|
| dipnot =
}}
{{düzenle|Ocak 2008}}
'''İbrahim Tsey''' (Цэй Ибрахьим), özellikle dram yapıtlarıyla tanınan [[Adige]] yazardır. [[Adige edebiyatı]]nın öncü adlarından biri olarak kabul edilir.<ref>{{web kaynağı|başlık=Краткая литературная энциклопедия|url=http://feb-web.ru/feb/kle/kle-abc/ke8/ke8-3821.htm|çeviribaşlık=Kısa bir yazınsal ansiklopedi}}</ref>
== Hayatı ==
11 Ocak [[1890]]'da şimdiki [[Adigey Cumhuriyeti]]'nin [[Şıncıye]] (Щынджые) köyünde oldukça varlıklı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Ailenin Yekaterinodar (şimdiki [[Krasnodar]]) kentinde de evi vardı. Kentte kendisine özel öğretmenler tutularak eğitim alması sağlandı,. küçük yaştaAnadili [[Adigece]] dışında, [[RusçaRusçaça]], [[Ukraynaca]], [[Tatarca]], [[Türkçe]] ve [[TsihancaTürkçe]] (Цихьаныбзэ) öğrendi. SınavdanSınavlarını geçerekvererek Yekaterinodar'da 6 yıllık (orta ve lise) eğitimine başladı. Çok geçmeden yürürlükteki düzenle çatışma içine girdi ve okuldan ayrılmak zorunda kaldı. ArtıkBu 14-15dönemde yaşlarınaSosyal gelmişDemokrat ve kendisini Çarlık Rus rejimi karşıtı demokratik bir mücadeleninParti'ye içindeüye bulmuştuoldu.<ref name=Şeleho>{{web kaynağı|soyadı=Şeleho|ad=Abu|başlık=İnsani değer ölçüleri|url=http://www.cerkes.net/makaleler/insani-deger-olculeri-t12818.html|erişimtarihi=23 Şubat 2013|tarih=Ocak 2005}}</ref>
Evine1913'te yük"''Ana olmamakDüşman-Cehalet''", için"''Yazık değişikki, işlerdeo çalışarakda hayatınıbir kazanmayaaydın başlamıştı.(Арыгущи 1913интеллигент)''te "Ana Düşman-Cehalet" ve "''Kuzey Kafkasya Müslümanlarının Yaşamından Kesitler''" adlı makaleleri, St. Petersburg'da yayınlanan "Musul'manskaya gazeta"'da yayınlandıyer aldı. "Ne yapmalı?", "Zifiri Karanlık" (Ш1унк1ы), "Sahipsizler" (1ахьынчъэхэр) adlı yazıları da "Майкопское эхо"'da (Maykopskoye ekho), 1912-1916 yıllarında yayınlandı. 1914'te Musul'manskaya gazeta'da yayınlanan "Otomobil" yazısı nedeniyle,gazetenin o nüshası toplatıldı ve gazeteye 300 [[ruble]] ceza kesildi. Yazıda Adige soylularının Rus memurlarına karşı tavırları eleştiriliyordu.
1917 Ekim devrimi ile birlikte yöneticiliğe köyünden başladı ,. sonundaSonunda Kuban-Karadeniz Oblastı Devrim Komitesi Dağlılar (Adıge ve diğer yerliler) Bölümü kurucularından biri ve bölümün sekreteri oldu. <ref name="Şeleho"/> Bu arada "Yalnız Adam" (шъхьэзакъу) ve "Fatma'nın Sevinci" adlı öyülerini üç dilde -Adige(Adigece, RusRusça ve Ukraynaca -) yazıp yayınladı. Ayrıca dram yazarlığına ve tiyatroya büyük önem veriyor;veriyordu. 12 dram yapıtı, tek perdelik birkaç piyes ve uyarlamalar yazıyor; 1933'te Adıge Tiyatro Okulu'nu açıyor, okula müdür ve öğretmen oluyordu.<ref>{{web kaynağı|soyadı=Yıldız Hapi|ad=Cevdet|başlık=Adigey Cumhuriyeti (Adige Respublik) - 3|url=http://www.circassiancenter.com/cc-turkiye/turizm/adigey/06-adigeulkesi-3.htm|erişimtarihi=23 Şubat 2013}}</ref><ref>{{haber kaynağı|soyadı=Yemt’ıtl|ad=Razyet|başlık=Adıge Kadınının Yolu|url=http://cherkessia.net/makale_detay.php?id=3209|erişimtarihi=23 Şubat 2013|tarih=6 Aralık 2011|yayıncı=Adige maq}}</ref> Bu arada piyesler yazıyor, yetenekleri destekliyor ve kendi de oyunlarda rol alıyorduyazdı. ▼1913'te Musul'manskaya gazeta'da yayınlanan "Yazık ki, o da bir aydın" (Арыгущи интеллигент) adlı yazısında, azınlıktan çıkan, ama mevki-makam sahibi olup rahata kavuştuktan sonra, çıktığı azınlığa ya da kendi halkına yabancılaşmış ve yozlaşmış olan sözde aydın ve bürokratları eleştirmektedir.
