Vikipedi:Tarafsız bakış açısı/SSS: Revizyonlar arasındaki fark
İçerik silindi İçerik eklendi
hACKeD bY_mİRKİN |
k 88.226.8.215 adli kullanicinin degisiklikleri geri alinip, yerine KaraBot adli kullanicinin surumu getiriliyor |
||
1. satır:
{{Politika|[[VP:TBASSS]]}}
Aşağıdakiler Vikipedinin [[VP:TBA|tarafsız bakış açısı]] ilkesi hakkında '''Sıkça Sorulan Sorular'''dır.
==Genel sorular==
===Tarafsız
==== Nesnellik diye birşey yoktur ====
''Felsefeye aşina herkes bunu bilir. Öyleyse "tarafsızlık" ilkesini nasıl ciddiye alalım? Tarafsızlık, yansızlık mümkün değildir.''
Bu, büyük olasılıkla tarafsızlık politikasına yapılan en yaygın itirazdır. Aynı zamanda bu politika hakkındaki en yaygın ''yanlış anlamayı'' da gösterir. Yanlış anlaşılan, politikanın sanki ''nesnelliğin'' olasılığı hakkında birşeyler söylüyor olmasıdır. Halbuki tarafsızlık politikası bundan sözetmez. Politika, felsefi anlamda bir nesnelliğin varlığından sözetmediği gibi, [[Thomas Nagel]]’in sözettiği ''hiçbir yerden bakış'' açısıyla yazılan maddelerin tarafsız ve doğru olduğu anlamına da gelmez. Bu, ne tarafsızlık politikasıdır ne de bizim amacımızdır! "Tarafsız" ve "yansız" derken, çoğu kişinin kullandığından farklı anlamları kastediyoruz. Tarafsızlık politikası basitçe, "tartışmalara girmektense tartışmaları tanımla" diye özetlenebilir. Bunu söylerken felsefi anlamda tartışmalı bir noktadan sözetmiyoruz, aksine bu, filozofların sürekli yaptığı bir şeydir. Kültürlü görecelikçiler <!--?-->bu politikanın görecelik ile mükemmel bir uyum içinde olduğunu hemen anlayacaklardır.
Bu manada, politikanın içinde tartışmalı sayılabilecek bir nokta varsa, ancak tartışmaların adilce tanımlanabilmesinin mümkün olduğunun ve sonuçta ortaya çıkan yazıya başlıca taraflar baktığında kendi görüşlerinin samimi ve oldukça tam bir şekilde verildiğinde hemfikir olabileceklerinin ima edilmesidir. Bunun mümkün olup olmadığı felsefi bir soru olmaktan çok deneysel bir sorudur ve her gün buna benzer yazıları yazan akademisyenlere, ansiklopedicilere, ders kitabı yazarlarına ve gazetecilere bakıldığında bu şekilde yazıların yazılmasının mümkün olduğu görülür.
Bu, ansiklopedide nesnel doğrular olamaz anlamında yorumlanmamalıdır, üstelik, ilk el kaynaklara yanlış olarak dayanan ikinci el kaynaklar bulunsa dahi birinci el kaynaklara ulaşılabiliyorsa bunlar doğru olarak dayanak gösterilebilirken. Tarafsızlık bizi belirsizliğe zorlamaz, üstelik doğrudan doğrulanabilecek bilgilere ulaşılabiliyorken. Tarafsızlık der ki; bir çalışmanın geçerliliği ya da anlamı hakkında öndegelen birçok açıklama olabilir, ancak bunların içeriği nesnel olarak doğrulanabilir özellikle günümüz belgeleri sözkonusuysa. <!--?-->
==== Tarafsızlığın olmamasının yazıların silinmesine bahane olması ====
''Yanlı olduğu algılanan yazılar tarafsızlık politikası bahane edilerek siliniyor. Bu bir problem değil midir? ''
Çoğu durumda cevap evettir. Birçoğumuz bir yazı yanlı bile olsa hemen silinmesi için bu yeterli bir neden değildir diye düşünmektedir. Eğer içinde geçerli bilgi barındırıyorsa yazı basitçe uygun bir biçimde düzenlenmelidir.
