Alevilik: Revizyonlar arasındaki fark

Alevîlik inancı, [[Anadolu]]’nun [[Müslümanlık|Müslüman]]laşması sürecinde önemli izler bırakan, [[Hoca Ahmed Yesevî]], [[Ebu'l Vefâ]], [[Baba Haydar|Kutb’ûdKutb'ûd-Dîn Haydar]], [[Hacı Bektaş-ı Veli]], [[Ahi Evran]], [[Taptuk Emre]], [[Yunus Emre]] ve [[Abdal Musa]] gibi önemli dînî şahsiyetlerin fikirleriyle yapılandırılmıştır. Ayrıca Alevîlik, [[Hallâc-ı Mansûr]], [[Ömer İmâdüddîn Nesîmî|Seyyid Nesîmî]], [[Şah İsmail|İsmâ‘il Safevî]] ''([[Hatai]])'' ve [[Pir Sultan Abdal]] ile [[Hubyar Sultan]]’a da ayrı bir ehemmiyet vermektedir. [[Şah İsmail|Şah İsmâ‘il Safevî]], Alevîlik inancının Anadolu’da yayılmasında çok önemli ve etkin bir rôl oynamıştır. <ref name="jur4">Jurdi Abisaab, ''Converting Persia: Religion and Power in the Safavid Empire,'' London, 2004. </ref> Alevîlik inancının, [[Anadolu]]’ya gelen [[Hacı Bektaş-ı Veli]] sayesinde ve [[Yedi Ulu Ozan|ozanlar]]ın [[nefes (edebiyat)|nefesleriyle]] hayat bulduğuna inanılmaktadır.

{{ana|Baba İlyas|BabaKutb'ûd-Dîn Haydar|Hacı Bektaş Veli|Baba İshak|Barak Baba}}

Meşhur [[Velâyet-nâme-i Hacı Bektâş-ı Velî|Velâyet-Nâme]] onu [[Şiî]]liğin unvan mezhebini taşıyan [[Cafer es-Sadık|Câ’fer-i Sâdık]]’tan [[Beyazid Bistâmî]]’nin getirdiği hırkayı giymiş olan “Lokman Perende” vasıtasıyla [[Hoca Ahmed Yesevî]]’ye bağlar. [[Velâyet-nâme-i Hacı Bektâş-ı Velî|Velâyet-Nâme]] üzerinde uzmanlaşmış yazarların nakletiklerine göre [[Hacı Bektaş Veli|Hacı Bektâş]]’ın [[tarikât]] silsilesi önce [[Baba Haydar|Kutb’ûdKutb'ûd-Dîn Haydar]]’a, ondan da Lokman Serhasî’ye, ve oradan da [[Baba İlyas|Şücâ’ed-Dîn Ebû’l Bekâ Baba İlyas el-Horasanî]] vasıtasıyla [[Hoca Ahmed Yesevî]]’ye bağlanmaktadır. [[Âşık Paşa]] tarihinde ise “[[Hacı Bektaş Veli|Hacı Bektâş]]” [[Horasan]]’dan “Menteş” adındaki kardeşiyle beraber Sivas’a gelerek [[Baba İlyas|Baba İlyas Horasanî]]’ye mürid oldular. Bu intisaptan sonra Hacı Bektâş önce Kayseri’ye oradan da Kırşehri’ne geldi, sonra da Karacahöyüğe yerleşti. Buna göre [[Hoca Ahmed Yesevî]] müridlerinden olduğuna dâir rivayetin doğru olmadığı anlaşılıyor.<ref>[[Fuad Köprülü]], ''Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar'', Sayfa 75.<small> ([[Baba Haydar|Kutb’ûdKutb'ûd-Dîn Haydar]]’ın vefât tarihinin M. 1222, [[Hacı Bektaş Veli|Hacı Bektâş]]’ın ise doğum tarininin M. 1209 olduğu göz önüne alınacak olunursa [[Baba Haydar|Kutb’ûdKutb'ûd-Dîn Haydar]]’ın vefâtında [[Hacı Bektaş Veli|Hacı Bektâş]] henüz on üç yaşındaydı. Daha evvel müridi olması halinde bu rivâyetin mümkün aksi takdirde ise zayıf olduğu aşikârdır.)</small></ref>

{{soyağacı| | AMİ |~|~|~|v|-|-| ALH | | TLB | | ZUB | | HMZ | | ABS | |AMİ=[[Amine|Amine bint Vehb]]|ALH=[[Abdullah bin Abdülmüttalib|ʿAbd Allâh bin ʿAbd el-Muttalib]]|TLB=[[Ebu Talib|EbuEbû Talib bin ʿAbd el-MuttalibTâlib]]|ZUB=Ez-Zûbeyr bin ʿAbd el-Muttalib|HMZ=[[Hamza bin Abdülmüttalib|Hamza bin ʿAbd el-Muttalib]]|ABS=[[Abbas Bin Abdülmuttalip|Abbâs bin ʿAbd el-Muttalib`Abbâs‘binʿAbd‘el’Muttalib]]}}

