Belirsizlik ilkesi: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
k 78.187.139.130 tarafından yapılan değişiklikler geri alınarak, MeteMetheus tarafından değiştirilmiş önceki sürüm geri getirildi. |
||
1. satır:
[[Belirsizlik ilkesi]], [[1927]] yılında [[Werner Heisenberg]] tarafından öne sürüldü. [[Kuantum]] fiziğinde Heisenberg'in '''Belirsizlik İlkesine''' göre, bir parçacığın [[momentum]]u ve konumu aynı anda tam doğrulukla ölçülemez (momentum değişimi = kütle değişimi x hız değişimi). Belirsizlik ilkesini daha da genellenmiş olarak anlatmak istersek şunları söyleyebiliriz. Kökleşik (klasik, deterministik) fizikten ayrı olarak [[Kuantum]] fiziğinde her fiziksel niceliğe denk gelen bir reel sayı değil, bir işlemci vardır. Bu işlemciler, kökleşik mekanikten ayrı olarak sayısal değerler ile değil matrisler ile temsil edilir. Dolayısıyla, kuantum mekaniğinde ölçülen fiziksel niceliğin ölçüm sırası önemlidir. Herhangi iki fiziksel niceliği (örneğin: konum ve momentum) ele alalım. Eğer bu fiziksel niceliklere denk gelen iki işlemci yer değiştiremiyorsa bu iki niceliğin (örneğin: momentum ve konum) aynı anda ölçülmesi olanaksızdır. Bu durumda kesin sonuçlardan değil, bir ortalama değer yakınlarında dalgalanan değerlerden söz edebiliriz. Belirsizlik ilkesi [[determinizm|determinizmin]] "her şeyi kesin olarak belirleyebilme" önermesini tamamıyla yıkmıştır, ancak determinizmin temel aldığı [[Nedensellik|nedensellik ilkesinin]] geri kalanı ayakta kalabilmiştir.<ref>Mete Avcı Metheus, 2013, [http://metheus.eu/yazi/nedensellik Nedenselliğin bir eleştirisi]</ref>
== Genel bakış ==
Bir parçacığın konumu ne denli doğrulukla ölçülürse (yani konumunun belirsizliği ne denli küçük olursa), buna karşılık momentumunun belirsizliği aynı oranda büyük olur. Tersine, momentumdaki belirsizlik küçüldükçe, aynı oranda konumunun belirsizliği büyür. Ancak bu belirsizlik deneysel ölçümlerden değil doğrudan matematikten elde edilmiştir. Fourier analizinde x ve k uzayları arasındaki dönüşümler ele alınırsa <math>\Delta x \Delta k > 1\,</math> eşitsizliğinden yola çıkılarak De Broglie-Einstein denklemlerinden momentum ile ilgili anlatım yerine konulursa <math>p=\hbar k </math>
<math>\Delta x \Delta p_x > \frac \hbar2</math> elde edilir. Burada <math>\Delta x</math>, x konumunda ki belirsizliği, <math>\Delta p_x</math> ise x yönündeki momentumdaki belirsizliği temsil eder. Görüldüğü üzere birbirine dik eksenlerde herhangi bir belirsizlik yoktur, diğer bir deyişle y yönündeki konumla x yönündeki momentum aynı anda sonsuz duyarlılıkla elde edilebilinir.