Bazen, konuyu bilen çok az kişi olduğu durumlarda bir iddianın doğru ya da yararlı olup olmadığını belirlemede sorun çıkmaktadır. Böyle bir durumda en iyisi maddenin tartışma sayfasında bu itirazları yapmaktır. Eğer yanlı olduğu düşünülen yazının yazarı değiştirmeye ya da düzenlemeye niyetlenmezse yazının kendisini tamamen silmektense tartışma sayfasına alabiliriz. Ancak bu, yanlı yazan insanları cezalandırmak için kullanılmamalı ve en son çare olarak başvurulmalıdır.
==== Gerekli varsayımları yapmak ====
''Peki genel konular üzerine bir dizi madde yazarken tartışmalı konularda varsayım yapmak durumunda kaldığımızda ne olacak? Örneğin evrim hakkında çeşitli maddeler yazarken herhalde her farklı maddede evrim-yaratılış tartışmasının detaylarından sözetmek zorunda kalmayacağız, değil mi? ''
Elbette ki hayır. Bazılarının tartışmalı bulmayacağı varsayımlar yapmadan hemen hemen hiçbir konuda yazı yazılamaz. Bu yalnızca evrimsel biyoloji için değil aynı zamanda felsefe, tarih, fizik ve diğer konular için de geçerlidir.
Özel durumlarda kullanmak üzere genel prensipleri belirlemek zor olsa da şu yardımcı olabilir: Eğer bir varsayım başka bir sayfada detaylı olarak tartışıldıysa her sayfada aynı tartışmayı yapmak için bir neden yoktur. Çok kısa ve engelleyici olmayan bir yönlendirme yeterli olacaktır. Örneğin atların evrimsel gelişimi üzerine bir maddede kısa bir cümle ile bazı yaratılışçıların atların bir evrim geçirmeden yartıldığına inandığından sözedip ilgili maddeye bağlantı verilebilir. Eğer özel bir konu üzerinde çok özel tartışmalar varsa kendine ait bir sayfaya bunlar yerleştirilebilir.
===Farklı görüşleri dengelemek===
==== "Eşit önem" vermek====
''Bir dakika, bir dakika. Bilime karşı sözdebilimi tartışmaya almayı anlamsız buluyorum. Tarih sözdebilimin gerçek olguları yenebildiğine şahit olmuştur. Sözdebilime dayananlar kanılarını zorla başkalarına kabul ettirmek için yalana, iftiraya, imaya ve taraftarlarının çoğunluk gücüne başvurur. Eğer bu proje dünyanın düz olduğunu savunanlara ya da Nazi soykırımının varolmadığını iddia edenlere aynı önemi veriyorsa ister istemez bile olsa kaçık ya da kötü fikirleri savunmak için bir zemin yaratacak ve bunları meşrulaştıracaktır. ''
Öncelikle şu noktada açık olarak anlaşalım: Vikipedi'nin tarafsızlık politikası azınlık görüşlerine "eşit derecede önem vermeyi" ne belirtir ne de ima eder. Ansiklopedi yazarı olarak bu tartışmada taraf olmamamız gerektiğini belirtir ancak bu "çoğunluk görüşlerini" çoğunluk görüşü olarak tanımlamamamızı engellemez. Sözdebilimsel teorilere karşı olan güçlü tezleri açıklamamız ve ahlaki yönden itici gelen görüş açılarına karşı duyulan güçlü nefreti açıklamamız adil anlatım ilkeleriyle örtüşmektedir.