1933'te Adıge Tiyatro Okulu'nu açtı ve okula müdür ve öğretmen oldu.<ref>{{web kaynağı|soyadı=Yıldız Hapi|ad=Cevdet|başlık=Adigey Cumhuriyeti (Adige Respublik) - 3|url=http://www.circassiancenter.com/cc-turkiye/turizm/adigey/06-adigeulkesi-3.htm|erişimtarihi=23 Şubat 2013}}</ref> Piyesler yazdı, birçok öğrenci yetiştirdi ve kendisi de oyunlarda yer aldı.<ref>{{haber kaynağı|soyadı=Yemt’ıtl|ad=Razyet|başlık=Adıge Kadınının Yolu|url=http://cherkessia.net/makale_detay.php?id=3209|erişimtarihi=23 Şubat 2013|tarih=6 Aralık 2011|yayıncı=Adige maq}}</ref>
1914'te Musul'manskaya gazeta'da yayınlanan "Otomobil" yazısı nedeniyle,gazetenin o nüshası toplatıldı ve gazeteye 300 [[ruble]] ceza kesildi. İbrahim Tsey, makalesinde,kibirli Adıge soylularının (пщы-оркъ),sıradan Rus memurları karşısında bile nasıl süklüm püklüm olduklarını sergiliyordu. İbrahim Tsey, o dönem Adıgeleri içinde ulusal bilinci olan tek tük kişilerden biriydi.
İbrahim Tsey, birçok söylentisini derleyip yazıya geçirdi. Örneğin "''[[Koç'as]] (Къок1ас)''" dramı, "''Yalnız Adam (Шъхьэзакъу)''" uzun öyküsü ve şiirleştirilmiş "''Tavşanın Cenaze Yemeği (Тхьак1умк1ахьым ихьадэ1ус''" masalı folklorik kaynaklıydı. Öte yandan "''Ülkemiz (Тихэгъэгу)''", "''Adıgey Oblastı Marşı''", "''Ekim Devrimi ve Zavallı Adıge Evladı''" adlı şiirleri de yayınlandı.
▲1917 Ekim devrimi ile birlikte yöneticiliğe köyünden başladı, sonunda Kuban-Karadeniz Oblastı Devrim Komitesi Dağlılar (Adıge ve diğer yerliler) Bölümü kurucularından biri ve bölümün sekreteri oldu. Bu arada "Yalnız Adam" (шъхьэзакъу) ve "Fatma'nın Sevinci" adlı öyülerini üç dilde -Adige, Rus ve Ukraynaca- yazıp yayınladı. Ayrıca dram yazarlığına ve tiyatroya büyük önem veriyor; 12 dram yapıtı, tek perdelik birkaç piyes ve uyarlamalar yazıyor; 1933'te Adıge Tiyatro Okulu'nu açıyor, okula müdür ve öğretmen oluyordu.<ref>{{web kaynağı|soyadı=Yıldız Hapi|ad=Cevdet|başlık=Adigey Cumhuriyeti (Adige Respublik) - 3|url=http://www.circassiancenter.com/cc-turkiye/turizm/adigey/06-adigeulkesi-3.htm|erişimtarihi=23 Şubat 2013}}</ref><ref>{{haber kaynağı|soyadı=Yemt’ıtl|ad=Razyet|başlık=Adıge Kadınının Yolu|url=http://cherkessia.net/makale_detay.php?id=3209|erişimtarihi=23 Şubat 2013|tarih=6 Aralık 2011|yayıncı=Adige maq}}</ref> Bu arada piyesler yazıyor, yetenekleri destekliyor ve kendi de oyunlarda rol alıyordu.
Tsey; "Yalnız Adam"'daki Tlımaf (Л1ымаф) tiplemesinde, "''Hantsık'u-Hadje (Хьанц1ык1у-Хьаджэ)''" romanında ve 1928'de yazdığı "''Yahu (Жъэу)''" şiirinde [[Çerkes Sürgünü]] konusunu işledi. Fablleri, "''Fables de Tsey İbrahim (İbrahim Tsey'in Fablleri)''" adıyla derlenerek 1939 yılında Paris'te yayınlandı.