Belirsizlik ilkesi [[enerji]] ve [[zaman]] ilişkisi için de geçerlidir. Belirsizlik ilkesinin daha iyi anlaşılması için benzer bir örnek: Bir elektromanyetik dalganın [[sıklığ]]ını (titreşim sayısını) ölçmek için belli bir süre beklemek gerek. Yani dalganın sıklıgını belli bir anda ölçmek olanaksızdır. Bekleme süresi uzadıkça zaman belirsizleşir.</sub>'''Titreşim sayısı ve enerji nicelği az''' <math> \Rightarrow </math> '''Dalga boyu uzun''' <math> \Rightarrow </math> '''Bekleme süresi uzun''' <math> \Rightarrow </math> '''Belirsizlik büyük'''
'''Titreşim sayısı ve enerji niceliği çok''' <math> \Rightarrow </math> '''Dalga boyu kısa''' <math> \Rightarrow </math> '''Bekleme süresi kısa''' <math> \Rightarrow </math> '''Belirsizlik küçük'''
Enerji niceliği ne denli azsa, aynı oranda dalga boyuyla bağlantılı olarak bekleme süresi uzar ve ölçülen zaman belirsizleşir.
Tersine; Enerji niceliği ne denli çoksa, aynı oranda dalga boyuyla bağlantılı olarak bekleme süresi azalır ve ölçülen zamanın belirsizliği azalır.
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
== Referanslar ==
* [http://metheus.eu/yazi/nedensellik Nedenselliğin bir eleştirisi.]
{{kuantum-taslak}}
[[Kategori:Kuantum mekaniği]]
[[Kategori:Determinizm]]
[[Kategori:Alman icatları]]
{{Link KM|zh}}
[[af:Onsekerheidsbeginsel]]
[[ar:مبدأ الريبة]]
[[az:Müəyyənsizlik prinsipi]]
[[bg:Съотношение на неопределеност на Хайзенберг]]
[[bn:অনিশ্চয়তা নীতি]]
[[bs:Heisenbergov princip neodređenosti]]
[[ca:Principi d'incertesa de Heisenberg]]
[[cs:Princip neurčitosti]]
[[da:Heisenbergs ubestemthedsrelationer]]
[[de:Heisenbergsche Unschärferelation]]
[[el:Αρχή της απροσδιοριστίας]]
[[en:Uncertainty principle]]
[[eo:Necerteca principo de Heisenberg]]
[[es:Relación de indeterminación de Heisenberg]]
[[eu:Heisenbergen ziurgabetasunaren printzipioa]]
[[fa:اصل عدم قطعیت]]
[[fi:Heisenbergin epätarkkuusperiaate]]
[[fr:Principe d'incertitude]]
[[gl:Principio de indeterminación de Heisenberg]]
[[he:עקרון האי-ודאות]]
[[hi:अनिश्चितता सिद्धान्त]]
[[hr:Heisenbergov princip neodređenosti]]
[[hu:Határozatlansági reláció]]
[[hy:Անորոշությունների սկզբունք]]
[[id:Prinsip Ketidakpastian Heisenberg]]
[[it:Principio di indeterminazione di Heisenberg]]
[[ja:不確定性原理]]
[[kk:Анықталмағандық қатынасы]]
[[ko:불확정성 원리]]
[[lt:Heizenbergo neapibrėžtumo principas]]
[[lv:Heizenberga nenoteiktības princips]]
[[ml:അനിശ്ചിതത്വ തത്ത്വം]]
[[nl:Onzekerheidsrelatie van Heisenberg]]
[[no:Heisenbergs uskarphetsrelasjon]]
[[pl:Zasada nieoznaczoności]]
[[pt:Princípio da incerteza de Heisenberg]]
[[ro:Principiul incertitudinii]]
[[ru:Принцип неопределённости]]
[[simple:Uncertainty principle]]
[[sk:Heisenbergov princíp neurčitosti]]
[[sl:Načelo nedoločenosti]]
[[sr:Релације неодређености]]
[[sv:Osäkerhetsprincipen]]
[[sw:Kanuni ya Heisenberg ya Utovu wa Hakika]]
[[ta:ஐயப்பாட்டுக் கொள்கை]]
[[th:หลักความไม่แน่นอน]]
[[uk:Принцип невизначеності]]
[[vi:Nguyên lý bất định]]
[[yi:אומזיכערקייט פרינציפ]]
[[zh:不确定性原理]]
| |||