Şu bağlantıdaki [http://www.idrewthis.org/d/20040825.html karikatürde] "eşit önem" konusundaki görüşe bir göz atabilirsiniz.<ref>[[İngilizce]] olan karikatürün çevirisi şöyle:
*1. kare: Eğer bir kişi şöyle der: ”Brokkoli, bir bahçe cücesini Beyaz Saray’a sokmak için kurulan bir şer komplosunun parçasıdır.”
*2. kare: Diğeri de şöyle derse: ”Hayır, öyle değildir.”
*3. kare: Büyük ihtimalle şöyle demezsiniz: “Bu iki görüş de ciddi sunulduğuna göre ikisine de "eşit derecede önem vermeliyim"”
*4. kare: Öyleyse tebrikler, ABD haber medyasından daha zekisiniz demek ki. (TV’de) Yeni bir grup John Kerry’nin kaynatılmış bebek kafası yediğini iddia etti. John Kerry bunu yalanladı. Bu büyüyen tartışmada her iki taraftan da daha fazla bilgi az sonra…</ref>
==== "Düşman" için yazmak====
'' "Düşman için yazmak" diyerek demek istediğinizle ikna olmadım. Düşman için yazmak istemiyorum. Onların çoğu basitçe yanlış olduğu gösterilebilecek birçok şeyi olgu diyerek belirtiyor. Madde yazarken tarafsız olmak adına zaten anlaşamadığım görüşleri sunmak adına ''yalan söylemem'' gerektiğini söylüyorsunuz? ''
Bunu söylemek tarafsızlık politikasının yanlış anlaşıldığını göstermektedir. "Şu ya da bu şöyle der ____________, ve dolayısıyla da, ___________" demekten başka bir iddiada bulunmayacaksınız. Bunu ciddi bir şekilde, hiçbir vicdan azabı duymadan yapabilirsiniz çünkü farklı görüşü ''başka birisine'' atfediyor olacaksınız. Bilimadamlarını gözlemlerseniz, bir konuyu kanıtlamak için karşı tezleri anlatımlarının içine dahil eder ve böylece karşıtezin niye yetersiz olduğunu açıklayabilirler.
==== Din ====
''Dinime yapılan saygısızlık ya da onu insan tarafından yaratıldı gibi göstermek dini ayrımcılıktır, hatalı ve yanlış bir söylemdir. Peki benim yanlış olduğunu hissettiğim, dinime karşı olan, modası geçmiş ya da bilimsel olmayan inanışlar ne olacak? ''
TBA politikası çoğunlukla farklı bakış açılarını verme anlamına gelmektedir. Yani sadece günümüzdeki farklı grupların görüşlerini değil aynı zamanda geçmişteki farklı grupların görüşlerini de vermek demektir.
Vikipedi bir ansiklopedidir. Ansiklopedilerin önemli bir görevi bir şeyleri açıklamaktır. İnsan inançları ve tapınma yöntemleri sözkonusu olunca insanların niye bu inanca sahip olduğunu açıklamanın yanısıra bu inançların nasıl ortaya çıktığını ve değiştiğini de açıklamak gerekir. Vikipedi'nin tarih ve din hakkındaki maddeleri dinlerin kutsal kitap ya da yazılarını kaynak alır ama aynı zamanda modern arkeolojik, tarihi ve bilimsel kaynaklar da kullanılır.
