Babailik: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Mes’udiye tekkesine karargâh kuran Alevîler |
{{Ayrıca bakınız|Alevî-Bâtınîlik tarihi|Anadolu Selçukluları devrinde Alevîler|Alevî-Bâtınîlik Tarihi Dönemleri}} |
||
11. satır:
{{ana|Ebu'l Vefâ|Ebû'l-Bekâ Baba İlyâs|Baba İshâk Kefersudî}}
Bu devirde Anadolu’da Bâtınîliğin en önemli propaganda merkezini Sultan Mes’ud evvel tarafından yaptırılmış olan Mes’udiye tekkesi temsil ediyordu. [[Anadolu Selçukluları]]’nın nüfuz ve hâkimiyet sahaları tamamen Moğollar’ın denetim ve müsaadesine tâbi bulunuyordu. Birçok şehirlerde [[İlhanlılar]]’ın himâyesi altında [[Şiî]]liği neşreden “Bâtın’ûl-Mezhep Babalar” tarafından açılan zâviyelerin sayıları da gün geçtikçe artmaktaydı. Moğollar’ın nüfuzuyla Mes’udiye Medresesi müderrisi [[Sünnî]] âlimlerden “Şeyh Mecd’ed-Dîn İsâ” azledilerek yerine [[Şia|Şîʿa]]-i [[Bâtıni]]yye’nin en değerli dâîlerinden “Şems’ed-Dîn Ahmed Baba” atandı.
{{Şablon:İslam itikad mezhep}}
===== Şücâ’ed-Dîn Ebû’l Bekâ Baba İlyas Horasanî =====
Melik Dânişmendiye devrinde bütün Anadolu’da meşhur olan Horasanlı [[Baba İlyas]], “İbrahim Bey’in oğlu Yağ Basan Bey” zamanında Kayseri’ye kadı tâyin edilmişti. [[I. Alaeddin Keykubad|Birinci Âlâ’ed-Dîn Key-Kûbâd]] tahta geçtiğinde, Amas’ya Kadılığı’na Taky’ed-Dîn’i, Mes’udiye Müderrisliği’ne Tâc’ed-Dîn Yûsuf Tebrizî’yi, Hankah Mes’udiye Şeyhliği’ne de [[Ebu'l Vefâ|Tâc’ed-Dîn Ebû’l Vefâ Harezmî]]’yi atadı. [[Ebu'l Vefâ]]’nın ölümü üzerine de yerine onun hâlifelerinden Kayseri Kadısı ve [[Şia|Şîʿa]]-i [[Bâtıni]]yye’nin en meşhurlarından olan [[Babailer|Babâîler]] pirî [[Baba İlyas|Şücâ’ed-Dîn Ebû’l Bekâ Baba İlyâs Horasanî]]’yi tâyin etti.
Satır 22 ⟶ 23:
===== Selçuklu Sarayında bir Baba İshâk müridi: Sâd’ed-Dîn Köpek =====
[[Sâd’ed-Dîn Köpek]] [[Baba İshak| Baba İshâk Kefersudî]]’nin Selçuklu sarayına memur olarak gönderdiği bir müridiydi. [[I. Alaeddin Keykubad|Birinci Âlâ’ed-Dîn Key-Kûbâd]] ile şehzadesi [[II. Gıyaseddin Keyhüsrev|İkinci Gıyas’ed-Dîn Key-Hüsrev]] devirlerinde Konya sarayına hulûl etmeyi ve “[[Şia|Şîʿa]]-i [[Bâtıni]]yye” nüfuzunu oraya sokmayı başaran bu [[bâtınî]] [[derviş]]i kendisine sarayda bazı taraftarlar edinmeyi de başarmıştı. Bu devirde Moğol istilâları nedeniyle Orta Asya ve [[Maveraünnehir|Maverâünnehir]]’den ayrılan ve Suriye yolundan geçen [[Şiî]]lerin en tercih ettikleri vatan Selçuklular’ın hükümran oldukları ülkelerdi. Sahib olduğu sahte vatanperverlik duygularıyle çevresinin etkisi altında kalan [[II. Gıyaseddin Keyhüsrev|Şehzâde Gıyas’ed-Dîn]] Moğollarla itaatinden dolayı babası [[I. Alaeddin Keykubad|Âlâ’ed-Dîn Key-Kûbâd]]’ı H. 634 / M. 1237 yılında zehirleyerek tahta çıktı. Böylece [[Sadeddin Köpek|Köpek]] te [[Sadeddin Köpek|Emîr Sâd’ed-Dîn]] ünvanıyla vezîr-i â’zamlığa atandı. Müridi [[Sadeddin Köpek|Sâd’ed-Dîn Köpek]]’in elde ettiği bu başarılar sayesinde itibârını artıran [[Baba İshak|Baba İshâk Kefersudî]] idare etmekte olduğu Anadolu’daki Bâtınîlik Teşkilâtı’nı daha da büyütme fırsatını yakaladı. Tokat, Canik, Çorum, Sivas, Karahisar vilâyetlerinde [[Baba İlyas|Ebu’l Bekâ Baba İlyâs Horasânî]] adına yaptığı dâvetlerine daha da önem verdi. Onun bu fa’aliyetleri neticesinde binlerce insan Selçuklu düşmanı olarak “[[Bâtınî]]” oluyorlardı.<ref>Hayrullah Efendi, ''Hayrullah Efendi Tarihi,'' Cilt 1, Sayfa 29.</ref>▼
