|
* [[Plastik]]: Plastik atıklar öncelikle cinslerine göre ayrılarak geri dönüşüm işlemine tabi tutulur. Cinslerine göre ayrılan ''geri dönüşebilir'' plastik atıklar, kırma makinalarında kırılıp küçük parçalara ayrılır. İşletmeler bu parçaları doğrudan belli oranlarda, orijinal hammadde ile karıştırarak [[üretim]] işleminde kullanabildiği gibi; tekrar eritip katkı maddeleri katarak ikinci sınıf hammadde olarak da kullanabilir. 1 ton plastik ambalaj atığının geri dönüşümü sonucunda 14000 [[Kilowatt saat|kWh]] [[enerji]] tasarrufu sağlanmış olur. Örneğin; Türkiye genelinde tasarruf edilebilecek enerji miktarı yıllık 4 Milyon Megawatt saattir (MWh).
* [[Cam]]: Cam atıklar ([[şişe]], [[kavanoz]] vb.) toplama kutularında toplanır ve bu atıklar renklerine göre ayrılarak geri dönüşüm tesislerine verilir. Burada atık ve katkı maddelerinden ayrılır. Burada cam kırılır ve hammadde karışımına karıştırılarak [[eritme]] ocaklarına dökülür. Bu şekilde tekrar cam olarak kullanıma geçer. Kırılan cam, beton katkısı ve ''camasfalt'' olarak da kullanılmaktadır. ''Camasfalt''a %30 civarında geri dönüşmüş cam katılmaktadır. Cam bu şekilde [[sonsuz]] bir [[döngü]] içinde geri dönüştürülebilir, yapısında bozulma olmaz. 1 ton cam atığının geri dönüşümü sonucu 100 litre benzin tasarrufu sağlanmaktadır. Örneğin; Türkiye genelindeki cam atıkların geri dönüştürülmesinden yıllık 30 milyon litre benzin tasarruf edilebilecektir.
[[Dosya:Hot metalwork.jpg|right|thumb|280px| Metal]]
[[Dosya:Hot metalwork.jpg|right|thumb|280px| Metal]]
== RoHS (Restriction of the use of certain Hazardous Substances) Zararlı Maddelerin Kullanımının Kısıtlandırılması ==
*RoHS, elektronik cihaz üretiminin çevreye zarar vermemesi için, üretiminde sağlığa zararlı maddelerin elektrikli ve elektronik ürünlerdeki kullanımını kısıtlayan kurallardır. Sağlığa zararlı maddelerin kısıtlanması hem elektronik malzeme üreticileri için, hem de bu ürünleri kullanarak baskılı devre, yarı mamul veya mamul ürün yapan üreticiler için geçerlidir. Bu kurallara uyması için firmalara Temmuz 2006 tarihine kadar mühlet tanınmıştır. Bu tarihten sonra da zararlı maddelerin kullanımına eski ürünlerin garanti sürelerinin devamından dolayı sadece onarım yapılması için müsaade edilebilmekte, ancak yeni üretimlerde RoHS kurallarına uyulması istenmektedir. Birçok büyük firma şimdiden üretimlerini bu kurallar çerçevesinde yapmak üzere değişikliklere başlamıştır.
Dünya'da elektrikli ve elektronik cihaz üretimi yapan ülkelerden bu konuda ilk önlemlerin alınmasını başlatan ülke Japonyadır. Avrupa Birliği Japonya'dan sonra gelmektedir. ABD ise Ocak 2007 tarihi itibariyle benzer uygulamaya geçmeyi hedeflemiş olarak üçüncü sıradadır. Asya ülkeleri ve bilhassa üretimin büyük çoğunluğunu yapan Çin'de bulunan ufak firmalar bu konuda yavaş davransa da büyük firmalar 2007 yılında bu direktiflerin uygulanmasına başlayacaklarını belirtmektedirler.
==RoHS Kapsamına Alınan Sağlığa Zararlı Maddeler==
Aşağıdaki tabloda %ppm olarak verilen değer, üretilen toplam 1 milyon üründe bulunması gereken maksimum miktarı göstermektedir (parts per million).
