Vikipedi

I. Mengli Giray: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Addbot (mesaj | katkılar)
205.347 değişiklik
k Bot: Artık Vikiveri tarafından d:q379724 sayfası üzerinden sağlanan 20 vikilerarası bağlantı taşınıyor
Noyder (mesaj | katkılar)
34.095 değişiklik
Değişiklik özeti yok
1. satır:
{{Hükümdar bilgi kutusu
<div style="text-align: center;">
| adı = I. Mengli Giray
[[Dosya:Mengli bayezid.jpg|thumb|150px|[[Mengli Giray]]]]
| başlık = Kırım Hanlığı Hanı
</div>
| resim = <center>[[Dosya:Menli I Giray.jpg|thumb|150px]]</center>
'''I. Mengli Giray''' (ö. [[1515]]) [[15. yüzyıl]] sonlarında 3 kez [[Kırım Hanlığı]] tahtına oturdu.▼
| altyazı = Kırım Hanı I. Mengli Giray
| hüküm süresi = 1.kez: 1467<br/> 2.kez 1469-1475<br/> 3.kez: 1478-1515)
| tahta geçmesi =
| diğer ünvanları =
| tam adı = ''Mengli Giray''
| önce gelen = 1.kez [[Nur Devlet|Nur Devlet Giray]]<br/> 2. kez: Nur Devlet Giray<br/>3. kez: İ. Nur Devlet Giray
| sonra gelen = 1. kez [[Nur Devlet|Nur Devlet Giray]]<br/>2. kez: Nur Devlet Giray<br/>3. kez [[İ. Mehmed Giray]]
| varisi =
| kraliçe =
| gözdesi =
| eş 1 =
| eş 2 =
| eş 3 =
| eş 4 =
| eş 5 =
| eş 6 =
| çocukları = [[I. Mehmed Giray]]<br/>[[I. Sahib Giray]]<br/>[[I. Saadet Giray]]<br/>Mubarek<br/>Fetih<br/>[[Ayşe Hafsa Sultan]]
| hanedan = Giray
| resmi marşı =
| babası = [[I. Hacı Giray]]
| annesi =
| doğum tarihi =
| doğum yeri =
| ölüm tarihi = [[1515]]
| ölüm yeri =
| defin tarihi =
| mezar yeri = [[Bahçesaray, Kırım|Bahçesaray]]
|
}}
 
▲'''I. Mengli Giray''' (d.? - ö. [[1515]], Bahçesaray, Kırım|) [[15. yüzyıl]] sonlarında 31467; 1469-1475 ve 1478-1515) dönemlerinde üç kez [[Kırım Hanlığı]] tahtına oturdu.
 
== Saltanatı ==
 
Mengli Giray [[I. Hacı Giray]]'ın altıncı oğludur. Doğum yeri bilinmemektedir. 1465'de ağabeyi Nur Devlet Giray babası I. Hacı Giray’ın ölümü üzerine Kırım Hanlığı tahta geçmiştir. Küçük kardeş olan Mengli Giray ise [[Kefe]]'de Cenevizlilere sığınmıştır.
Mengli Giray [[1468]]'de [[Cenevizliler]]in ve [[Şirin]] Beyi Eminek Mirza’nın yardımı ve diğer kabile beylerinin desteği ile Kırım Hanı oldu. Fakat kardeşleri karşı koydular. Aralarında olan çatışmada Mengli Giray yenildi ve [[Kefe]]'ye kaçtı. [[Cenevizliler]] tarafından hapse atıldı. Yerine [[Nur Devlet]] Han oldu.▼
 
1467'de birkaç ay Nogay Şirin'inin desteği ile ve [[Altın Orda Devleti]]'nin aleyhinde olmasına rağmen Kırkyer'de kendini Kırım Hani olarak ilan ederek Kırım yarımadasını idaresi altına almıştır. Ama hanlığın genel politikasını değiştirip geleneksel müteffik olan Polonya-Litvanya Birliği'ne karşı olarak Rusya ile ittifak yapması hanlığı birçok ileri gelenini kendi aleyhine çevirmiştir. Bunlar ile; diğer Nogay ileri gelenleri ve Altın Orda Devleti'nden de destek ile Nur Devlet Giray hemen 1467 yılı sonlarında Kırım Hanlığını tekrar eline geçirmiştir.
 