{{ana|Sâd’ed-Dîn Köpek}}
▲[[Sâd’ed-Dîn Köpek]] [[Baba İshak| Baba İshâk Kefersudî]]’nin Selçuklu sarayına memur olarak gönderdiği bir müridiydi. [[I. Alaeddin Keykubad|Birinci Âlâ’ed-Dîn Key-Kûbâd]] ile şehzadesi [[II. Gıyaseddin Keyhüsrev|İkinci Gıyas’ed-Dîn Key-Hüsrev]] devirlerinde Konya sarayına hulûl etmeyi ve “[[Şia|Şîʿa]]-i [[Bâtıni]]yye” nüfuzunu oraya sokmayı başaran bu [[bâtınî]] [[derviş]]i kendisine sarayda bazı taraftarlar edinmeyi de başarmıştı. Bu devirde Moğol istilâları nedeniyle Orta Asya ve [[Maveraünnehir|Maverâünnehir]]’den ayrılan ve Suriye yolundan geçen [[Şiî]]lerin en tercih ettikleri vatan Selçuklular’ın hükümran oldukları ülkelerdi. Sahib olduğu sahte vatanperverlik duygularıyle çevresinin etkisi altında kalan [[II. Gıyaseddin Keyhüsrev|Şehzâde Gıyas’ed-Dîn]] Moğollarla itaatinden dolayı babası [[I. Alaeddin Keykubad|Âlâ’ed-Dîn Key-Kûbâd]]’ı H. 634 / M. 1237 yılında zehirleyerek tahta çıktı. Böylece [[Sadeddin Köpek|Köpek]] te [[Sadeddin Köpek|Emîr Sâd’ed-Dîn]] ünvanıyla vezîr-i â’zamlığa atandı. Müridi [[Sadeddin Köpek|Sâd’ed-Dîn Köpek]]’in elde ettiği bu başarılar sayesinde itibârını artıran [[Baba İshak|Baba İshâk Kefersudî]] idare etmekte olduğu Anadolu’daki Bâtınîlik Teşkilâtı’nı daha da büyütme fırsatını yakaladı. Tokat, Canik, Çorum, Sivas, Karahisar vilâyetlerinde [[Baba İlyas|Ebu’l Bekâ Baba İlyâs Horasânî]] adına yaptığı dâvetlerine daha da önem verdi. Onun bu fa’aliyetleri neticesinde binlerce insan Selçuklu düşmanı olarak “[[Bâtınî]]” oluyorlardı.<ref>Hayrullah Efendi, ''Hayrullah Efendi Tarihi,'' Cilt 1, Sayfa 29.</ref>
{{Şiilik}}▼
===== Baba İshâk Hâlifeliği’nin ilânı =====
{{ana|Baba İshak ayaklanması}}
Satır 31 ⟶ 33:
===== Babâîler İsyânı’nın bastırılması ve Bâtınî Babaların Anadolu’ya yayılması =====
Birçok cephede Babâîler ile çarpışan Selçuklular, nihâyetinde [[Baba İshak|Baba İshâk Kefersudî]] ve tâbi’lerini H. 637 / M. 1240 yılında Amasya Kalesi’nde ele geçirerek i’dam ettiler. Anadolu’da çıkan bu kanlı ihtilâlden son derece memnuniyet duyan ''“[[Şia|Şîʿa]]-i [[Bâtıni]]yye Dâîleri”'' [[Olcaytu]]’nun sarayından Anadolu’nun dört bir yanına yayılmağa başladılar. Cereyan eden bu elîm hâdiselerden yeise kapılan ve [[İlhanlılar]]’ın baskılarından usanan Sünnî âlimler de Uç Beyleri’ne sığnmak zorunda kaldılar. Sabık Mes’udîye müderrisi “Şeyh Mecd’ed-Dîn İsâ” [[Ertuğrul Gazi]]’ye, “Cemâl’ed-Dîn Aksarayî de [[Mısır]]’a iltica etmişlerdi. Şiîliğin uğradığı bu büyük faciayı istismar eden bazı Acem fırsatçıları [[Şia|Şîʿa]]-i [[Bâtınîlik|Bâtın’îyye]] dâîsi sıfatıyla Batı Anadolu’ya kadar nüfuz etmekteydiler. Bu [[Bâtınî]] – Babalar Anadolu’da Türkmen aşîretleri arasında tam teşekküllü bir ''“Alevîlik Cereyânı”'' oluşturmağa muvaffak oldular.