Bazen bir dine inananlar, inançlarının tarihsel eleştirisine karşı çıkabilir ve bu eleştirinin dini inançlarına karşı yapılmış bir ayrımcılık olduğunu iddia edebilir. Maddelerin, dini kendi gördükleri gibi tarihsel olmayan bir perspektiften tanımlamasını tercih edebilirler. Yani şu anda inandıkları neyse daha önce inanılanın da aynı olduğunu ve farklılıkların, gerçek dini yansıtmayan sapkınlıklar olduğunu kabul ederler. Onların bakış açısı belirtilmelidir ve bunda bir çelişki yoktur. TBA politikasına göre Vikipedi yazarları şöyle bir şey yazabilirler: ''Bu inanç sahiplerinin çoğu X’e inanır ve bu grubun üyelerinin her zaman X’e inandığına da inanır; ancak günümüz tarihçilerinin (kim olduğunu söyleyin) ve arkeologlarının (kim olduğunu söyleyin) bulduklarına göre (neler olduğunu söyleyin) bu inanç sahiplerinin bazıları (kim olduklarını söyleyin) artık Z’ye inanmaktadır. ''
==== Ahlaki açıdan kabul görmeyen bakış açıları ====
''Ahlaki açıdan kabul görmeyen bakış açıları ne olacak? Bunlar hakkında da tarafsız olmayacağız herhalde? ''
Duygusal açıdan yüklü görüşleri bir grup insana ve bu görüşlerin öndegelen savunucularına atıfta bulunarak sağlıklı ve istikrarlı bir şekilde tarafsız bakış açısına desteğimizi sürdürebiliriz. Ahlaki açıdan kabul görmeyen görüşleri savunanlar taraflı bir madde nedeniyle bu görüşlerinden vazgeçmektense savunmaya geçeceklerdir. Halbuki tarafsızlık politikamızı istikrarlı bir şekilde uygulamaya devam edersek farklı inançtakilere belki de bakış açılarını değiştirecek anlayışı verme şansımız olabilir.
==== Sözdebilim ====
''Bilim dünyasında başlıca görüş sözdebilimsel konuların inanılır olmadığı ve hatta sözedilmeye bile değer olmadığı iken, sözdebilimsel konularda nasıl madde yazabiliriz ki? ''
Eğer insanoğlunun bilgisinin tamamını tanımlayacaksak, bize itici gelen görüşleri de yanlış olduklarını belirtmeden tanımlayacağımızı kabul etmeliyiz. Bu aslında göründüğü kadar zor değil. Bize düşen görev, tartışmaları iki tarafa, yani bilim ile sözdebilime eş değer vererek anlatmak değil, '''çoğunluğa ait olan (bilimsel) görüşü çoğunluk görüşü olarak ve azınlığa ait olan (bazen sözdebilimsel) görüşü azınlık görüşü''' olarak tanımlamak; ve hatta bilimadamlarının sözdebilimsel teorileri nasıl değerlendirdiğini açıklamaktır. Bunların hepsinin amacı ''tartışmalı konuyu adilce anlatabilmek'' içindir.
Sözdebilim sosyal bir fenomen olarak görülebilir ve bu nedenle önemlidir. Ancak bu, başlıca görüşlerin açıklanmasını engellememeli ve sözedildiğinde maddenin geri kalanı ile orantılı olmalıdır.
Az sayıda vikipedist bu konu hakkında oldukça keskin fikirlere sahiptir ve Vikipedi’nin "tarafsız bakış açısı" yerine "bilimsel bakış açısı" belirlemesi gerektiğine inanmaktadır. Ancak böyle bir politikanın gerekliliği kendini kabul ettirmemiştir, sözdebilime inananlara zaten şu anda da bilimadamlarının sözdebilim hakkındaki görüşleri açık olarak ve tüm yanlarıyla açıklanabilmektedir.
===Editörlük tartışmaları===
==== Taraflı katkı sağlayanlarla başa çıkmak ====
''Tarafsızlık politikasını kabul ediyorum ancak burada tamamen taraflı olan ve bundan vazgeçmeyecek kullanıcılar var. Bir süre sonra geri dönüp yaptıklarını düzeltmem gerekiyor. Ne yapmalıyım?''
Durum gerçekten çok bariz değilse yapılacak en iyi şey tarafları bu sayfaya nazikçe (unutmayın, balla, sirke ile yakalayacağınızdan daha çok sinek yakalarsınız) davet etmek ve başkalarının yardımını istemektir. <!-- See [[Wikipedia:Resolving disputes|Dispute resolution]] for more ideas. -->
==== Sürekli tartışmalardan kaçınmak ====
''Tarafsızlık konularında sürekli ve bitmek bilmeyen savaşlardan nasıl kaçınırız?''