Cd(Kadmiyum)%0.01 ppm
Hg(Civa)%0.1 ppm
Cr(VI)Heksavent Kromiyum %0.1 ppm
PBB(Çok Bromlu Bifenil)%0.1 ppm
PBDE(Çok Bromlu Difenil Eteril)%0.1 ppm
Pb (Lead)Kurşun %0.1 ppm
==Bu zararlı maddelerin genelde kullanım alanları şunlardır:==
[[Kurşun]]: Lehim, aktif ve pasif elektronik malzeme, terminasyon uçları, baskılı devre kaplamaları, cam, akü ve piller.
[[Kadmiyum]]: Elektroliz kaplamalar, plastik malzeme, sensörler, Ni-Cd piller, kıvılcım çıkaran kontaklar.
[[Civa]]: Piller, anahtarlar, sensörler, röleler, floresan lamblalar�
Heksavent Kromiyum: Krom kaplamalar .
PBB-PBDE: Alev almayı önleyici malzeme.
Elektronik onarım ve üretimde bire bir bulunan insanların en fazla etkilendikleri Kurşun, insan sağlığı için tehlike arz etmektedir. Kurşunun lehim, aktif ve pasif elektronik malzeme, baskı devre kaplamaları, akü ve pil elektrotlarında bulunması, bu alanda çalışan insanların bazı önlemler almasını gerektirmektedir. Kurşunun ne derece önemli olduğu pb-free.com internet sitesinde ele alınmakta, hatta RoHS direktiflerince tanınan sürenin üzerinden ne kadar zaman geçtiğini gösteren bir sayaç da sitede sürekli gösterilmektedir.
Kurşun, solunum ya da sindirim yoluyla vücuda alınabilmekte; bunun sonucunda merkezi sinir sistemi, böbrekler ve üreme sistemi etkilenebilmektedir. Yoğun miktarda alınması ise el ve ayaklarda hareket kaybı, hafıza kaybı ve kan hastalıklarına yol açabilmektedir.
== Kapsamından Etkilenen İş Sahaları==
ØKendi markası altında elektrik ve elektronik cihaz üretimi ve satışı yapanlar.
ØBaşka üreticiler tarafından yapılan ürünleri kendi markası altında satanlar.
ØÜye ülkelere profesyonel olarak elektronik ürün ithalatı ve ihracatı yapanlar.
== İhlali Hangi Cezai Yaptırımlar Getiriyor==
Her ülke bu konuda kendi yasal düzenlemesini yapmakta özgür bırakılmış. Örnek olarak 2 ülke vermek gerekirse:
Almanya:
RoHS'a uygunsuzluk, tertip masraflarını gösteren, kayıtları göstermemek, hatalı veya eksik kayıt göstermek veya bunları zamanında göstermemek, en yüksek 50.000 Euro para cezası.
Bir tasfiyeyi ortadan kaldırmamak veya ilgili şartlara uygunsuzluk, sunulan hazneleri toplamamak ya da onları zamanında toplamamak, rapor sunmamak ya da hatalı veya eksik rapor göndermek, ya da zamanında rapor vermemek, en yüksek 10.000 Euro para cezası.
Kıbrıs Cumhuriyeti:
RoHS ve WEEE mevzuatına uygunluğun ihlalinde, 3 yıla kadar ve/veya 35.000 Euro para cezasına kadar ceza verilecektir.
Eğer ciddi doğa tahribatı tehlikesi var ise, Kıbrıs Mahkemeleri uygun muvakkat kanunları uygulayacaktır.
== Kurallarına Uyarak Yapılan Üretim==
RoHS kurallara uygun olarak üretilmiş malzemelerin ürün kodlarında bazı firmalar değişiklik yaparken bazı firmalar ürün kodlarını değiştirmemeyi, ancak paketleme esnasında "RoHS uyumludur" ibaresi kullanmayı tercih etmiştir.