▲Mengli Giray [[1468]]'de [[Cenevizliler]]in ve Nogay [[Şirin]] Beyi Eminek Mirza’nın yardımı ve diğer kabile beylerinin desteği ile 1469'da Kırım HanıHani oldu. Fakat kardeşleri karşı koydular. Aralarında olan çatışmada Mengli Giray yenildi ve [[Kefe]]'ye kaçtı. [[Cenevizliler]] tarafından hapse atıldı. Yerine [[Nur Devlet]] Han oldu.
 
Kabile beyleri [[Fatih Sultan Mehmet]]'e başvurdular ve yardım istediler. [[Padişah]] [[1475]]'de [[Gedik Ahmet Paşa]]'nın komutası altında kuvvetli bir [[deniz filosu]] gönderdi. [[Kefe]] ve diğer sahil şehirler zapt edildi. Mengli Giray serbest bırakıldı. [[Kırım]] tahtına geçirildi.
 
[[Kazan]] HanıHani [[Seyitahmet Han]] [[1476]]'da [[Kırım]]'ı işgal etti. Mengli Giray [[ÇufutCufut Kale]]'ye ([[Kırk Er]] Kaleye) sığındı. [[Seyitahmet Han]] [[Solhat]] ve diğer adıyla [[Salkat]]/([[Eski Kırım]]) kasabasını yıkıp yerle bir etti. Epeyce insanın ölümüne sebebiyet verdi. [[Salkat]] kasabası önemli bir ticaret ve kültür merkezi idi. Havasının ve suyunun latifliği ile meşhurdu. Bir daha kalkınma imkânıimkâni bulamadı ve hanlığın merkezi olamadı.
 
[[Osmanlı]] [[Padişah]]ı [[Fatih Sultan Mehmet]], Seyitahmet HanıHani Kırım'ı bırakıp gitmeye mecbur etti. Kırım tahtına yeniden [[Nur Devlet]] oturtuldu. Mengli Giray tutulup [[İstanbul]]'a götürüldü. Bir müddet sonra [[Şirin]] Beyi [[Aminek]] ve kabile Beyleri [[Nur Devlet]]'ten şikâyetsıkâyet ederek [[Osmanlı Padişahı|Osmanlı padişahları]]'na heyet gönderdiler ve Mengli Giray'ı [[Kırım]]'a Han olarak göndermesini talep ettiler.
 
Mengli Giray [[1478]]'de kizi [[Ayşe Hafsa Sultan]] ile evli olup damadı olan [[Yavuz Sultan Selim]]’in de müdahaleleri ile üçüncü kez [[Kırım]] HanıHani oldu ve aralıksız [[1514]] yılına kadar hanlık yaptı.
 
Mengli Giray. hanlığında iç istikrarı sağladıktan sonra. [[1484]]'de [[Osmanlı]] Padişahı [[II. Beyazıt]]'ın [[Akkerman]] seferine 50.000 [[Kırım süvarisi]] ile katılarak [[Kırım Hanlığı]]'nı ilk defa Osmanlıların fütuhat harekâtına sokmuştur. Kırım süvarileri [[Akkerman]] kalesinin zaptında büyük yardım sağladıklarından Osmanlı Padişahı Mengli Giray Hana değerli hediyeler vermiştir. Ayrıca Kırım askerlerinin [[Tuna]] nehri boyunda zapt ettikleri [[Balta]], [[Tombasar]], [[Kavşan]] kasabaları ile civarlarınıcıvarlarını [[Kırım Hanlığı]]'na bırakmıştır.
 
Mengli Giray, [[1502]] yılında [[Saray]] şehrini zapt ve tahrip etmiştir. Bu hareketiyle [[Kazan Hanlığı]]'na zarar vermiştir. Bu hareketi ile [[Rusya]]'nın [[Kazan]] ve [[Astrahan]] üzerindeki rekabetini ve baskısını önlemek istemiştir. Oysa [[Rusya]] bu Hanlıklar üzerindeki baskı ve müdahalesini, bundan sonra, daha çok arttırmıştır.
 