Savaşı engellemenin en iyi yolu bu projede çalışan bizlerin çoğunun makul insanlar olduğumuzu yoksa burada çalışıp üzerine bu kadar titremeyeceğimizi hatırlamaktır. Karşımızdakinin perspektifini anlamayı kendimize hedef seçmeliyiz ve bizden farklı olan perspektiflerin adilce sunulabilmesi için çok çalışmalıyız.
Maddenin içeriğinde ne olması gerektiği ya da neyin doğru olduğu konusunda bir tartışma ortaya çıktığında hemen düşmanca bir tavır içerisine girmemeliyiz; aksine bir adım geriye çekilip kendimize şunu sormalıyız: "Bu tartışma adil olarak nasıl tanımlanabilir?" Her tartışmaya yolaçan noktada bu soru tekrar tekrar sorulmalıdır. Bizim işimiz Vikipedi'ye kendi görüşlerimizi yazıp, her gelene karşı bunları savunmak olmamalıdır. Birlikte çalışmalı, içerik ekleyip içeriği geliştirmeli, tartışmalı bir konuyu her tarafa adil biçimde tanımlayabilmek için karşılıklı anlayışa sahip olmalıyız.
<!--
===Diğer===
==== Diğer itirazlar ====
''Başka itirazlarım var, nereye başvurabilirim?''
Bu soruyu sormadan önce aşağıdaki bağlantıları gözden geçirin. Tarafsızlık konusu ile ilgili diğer sorulara burada cevap bulabilirsiniz.
-->
==Diğer TBA politikası kaynakları==
Tarafsız bakış açısı yenigelenler için genellikle yabancı olması ve Vikipedi yaklaşımının temelini oluşturması nedeniyle tarafsızlık ile ilgili konular özellikle İngilizce Vikipedide oldukça geniş olarak ele alınmıştır. Eğer bu konuda yeni bir şeyler eklemek istiyorsanız [[Vikipedi tartışma:Tarafsız bakış açısı]]na ekleme yapabilirsiniz.
==Notlar==
<references />
<!--
== Other resources ==
* '''[[Wikipedia:Neutral point of view]]'''
* [[Wikipedia:NPOV tutorial|NPOV tutorial]]
* [[m:Responses to How to Build Wikipedia, Understand Bias|Understand Bias]]
* [[Wikipedia:List of controversial issues |List of controversial issues]]
* [[Wikipedia:Words to avoid |Words to avoid]]
* [[Meta:Positive tone]]
* [[Wikipedia:Guidelines for controversial articles|Guidelines for controversial articles]]
* [[God's Eye View]]
* [[Consensus reality]]
* [[Wikipedia:Avoid weasel words]]
* {{tl|NPOV}} - message used to warn of problems
* {{tl|NPOV-section}} - tags only a single section as disputed
* {{tl|POV check}} - message used to mark articles that may be biased. ({{tl|bias}} may be used for short)
* {{tl|POV-statement}} - when only one sentence is questionable
* [[Wikipedia:WikiProject Countering Systemic Bias|WikiProject Countering Systemic Bias]]
* [[One-sided argument]]
* [[Wikipedia:Criticism]]
== External links ==
* [http://www.cjr.org/issues/2004/6/mooney-science.asp Blinded By Science: How ‘Balanced’ Coverage Lets the Scientific Fringe Hijack Reality] - Chris Mooney, Columbia Journalism Review. A valuable warning to Wikipedians about how some methods used to balance coverage can lead to biased, inaccurate and misleading reporting.
* Multiple points of view: see [[WikiCities:c:religion-wiki:Religion-wiki:Multiple points of view|religion-wiki: Multiple points of view]]
-->
[[en:Wikipedia:Neutral point of view/FAQ]]
| |||