{{Ayrıca bakınız|Alevî-Bâtınîlik tarihi|Anadolu Selçukluları devrinde Alevîler|Alevî-Bâtınîlik Tarihi Dönemleri}}
==== Bâtınî Babalar’ın halk üzerindeki etkileri ve devrin meşhur mutasavvıfları ====
{{ana|Ekberilik|Kalenderîlik|Kadiriye|Sühreverdiyye|Mevlevîlik}}
O yüzyıllarda, Selçuklular zamanında fa’aliyet gösteren en etkin [[Tasavvuf]]î-[[Bâtınî]]-[[Tarikât]] mensupları [[Melamilik|Melâmetî]], [[Kalenderîlik|Kalenderî]] ve [[Baba Haydar|Haydarî]]ler’den oluşmaktaydı. Bu [[Bâtınî]]-[[Tarikât]] temsilcileri daha ziyâde göçebeler arasında barınan ve halka hitap etmekle görevli olan “Babalar” idi. Eğitimli çevrelerden uzakta yaşayan bu “[[Bâtınî]]-Babalar” yüzyıllar boyunca beri kulaktan kulağa yayılan hurafelerle yıpranmış olan nakilleri bir veli tipi kanalıyla tasvir etmek suretiyle, ve bu efsaneleri bir takım hârikalar ve [[kerâmet]]ler ile süsleyerek bedevî ruhunun hoşlanacağı koşmalar, rubâîler, destanlar şeklinde halka anlatıyorlardı. “[[Bâtınî]]-Türkmen Babaları” Oğuz boylarının anlayacakları bir dilde, efsane ve masalları ilâhî bir hava ile içerisine İslâmî bir boyutu da ilâve etmek suretiyle halka sunmak hususunda çok başarılı oluyorlardı.
On ikinci yüzyılda Bağdat’ta [[Abdülkâdir Geylânî]] ve [[Ebû Hafs Ömer es-Sühreverdî|Şihab’ed-Dîn Ömer Sühreverdî]], Konya’da ise Mevlâna [[Celâleddîn Rûmî]], [[İbn Arabi|Endülüslü Muhy’id-Dîn-î Ârabî]], Lem’at yazarı Fahreddin Irakî ve [[Sadreddin Konevi|Sadr’ed-Dîn Kunevî]] gibi farklı geleneklere mensup tarikât pîrlerinin yayınlarla meşgul oldukları görülmektedir. İslâmî çevreler içinde tasavvufun pek revaçta olduğunu anlamamıza yardımcı olan bunca meşhur şahsiyetlerin arasında özellikle de Save’deki [[Kutb'ûd-Dîn Haydar]] tekkesi bu yüzyıldaki en tanınmış zâviyelerin başında gelmekteydi.
{{Ayrıca bakınız|İbn Arabi|Kutb'ûd-Dîn Haydar|Abdülkâdir Geylânî|Ebû Hafs Ömer es-Sühreverdî|Celâleddîn Rûmî}}
Satır 50 ⟶ 51:
{{Kaynakça}}
=== Bibliografya ===
▲{{Şiilik}}
* Claude Cahen, “Bābā’ī,” ''Encyclopaedia of Islam'', edited by P. Bearman, et al. (Brill, 2007).
* Claude Cahen, ''Pre-Ottoman Turkey: a general survey of the material and spiritual culture and history'', trans. J. Jones-Williams (New York: Taplinger, 1968), 136-7.
* Speros Vryonis, ''The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century'' (University of California Press, 1971), 134.
{{Sufism}}
{{Alevilik konuları}}
{{din-taslak}}
| |||