Mengli Giray'ın üvey oğlu ve [[Kazan Hanları]]ndan [[Abdüllatif]]’in kötü idaresinden Kazanlılar Rus [[Knyaz]]ı [[III. İvanIvan]]'a şikâyettesıkâyette bulunarak azliniazlını istediler. [[Abdüllatif]] hanlıktan alınarak Moskova'ya çağrıldı. Buna canı sıkılan Mengli Giray [[III. İvanIvan]]'a sert bir mektup yazıp tutumunu kınadı. Bu olay üzerine [[Kırım Hanlığı]] ile [[Moskova Knyazlığı]]'nın. arası soğudu. [[III. İvanIvan]]'ın yerine geçen oğlu [[IVİV. VasiliVasılı]] Abdüllatif'i hapisten çıkardı, fakat [[Kırım]]'a yollamadı. Mengli Giray'ın karısı [[Nursultan BikeBıke]] oğlu Abdüllatifi görmek için küçük oğlu Sahip Giray ve üç elçi ile birlikte 1508'de Moskova'ya gitti. [[IVİV. VasiliVasılı]] tarafından büyük saygı ile karşılandı. [[Nursultan BikeBıke]] [[Moskova]]'da bir ay kaldı. Abdüllatif’in yerine Kazan HanıHani olarak gönderilmiş olan oğlu [[Mehmetemin]]'i görmek için Kazan'a gitti. Kazan'dan dönerken Moskova'ya uğradı ve 6 ay kalarak Kırım'a döndü.
 
Mengli Giray [[1511]]'de [[Polonya]] kralları [[Yagellonlar]] ile ittifak anlaşması yaptı. [[Akrusya]] ve [[Ukrayna]] üzerindeki hâkimiyet iddiasından [[Polonya]] lehine vazgeçti. Polonya Kırım Hanlığı'na yılda 15 bin altın vermeyi kabul ve taahhüt etti.
 
Mengli Giray [[1514]] yılında (hicri 919) öldüoldu. [[Bahçesaray]]'da yaptırdığı [[Zincirli Medrese]]'nin yanındaki türbesine gömülmüştür.
 
== Osmanlı Devleti'yle ilişkiler ==
Satır 45 ⟶ 80:
Mengli Giray, mektubu getiren elçiye şu cevabı verdi: <blockquote>''Memleketimize şerefli bir Hanedanın oğlu geldi. Sebep ve maksadı henüz anlayamadım. Ama [[Rumeli]]'ye geçmek isterse biz buna nasıl mâni olabiliriz? Hapsetmek kardeşliğe yakışmaz.''</blockquote>
 
Mengli Giray'ın oğlu [[Iİ. Mehmet Giray|Mehmet Giray]] [[Yavuz Sultan Selim|Şehzade Selim]]'in tutuklanmasını istedi. Mengli Giray buna razı olmadı. Küçük oğlu [[Saadet Giray]]'ın ve koruması altında kara yoluyla [[Rumeli]]'ye geçmesini sağladı.
 
[[Feodal]] sisteme dayanan [[Kırım Hanlığı]]'nın merkeziyetçi, istikrarlı ve kuvvetli [[Osmanlı Devleti]]'nin himayesine girmesi O'nun üçyüz yıldan fazla bir süre ayakta kalmasına imkân vermiştir. [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun [[17. yüzyıl]]dan itibaren zayıflayarak gerilemesi ve büyüyüp kuvvetlenen [[Rusya]]'nın saldırıları karşı duramaması sonunda [[Kırım Hanlığı]] da varlığını koruyamamış ve [[Rus Çarlığı]]nın esaretine düşmüştür. [[Osmanlı Devleti]]'nin sınırlarından çok uzak olduğu için bunun askeri kuvvetinden yardım göremeyen [[Altınordu Devleti]], [[Kazan Hanlığı]] ve [[Astrahan Hanlığı]] daha az süre hükümran olmuşlar ve [[Kırım]]'dan çok daha evvel [[Rusya]]'nın istilâsınaistilâsina uğramışlardır.
 
== Şairliği Çocukları==
 
Beş erkek oğlunun isimleri bilinmektedir:
Mengli Giray akıllı, kiyasetli, siyasî görüşleri isabetli ve şâir idi. Lehçesinde yazdığı şiirleri vardır. [[Bahçesaray]]'daki [[Hansaray]]ını, evvel Bahçesaray'daki [[Zincirli Medrese]]yi yaptırmıştır. Böylece ilme ve kültüre olan saygı ve bağlılığını göstermiştir. Bu medresede verecek müderrislerin ve okuyacak talebenin yaşamlarını sağlamak dört bin sekiz yüz [[desetina]] toprak vakfetmiştir. Medresenin kapısı [[Arapça]] yazılan sözlerin [[Türkçe]]si şöyledir: ▼
[[I. Mehmed Giray]], [[I. Sahib Giray]], [[I. Saadet Giray]], Mubarek ([[I. Devlet Giray]]'in babasi) ve Fetih ([[Kazan Hanı]] Safâ Giray'in babasi).
 