Sağlığa zararlı maddeler üretimde birçok faydalar sağlamaktadır ve bunlardan vazgeçmek bazı üretim zorluklarını da beraberinde getirecektir.
==Zararlı Madde==
Yerine Önerilen Madde ve Dezavantajı
Kurşun/Kalay İçeren Lehim
Kalay ile başka metal bileşenleri içeren lehim.
Kurşun içermeyen lehim daha yüksek derecelerde erimektedir.
Gümüş/Cadmium Oksit
Gümüş/Kalay Oksit.
Kontaktlar'daki verimlilik aynı değildir. Bazı durumlarda ürünlerin kullanım ömrü kısalabilir.
Cıvalı Kontaktlar
Altın kaplama kontaktlar.
Ömür süresi çok daha kısadır ve cıva kullanmadan zero-bounce kontakt elde etmek mümkün değildir.
PBB-PBDE
Çeşitli malzemeler kullanılabilir.
Aynı etkiyi sağlamak için daha fazla malzeme kullanımı gerekmektedir.
==Lehim Sorunları==
Lehimleme konusunda karışık teknolojilerin (yani kurşunlu lehimle RoHS uyumlu yüzey, RoHS uyumlu lehimle de kurşunlu yüzey) kullanılabilirliği konusunda değişik görüşler vardır. Bazı makaleler kurşunsuz lehim için tasarlanmış yeni ürünlere kurşunlu lehim bulaşırsa lehimlenen kontaktların güvenirliğinin önemli ölçüde azalacağını belirtmektedir. Bazı makaleler ise RoHS uyumlu pasif elektronik malzemede kurşunlu lehimin başarıyla kullanılabildiğini söylemektedir. Gene de en doğru yöntem, ürünlerin kendi teknolojisine uygun lehim kullanmaktır. Eğer kurşunlu ve kurşunsuz teknolojiler karışık olarak kullanılacaksa malzeme üreticisinin bu konudaki önerilerinin incelenmesi önerilmektedir. Tüm üreticilerin hemfikir olduğu konu ise, karışık teknoloji kullanımında Ball Grid Array (BGA - Kare entegre devrelerin altındaki yuvarlak lehim adacıkları) türündeki lehim adacıklarında problem olacağıdır.
Kurşunsuz lehimlemede dikkat edilmesi gereken sorunlu konulardan bazıları şunlardır:
==Sıcaklık ==
Kurşunsuz lehim için değişen erime ve uygulama sıcaklıkları bulunmaktadır. Kurşunlu lehim için uygun olan derece (3/2 kalay/kurşun için) yaklaşık 180°C iken, kurşunsuz lehim için (kalay/bakır) gerekli olan sıcaklık 227°C civarındadır. Bu da birçok üretim tesisindeki havyaların değiştirilmesi (ayarlanabiliyor ise sıcaklık derecelerinin arttırılması), dalga lehim makinelerinin değiştirilmesi veya yenilenmesi anlamına gelmektedir. Yüzeyi Kurşun/Kalay bileşimiyle kaplı baskılı devreler ve malzemeler kurşunsuz lehim banyosundan geçirilirse malzemelerin üzerindeki kurşunun zamanla banyoyu kirletme tehlikesi olduğundan kurşunlu ve kurşunsuz lehim banyolarının ayrılması gerekmektedir. Kalayın başka maddelerle bileşimleri daha düşük erime dereceleri sağlayabilmektedir. Ancak, bu karışımları sağlayacak hammadde tabiatta kurşun kadar bol bulunmamaktadır. Bazı kalay bileşimleri ve erime dereceleri aşağıda gösterilmiştir.
Kalay-Bakır
227°C
Kalay-Gümüş
221°C
Kalay-Gümüş-Bakır
217°C
Kalay-Gümüş-Bizmut
205 - 215°C
Kalay-Çinko
199°C
Kalay-Kurşun
183°C
Kalay-Bizmut
138°C
Sıcaklığa bağlı olarak montaj yüzeyinde oluşan çatlaklar da sorun oluşturmaktadır. Kurşunlu üretimde böyle sorunlar yaşanmadığından şimdilik üreticiler bunun üzerine araştırmalarını sürdürmektedirler. Aşağıdaki şekil sıcaklık zaman testi süresinde oluşan bir çatlağı göstermektedir.
