedeni gibi kısa bir çevirim düşünün. Olayların toplamını düşünün, kısa bir çevirim, yanıcı malzemelerin yakınlığı, ve itfaiyecilerin yokluğunu gözönüne alın. Düşünülenlerin beraber olması gerekli değildir ancak evin yıkımı için yeterlidir (ondan sonra olayların
== "Neden?" sorusu ==
| |||