Orojenez: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
Değişiklik özeti yok |
||
1. satır:
== ''OROJENEZ'' ==
'''Orojenez''', İç kuvvetlerin ortaya çıkma şekillerinden birini ifade eden orojenez terimi dağ oluşumu anlamına gelir. (Oros = dağ; genese = oluşum)<ref>ERİNÇ S. (2002) JEOMORFOLOJİ 1. (6.BASIM), İSTANBUL : DER YAYINEVİ</ref>
== ''OROJENİK HAREKETLER'' ==
Orojenik hareketlere maruz kalan sahalarda tabakaların asli durumları bozulur; kalın tabaka kütleleri düşey doğrultuda geniş çapta yükseldikleri gibi, yatay doğrultuda da geniş ölçüde yer değiştirirler. Böylece çeşitli tipte kıvrımlar ve şaryajlar meydana gelir. Tabakaların kıvrılmaya elverişli olmadığı kesimlerde ise, kırılmalar veya faylanmalar görülür. Orojenik hareketlerin sebep olduğu şekil değişiklikleri üzerinde yan basınçların niteliği ve şiddetiyle, bu hareketlere maruz kalan tabakaların niteliklerinin etkisi vardır.
Kıvrılmaya zorlanan yerey parçası gevşek ve plastik yapıda değil de kıvrılma özelliğini kaybetmiş ve sertleşmiş yapıdaysa (kristalen ve metamorfik kayaçlardan müteşekkil kıta blokları gibi) orojenez esnasında kıvrılmaz, kubbeleşir ve aynı zamanda da kırılır bunlara dip kıvrımları ismi verilir. Böyle bir temel arazinin üzerinde tortul kayaçlardan müteşekkil bir örtü varsa bu örtü hafifçe kıvrılabilir. Örtü tabakalarında meydana gelen bu kıvrımlara da örtü kıvrımları denir.
Kıvrım sistemleri veya kıvrımlı dağlar jeosenklinal adı verilen birikim sahalarında meydana gelir (James Hall,1859). Önceki tanımlamalara göre jeosenklinaller, kıtalar arasında veya kenarında yer alan ve içlerinde çok kalın depoların biriktiği, dipleri hareketli, derin çanaklaşma veya torbalaşma alanlarıdır. Yan basınçların veya kısmende biriken depoların ağırlığı altında gittikçe derinleşirler. Bu durum jeosenklinaller içinde muazzam kalınlıkta depoların meydana gelmesine yol açar. Bu türden birikim havzaları, günümüzün geçerli görüşü olan levha tektoniğine göre, esas olarak, konverjant levha sınırları boyunca çarpışan levhalar arasında yer alan ve içlerinde kalın tortulların biriktiği derin kenar çukurluklarına karşılık gelir.
Jeosenklinallerde veya okyanusların derin kenar çukurluklarında biriken bu depolar yan basınçların etkisine maruz kalarak sıkışır ve plastik olduklarından kıvrılarak yükselir sonuçta And Dağları, Alp Dağları ve Himalaya Dağları gibi büyük kıvrım sistemleri oluşur.
<ref>HOŞGÖREN M. Y. (2007) JEOMORFOLOJİ’NİN ANA ÇİZGİLERİ 1. (6.BASKI), İSTANBUL : ÇANTAY KİTABEVİ</ref>
== ''OROJENEZ DEVRELERİ VE SAFHALARI'' ==
Yer tarihinin yaklaşık 700 milyon yıllık yeni zamanlarında dört devrede büyük çapta dağ oluşum hareketleri meydana gelmiş ve her birinde on binlerce km uzunlukta sıradağlar yeryüzünde yükselmişlerdir. Bunlar sırasıyla; Assintik,Kaedoniyen, Hersiniyen ve Alpin orojenezleridir.
Assintik Orojenezi: Alt ve Üst Algonkiyen (Proterozoyik) arasında meydana
gelmiştir. Kambriyen tabakaları bu formasyonlar üzerinde açılı uyumsuzlukla dururlar. Baltık havzasında, Kanada kalkanında ve Büyük Kolorado Kanyonunda bu diskordanslı durum açıkça görülür.
Kaledoniyen Orojenezi: Silüriyen’de ve özellikle bu devrin sonlarına doğru etkinliğini sürdürmüştür. Devoniyen tabakaları Silüriyen üzerinde transgressif ve açılı uyumsuz olarak bulunurlar. İskoçya ve Norveç’te, Kuzey Amerika’nın Göller Bölgesi’nde bu durum gözlenebilir.
Hersiniyen Orojenezi: Avrupa’da Karbonifer ve Permiyen devirleri boyunca meydana gelmiştir. Triyas tabakaları Üst Paleozoyik oluşuklar üzerinde uyumsuzlukla dururlar. Orta Avrupa masifleri çevresinde ve İrlanda güneyinde durum böyledir. Alpin Orojenezi: Jura’da başlayarak Tersiyer sonuna kadar devam etmiş ve kıvrımlanma hareketleri bir çok safhada gerçekleşmiştir. Pliyosen yaşlı tabakalar bile bu devrenin son safhasında deforme olmuşlardır; yalnız Kuvaterner tortulları yatay olarak daha yaşlı formasyonları örter.<ref>KETİN İ. (1994) Jeoloji Tarihi Boyunca Önemli Orojenez Evreleri </ref>
== ''TÜRKİYE’NİN DAĞLARI'' ==
| |||