==Alaşım Farklılıkları==
Bazı firmalar ar-ge birimlerince değişik oranlarda elementler kullanarak sıcaklık ve lehimde oluşan akma, yayılma üzerine incelemeler yapmışlarıdır. Aşağıda oranlarına göre montaj sonrası görüntüleri bulunan alaşımlar görünmektedir.
RoHS standardına göre baskılı devrelerin yeniden tasarlanması ve hangi sıcaklıkların uygulanacağı, ne tür lehim kullanılacağı konusunda baskılı devre üzerinde bilgi veren bir yer ayrılması gerekmektedir. Bu bilgiler değişik lehimleme yöntemlerini de (SMD, dalga lehim ve havya ile lehim) kapsayacak kadar detaylı olabilmektedir. RoHS için standart bir işaretleme olmayıp, her firma kendisine göre bir amblem seçmiştir. Bazı firmalar "kurşunsuz" anlamında üstü çizili Pb sembolünü kullanırken, bazı firmalar da RoHS kelimesi içeren semboller kullanmaktadır.
Baskılı devre üzerinde hangi lehim bileşeni kullanılması gerektiği ile ilgili olarak elips içine yerleştirilen bir "e" harfi ve yanında da bir numara kullanılmaktadır.
==Kalay bileşenleri için "e" harfinin yanında kullanılan numaraların anlamları şunlardır:==
e1 - SnAgCu (Bu bileşen e2 kategorisinde gösterilmez)
e2 - Bizmut (Bi) veya Çinko (Zn) içermeyen Kalay (Sn) bileşenleri (SnAgCu hariç)
e3 - Kalay (Sn)
e4 - Kıymetli metaller (Ag, Au, NiPd, NiPdAu gibi) (Sn hariç)
e5 - SnZn, SnZnx (Bi hariç)
e6 - Bizmut (Bi) içeren bileşenler
e7 - Indium içeren düşük dereceli (< 150°C) lehim (Bi hariç)
== WEEE (Waste Electrical & Electronic Equipment) Atık Elektriksel ve Elektronik Cihazlar ==
WEEE kuralları elektrik ve elektronik cihazların geri dönüşüm ve geri kazanım (tamir ve/veya upgrade gibi yöntemlerle) oranını arttırmak ve üreticileri bu yönde daha bilinçli kılmak için düşünülmüştür. Bu kapsamda firmalar; tasarımlarını ve üretimlerini modüler, tamir edilebilir, yükseltilebilir özelliklerde yapmaya teşvik edilmektedirler. Özellikle bilgisayar sektöründe daha yüksek kapasiteli birimlerin ve daha hızlı işlemcilerin çıkmasıyla ürünler ekonomik ömrünü tüketmeden çöpe atılmaktadır. Dünya üzerinde her yıl çöpe atılan elektronik ürün miktarı 6 milyon ton civarındadır. Bu hem tabiatı kirletmekte, hem de dünyanın fakir bölgelerinde bilgisayar imkanına sahip olmayan nüfusa sağlanabilecek katkıları ortadan kaldırmaktadır.