{{soyağacı| | HTC |~|~|~|v|-|-| MHM | | |!| | | | | | | | | | | ABA | | | |HTC=[[Hatice bint Hüveylid]]|MHM='''[[Muhammed Mustafa]]'''|ABA=[[Abdullah bin Abbas|ʿAbd Allâh bin `Abbâs]]}}

{{soyağacı| | | | | | | |`|-|-|-|.| | | |!| | | | | | | | | |F|.|:!| | |}}

{{soyağacı| | | | | | | | | | | FTM |v| ALI |-|-|v|~|~| HBC |:| ABB | |FTM='''[[Fatıma Zehra]]'''|ALI=[[Ali|'''[[Ali el-Mûrtezâ]]''']]|HBC=[[Havlet bint Câ'fer]]|ABB=''[[Abbâsîler]]'`Alî bin ʿAbd Allâh'''}}

{{soyağacı| | | | | | | | | | | | ,| -|!^| -| .| | | |!| |F|~|~|~|J| |!| | | |}}

{{soyağacı|F| SAL | | | | | | | HAS |^ | HSY | | MBH |:| |BAA | -| BBB | | |SAL='''[[Salmân-ı Fârisî]]'''|HAS=[[Hasan bin Ali|'''[[Hasan el-Mûctebâ]]''']]|HSY=[[Hüseyin bin Ali|'''Hüseyin Seyyid eş-Şühedâ''']]|MBH='''[[Muhammed bin Hânifîyye]]'''|BBB='''Muhammed "el-İmâm"''' bin `Alî bin el-`Abbâs|BAA='''[[Abbâsîler]]'''}}

{{soyağacı|:| | IBR |!| MBA | | IDR | | IMM | | ZDI | | HÜR |~| SİN | | |MBA='''[[Muhammed bin ʿAbd Allâh ''(Nefs’üz-Zekiyye)''|Muhammed bin ʿAbd Allâh]]''' ''([[Nefs’üz-Zekiyye]])''|IBR=İbrahim bin ʿAbd Allâh|IDR='''[[İdris bin Abdullah|İdris bin ʿAbd Allâh]]<br />''[[İdrisiler]]'' ''' ''([[Zeydî|Zeyd’îyye]])''|IMM='''[[İmamîlik]]'''|ZDI='''[[Zeydî]]lik'''|HÜR='''[[Babek Hürremi|Hürremîlik]]'''|SİN=Sinpâth’îyye}}

{{soyağacı|:| | YBA |F| ZUN |~| CBR |~| CFR |.| ZYD | | KZL | | GNS |YBA=Yahya bin ʿAbd Allâh|ZUN=[[ZünnunZ'ûl-ıNûn Mısriel-Mısrî|'''Z’ûl-Nûn el-Mısrî''']]|CBR=[[Cabir bin Hayyan|'''Câ’bir bin Hayyân''']]<ref>Muhammed Ebû Zehra: Mezhepler Tarihi, Sayfa 225, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011. <small>([[Cabir bin Hayyan|Câ’bir]], i’tikad ve imân esasları konusunda [[Cafer es-Sadık|Câ’fer-i Sâdık]]’tan ders almış ve onun i’tikadını benimsemiştir. [[Cabir bin Hayyan|Câ’bir bin Hayyân]], [[Cafer es-Sadık|Câf’er-i Sadık]]’ın îlmini topladığı beşyüz risâlesini bir araya getirerek tek bir kitâp halinde yayınlamıştır. [[Cabir bin Hayyan|Câ’bir]] bu risâlelerin, kendisinin [[Cafer es-Sadık|Câf’er-i Sadık]]’tan edindiği feyz ve ilhâmlar sayesinde teşekkül ettiğini belirtmiştir.)</small></ref>|CFR=[[Cafer es-Sadık|'''Câʿfer es-Sadık''']]<ref>Muhammed Ebû Zehra, ''Mezhepler Tarihi'', Sayfa 225, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011. <small>([[Cafer es-Sadık|İmâm Câ’fer]]’in Allah’ın mevcûdiyetini bilme gayesi için Kozmoloji ilmiyle uğraştığını bildiren deliller vardır. Elde ettiği bilgileri Allah’ın vahdaniyetini isbat etmek amacıyla kullanmıştır. Bu konuda, [[Cafer es-Sadık|İmâm Câ’fer-i Sadık]], [[Kur'an-ı Kerîm]]’in evren ve tabiât hakkında bilgiler vererek insanları düşündürme methodunu uygulamıştır. Mufaddal bin Amra’ya yazdırdığı “Risalet-ût Tevhîd” adlı kitabında tabiât olaylarının insanın hizmetine sunulmuş olduğunu öne sürerek, hepsinin bir yaratıcının eseri olması gerekliliği hakkında yürüttüğü fikirlerini savunmuştur.)</small></ref>|ZYD=''' ''[[Alavîler]]'' '''|KZL=''' ''[[Kızılbaşlar]]'' '''|GNS=''[[Gnostisizm]]''}}