Kizi [[Yavuz Sultan Selim]]'in eşi [[Ayşe Hafsa Sultan]]'dir.
“Bu medreseyi [[Tanrı]]'nın yardımıyla [[Hacı Giray]] oğlu Mengli Giray yaptırmıştır” ▼
 
== KaynakEserleri ==▼
 
Mengli Giray akıllı, kıyasetli, siyasî görüşleri isabetli ve şâir idi. Lehçesinde yazdığı şiirleri vardır.
 
▲Mengli Giray akıllı, kiyasetli, siyasî görüşleri isabetli ve şâir idi. Lehçesinde yazdığı şiirleri vardır. [[Bahçesaray]]'daki [[Hansaray]]ınıini, evvel Bahçesaray'daki [[Zincirli Medrese]]yi yaptırmıştır. Böylece ilme ve kültüre olan saygı ve bağlılığını göstermiştir. Bu medresede verecek müderrislerinmüderridlerin ve okuyacak talebenin yaşamlarını sağlamak dört bin sekiz yüz [[desetina]] toprak vakfetmiştir. Medresenin kapısı [[Arapça]] yazılan sözlerin [[Türkçe]]si şöyledir:
<blockquote>
▲“BuBu medreseyi [[Tanrı]]'nın yardımıyla [[Hacı Giray]] oğlu Mengli Giray yaptırmıştır”yaptırmıştır
[[Hicri yıl]] 916 ([[1511]])
</blockquote>
 
==Notlar==
 
{{Kaynakça}}
* [http://en.wikipedia.org/wiki/Meňli_I_Giray İngilizce Wikipedia "Meñli_I_Giray" maddesi]
 
==Dış bağlantılar==
 
* Ülküsal, Müstecip (1980) ''Kırım Türk - Tatarları (Dünü - Bugünü - Yarını)'', [[Müstecipİstanbul:Baha Matbaasi Ülküsal]].▼
▲== Kaynak ==
* Howorth, Henry Höyle (1880) ''History of the Mongols, from the 9th to the 19th Century Patt 2 Division 1)'', Londra:Longman Green & co. [[http://www.archive.org/stream/historymongolss00howogoog#page/n650/mode/2up]] {ing}}
▲* Kırım Türk - Tatarları (Dünü - Bugünü - Yarını), [[Müstecip Ülküsal]].
* [http://www.hansaray.org.ua/e_geray_chrono.html "Hansaray" websitesinde Giray Hanedanı Kırım Hanları] http://www.archive.org/stream/historymongolss00howogoog#page/n650/mode/2up {{ing}}
* Fisher, Alan W., (1987) ''The Crimean Tatars'', Stanford California: Hoover Institution Press, İSBN:0817966625, s.9-11. {{ing}}
 
{{başlangıç kutusu}}
{{sıra kutusu| önce = [[Nur Devlet]]
| başlık= [[Dosya:Flag of the Crimean Tatar people.svg|50px]]<br/>[[Kırım Hanlığı|Kırım Hanı]]<br/>1. kez
| yıllar= [[1467]]–[[1467]]
| sonra= [[Nur Devlet]]}}
{{sıra kutusu
{{sıra kutusu| önce = [[Nur Devlet]] | başlık= [[Kırım Hanlığı|Kırım Hanı]] | yıllar= [[1469]]–[[1475]] | sonra= [[Nur Devlet]]}}
| önce = [[Nur Devlet]]
{{sıra kutusu| önce = [[Nur Devlet]] | başlık= [[Kırım Hanlığı|Kırım Hanı]] | yıllar= [[1478]]–[[1515]] | sonra= [[I. Mehmed Giray]]}}
| başlık= 2. kez
| yıllar= [[1469]]–[[1475]]
| sonra= [[Nur Devlet]]}}
{{sıra kutusu
| önce = [[Nur Devlet]]
| başlık= 3. kez
| yıllar= [[1478]]–[[1515]]
| sonra= [[I. Mehmed Giray]]}}
{{bitiş kutusu}}
 
Satır 70 ⟶ 135:
 
{{DEFAULTSORT:Mengli Giray, 1}}
 
[[Kategori:Kırım tarihi]]
[[Kategori:Doğum tarihi bilinmeyenler]]
[[Kategori:1514 yılında ölenler]]
[[Kategori:Ölmüş insanlar]]
[[Kategori:Kırım hanları]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/I._Mengli_Giray" sayfasından alınmıştır