Ayrıca, bir hammaddenin atıklardan geri kazanılması maden yataklarını işletmekten veya yeni maden yatakları aramaktan daha ekonomik olmaktadır. Birleşmiş Milletler tarafından yaptırılan bir araştırmaya göre bir bilgisayarın üretimi için ağırlığı kadar kimyasal madde (birçoğu zehirli), ağırlığının 10 katı kadar fosil tabanlı yakıt (ki bu da küresel ısınmayı arttırmaktadır) ve 1.5 ton kadar da su kullanılmaktadır. Bu yüzden, dünya üzerinde geri dönüşüm ve geri kazanım giderek daha fazla arzu edilir hale gelmiştir. Geri dönüşüm ve geri kazanım düşüncesinden etkilenen ürünler RoHS benzeri olmakla birlikte biraz daha detaylı olup şunlardan oluşmaktadır:
Ev elektroniği (küçük cihazlar)
IT ve haberleşme cihazları
Tüketici ürünleri
Aydınlanma ürünleri
Elektrik ve elektronik aletler (sabit ve büyük endüstriyel cihazlar hariç)
Oyuncaklar, eğlence ve spor için üretilen ürünler
Tıbbi cihazlar (implant ürünleri ve enfeksiyon taşıyanlar hariç)
Ölçüm ve kontrol cihazları
Otomatik atık cihazları
==Aşağıdaki şekil WEEE kapsamına giren ürünlerin üzerinde bulunmaktadır.==
Bussiness Communications Company Inc.'in 2005-Haziran tarihli Elektronik Atık Kazanma İşi Raporuna göre dünya genelinde elektronik atık pazarı ortalama yıllık büyüme hızı 2004 yılında 7.2 milyar dolardan 2009'da 11 milyar dolara %8.8 hızla artacaktır. 2004-2009 yılları arasında küresel E-Atık pazarında geri dönüşen metallerin satışı 2004'te 4236 milyon $'dan yıllık %8.1 artışla 2009'da 6245$'a artacaktır. Geri dönüştürülen plastik pazarı 2004'te 2552 milyon $'dan yıllık %10.2 artışla 4157 milyon $'a artacaktır. Geri dönüştürülen cam/silika 2004'te 41 milyon $'dan yıllık %7.5 artışla 59 milyon $'a çıkacaktır.
Genelde müşteri kullanımı sonrasında açığa çıkan e-atık pazarı gelecek 5 yıl içinde güçlü olacaktır. Bundan sonra elektronik malzemelerin yapımında kullanılacak hammaddelerde beşikten-mezara kadar tehlikeli atıklar içermemesi ve çevre dostu olması özelliği aranacaktır. E-Atık geri dönüşümü hem çevreyi korur hem de uygun ortamlarda yapıldığında yeni iş sahaları açabilir.
== WEEE kapsamındaki cihazların geri dönüşümü için bu cihazların; == toplanması, hammaddelerinin ayrıştırılması veya tamir edilerek geri kazanılması hedeflenmiştir. Bu işlemleri organize etmek ve gerekli finansmanı sağlamak sorumluluğu üreticilere yüklenmiştir. Üreticiler bunu tek başlarına veya birleşerek toplu halde yapma serbestliğine sahiptir. Paralelde yürütülen RoHS standartları sayesinde çalışanların fazla miktarda zararlı maddelere maruz kalmaması sağlanarak geri dönüşüm esnasında çok özel önlemlere gerek olmayacağı ve ayrıştırma masraflarının da azalacağı düşünülmektedir. Bu işlemlerden dolayı ürün maliyetlerinde %1-2 arasında bir artış olabileceği hesaplanmıştır.
WEEE tarafından hem toplama hem de geri dönüşüm miktarları için hedefler koymaktadır. Bu konuda her ülke kendi hedefini belirlemektedir. WEEE standartları üreticilerin sorumlulukları açısından 13 Ağustos 2005 tarihinde başlamış olup atık toplama ve ayrıştırma hedefleri için son tarih 31 Aralık 2006 olarak belirlenmiştir. İngiltere'nin belirlediği hedef, bu tarihte ev başına 4 kg WEEE ürünü toplamak şeklindedir (iş çevreleri için hedef henüz belirlenmemiştir). İrlanda ise 2 senelik uzatma hakkını kullanarak bu tarihi 31 Aralık 2008 olarak belirlemiştir (İrlanda ve Yunanistan için gerek altyapı eksikliği, gerekse elektronik cihaz kullanımının daha az seviyede olması nedeniyle atık toplama hedefleri için 2 senelik ek süre hakkı tanınmıştır). İrlanda'da WEEE ihlalleri için öngörülen en fazla ceza 15,000,000 ve/veya 10 yıl hapis olarak belirlenmiştir.