{{soyağacı| |:| AHM |~| IBN |'| AYF |`| CND |.| HBV |!| RUF |:| |AHM='''[[Baba Haydar|Kutb'''Kutb’ûdûd-Dîn Haydar]]''']] '''[[Kalenderîlik]]'''/''[[Yesevîlik]]''|IBN='''[[İbn Arabi|Muhy’id-Dîn İbn-î Arabî]]''' '''[[Ekberilik|Ekber’îyye]]'''/''[[Malikîlik]]''|AYF=[[Nimetullahi Tarikatı#.C5.9Eah Ni.E2.80.99metullah-i Vel.C3.AE .28N.C3.BBr.E2.80.99ed-D.C3.AEn Kirman.C3.AE.29|ʿAbd Allâh Yefâ’î]] ''([[Kadiriye|Kadir’îyye]])''|CND=[[Safeviye Tarikatı#.C5.9Eeyh .C4.B0brahim|Şeyh İbrahim]] '''[[Şeyh Cüneyd|Cûneyd]]''' / '''[[Şeyh Haydar|Haydar]]'''|HBV=''[[Bayramiyye|Bayram’îyye]]/[[Halvetiye|Celvet’îyye]]'' [[Aziz Mahmud Hüdayi|Azîz Mahmûd Hüdâyî]]|RUF=[[Sarı Saltuk|'''Sarı Saltuk Dede''' ''(Saltuk’îyye)'']]<ref>Bedr’ed-Dîn Mahmud Aynî, ''İkd’ûl-Cûmman''. <small>([[Sarı Saltuk|Sarı Saltık Baba]]’nın [[Baba İlyas|Baba İylâs Horasanî]]’nin “Çehariyâr” adı verilen dört halifesinden biri olduğunu belirtmektedir. Çehariyâr’ın diğer üçü Lokman Baba, Aybek Baba ve Behlül Baba’dır.) </small></ref>}}

{{soyağacı| |:| YES |.| EKB | | ŞNV | | ŞİH |C| SAR |'| GHK |:| | |YES='''[[Hacı Bektaş-ı Veli]]''' [[Baba Haydar#Haydar.C3.AElik Tarik.C3.A2t.C4.B1|'''Haydarîlik''']]/''[[Ekberilik|Ekberîlik]]''|EKB=[[Sadreddin Konevi|Sadr’ed-Dîn Kunevî]] ''([[Ekberilik|Ekber’îyye]])''|ŞNV= [[NimetullahiŞah TarikatıNi'metullah-i Velî ''(Nûr'ed-Dîn Kirmanî)''|Şâh Ni’metullâh-î Velî<br />''(Nûr’ed-Dîn Kirmanî)'']]|ŞİH=[[Safeviye Tarikatı#Sult.C3.A2n Ali Mirza Safev.C3.AE|Sultân Ali Mirza]] ''' ''[[Safevîler]]'' '''/ '''[[Hatai]]'''|SAR='''Aybek Baba'''<ref>Bedr’ed-Dîn Mahmud Aynî, ''İkd’ûl-Cûmman''. <small>(Aybek Baba’nın [[Baba İlyas|Baba İylâs Horasanî]]’nin “Çehariyâr” adı verilen dört halifesinden biri olduğunu belirtmektedir. Çehariyâr’ın diğer üçü, Saltık Baba, Lokman Baba ve Behlül Baba’dır.) </small></ref>|GHK=[[Galip Hasan Kuşçuoğlu]]}}

{{soyağacı| |:| QUT |h| KYA | | BUR | | |:| ANA |`| YAR | | |:| | | | | |QUT='''[[Taptuk Emre]]'''|KYA=[[Abdal Musa|Abdal Mûsa]]|BUR=[[Nimetullahi Tarikatı#Tarih.C3.A7esi|Burhan’ed-Dîn Hâlil’ûllâh]]|ANA='''[[Anadolu Alevîliği]]'''|YAR='''[[Yarsanizm|Kürt AlevîliğiYezdânizm]]'''}}