Birçok firma gerek WEEE nedeniyle, gerekse RoHS nedeniyle üretimini yeniden tasarlamak durumunda kalabilecektir. Bu nedenle, bazı modeller veya ürünler piyasadan kalkarken bazı yeni modeller veya ürünler de piyasaya çıkabilecektir.
== kurallarının işletilmesi genel olarak şöyledir: ==
ØÜye ülkeler kendi ülkelerindeki WEEE kapsamına giren üreticileri bildirecek ve kayıt altına alınmasını sağlayacaktır.
ØPerakende satıcılar sattıkları ürüne karşılık tüketicinin iade etmek istediği WEEE uyumlu elektronik eşya varsa bunu kabul etmek mecburiyetindedir (eskisini getirene indirimli yeni mal veren kampanyalar gibi). Kampanya yoksa eski ürün sıfır ücretten de iade edilebilecektir. Yeni ürün alımını gerçekleştiren müşteriye eski malı iade etmesi için 15 gün süre tanınacaktır.
ØBuzdolabı, çamaşır makinesi, fırın gibi büyük ve ağır elektrikli eşyaları eve teslim eden satıcı eski eşyayı da derhal teslim almakla yükümlüdür (eğer eski eşya kullanıldığı yerden/tesisattan sökülmüş, temizlenmiş ve teslim edilmeye hazırsa). Eğer eski eşya o anda teslim alınmaya hazır değilse, tüketici eski eşyayı 30 gün içinde iade edebilecektir.
ØWEEE ürünlerini teslim alabilmesi için satıcıların bir form doldurarak (%20) gibi cüzi bir ücret ödeyerek) yerel makamlara kaydolması gerekmektedir. Ancak bu şekilde kaydı olan satıcılar eski WEEE ürünlerini yerel makamların göstereceği toplama merkezlerine dökebileceklerdir.
ØSatıcılar WEEE ürünlerini yerel toplama merkezlerine dökerken ayrıca bir ücret ödemeyecektir.
ØWEEE işaretli ürünlerin tüketici tarafından çöpe atılması engellenmiştir. Tüketici bu tür ürünleri kayıtlı satıcılar üzerinden toplama merkezlerine gönderebilecek, bunun için de herhangi bir masraf yapmayacaktır. WEEE ürünlerinin tüketiciler veya yetkili olmayan satıcılar tarafından çöpe atılmasını engellemek için ürünlerin üzerinde buna ilişkin bir etiket bulunacaktır.
== Greenpeace'in E-Atık Yaklaşımları ==
Çevre örgütü Greenpeace, başlattığı bir kampanyayla şirketleri elektronik çöp konusunda sıkıştırmayı planlıyor. Greenpeace�in başlıca savaş açtığı madde PVC. Çevre örgütünün kara listesinde ayrıca alev alabilen karışımlar ve çevreye zararı henüz belli olmayan maddeler yer alıyor.
Örgüt hazırladığı bir raporla da elektronik şirketlerinin çevre yaklaşımlarını değerlendirdi ve çevreye gösterdikleri duyarlılıklarına göre listeledi. Şimdilik çevreye en az zararı dokunan firma cep telefonu üreticisi Nokia gözüküyor. Nokia ürünlerinde PVC ve alev alabilen malzemeler kaldırıldı. Dünyanın en büyük PC üreticisi Dell ise, geri dönüşüm konusunda iyi bir performans gösterirken, PVC�yi kaldırmadığı için olumsuz not alıyor. Apple ise kara listede.
Elektronik çöpün tamamına yakınının gelişmekte olan ülkelere gönderildiği biliniyor.
Bu bilgilerden yola çıkarak; hem elektronik ürün üreten hem de tüketen biz insanların, diğer geridönüşebilir maddelerin toplanmasına yardımcı olarak, sağlığımıza ve çevremize zarar vermeyen ürünler kullanarak hem kendimizi hem de çevremizi koruyabiliriz.
[[Dosya:Hot metalwork.jpg|right|thumb|280px| Metal]]
| 