İbrahim Tsey'in güçlü bir hafızası ve algılama yeteneği vardı.Bu sayede çok sayıda halk söylentisini (1оры1уатэ) derleyip yazıya geçirdi,kendi de bunlardan yararlandı. Örneğin [[Koç'as]] (Къок1ас) dramı, "Yalnız Adam" (Шъхьэзакъу; Türkçe bir çevirisi için bk. Kafkasya Kül.Der., sayı 20-23) uzun öyküsü ve şiirleştirilmiş masalı "Tavşanın Cenaze Yemeği" (Тхьак1умк1ахьым ихьадэ1ус; bk. Бахъокъо Е.П., Цуамыкъо Т.Н.,Литературэм реджэнхэу тхылъ-6 [Okul için Edebiyat-6], Maykop, 1989,s.25-42), folklorik kaynaklıdır.
En son olarak, Maykop'taki Adıge Ulusal Tiyatrosu'na, AdıgeAdige tiyatrosunun kurucusu ve ilk AdıgeAdigece dram yazarı olması nedeniyle , Maykop' taki Adıge Ulusal Tiyatrosu'na "İbrahim Tsey AdıgeAdige Ulusal Tiyatrosu '" adı verilmiştirverildi.<ref>{{görüşme kaynağı|soyadı=Kukan|ad=Murat|görüşmeci=circassiancenter.com|başlık=Adige tiyatrosu 70 yaşında|url=http://www.circassiancenter.com/cc-turkiye/sanat/tiyatro/001_adigetiyatrosu70yasinda.htm|erişimtarihi=23 Şubat 2013|tarih=28 Nisan 2007}}</ref><ref>{{web kaynağı|soyadı=Yemtıtl|ad=Nurbıy|başlık=Tiyatronun 75. yılı nasıl olacak?|url=http://www.adygvoice.ru/newsview.php?uid=8581|erişimtarihi=23 Şubat 2013|tarih=14 Kasım 2012}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Yıldız|ad=Muharrem|başlık=Dünden Bugüne Kafkasya|yıl=2006|yayıncı=Yitik Hazine Yayınları|yer=İstanbul|isbn=9750036875}}</ref> ▼Öte yandan "Ülkemiz" (Тихэгъэгу), "Adıgey Oblastı Marşı", "Ekim Devrimi ve Zavallı Adıge Evladı" adlı şiirlerini de yayınlar.Şiirlerinde yöneticilerin (Stalin, vb'nin) başarılarını vurgulamadığı için, politik (komünist) bilinci gelişmemiş biri olmakla suçlanır, yine de yaşamı boyunca kimse için övgü yazısı yazmaz.
İbrahim Tsey, Adıge Ulusunun ülkesinden kovulması ve dünyanın dört bir yanına dağıtılması olayını da dile getirir. Bu konudaki üzüntülerini, Sovyetler öncesinde ve Sovyetler döneminde de dile getirmekten kaçınmaz, örneğin "Yalnız Adam"'daki Tlımaf (Л1ымаф) tiplemesiyle duyduğu acıyı ortaya döker, aynı acıyı "Hantsık'u-Hadje" (Хьанц1ык1у-Хьаджэ) romanında ve 1928'de yazdığı "Yahu" (Жъэу) şiirinde de ortaya koyar.
Bu arada gece gündüz okuyup yazdığı gibi, döneminin ünlü yazar ve bilim insanları ile de sık sık yazışıyordu. Örneğin, Rus yazarı [[Korney Çukovskiy]], "Çok iyi anımsıyorum İbrahim Tsey'i. O, yöresini çok seven, çok değerli bir yazardı" diyerek onu, yıllar sonrasında bile unutmadığını vurgulamıştı. Bir yenilik olarak, Adıge edebiyatına [[fabl]] türünü katan da odur. Fablleri "Fables de Tsey İbrahim" (İbrahim Tsey'in Fablleri) adıyla, ölümü sorası Fransızca olarak, Fransa Eğitim Bakanlığı tarafından, 1939'da Paris'te yayınlanmıştı.
▲En son olarak, Maykop'taki Adıge Ulusal Tiyatrosu'na, Adıge tiyatrosunun kurucusu ve ilk Adıge dram yazarı olması nedeniyle 'İbrahim Tsey Adıge Ulusal Tiyatrosu' adı verilmiştir.<ref>{{görüşme kaynağı|soyadı=Kukan|ad=Murat|görüşmeci=circassiancenter.com|başlık=Adige tiyatrosu 70 yaşında|url=http://www.circassiancenter.com/cc-turkiye/sanat/tiyatro/001_adigetiyatrosu70yasinda.htm|erişimtarihi=23 Şubat 2013|tarih=28 Nisan 2007}}</ref><ref>{{web kaynağı|soyadı=Yemtıtl|ad=Nurbıy|başlık=Tiyatronun 75. yılı nasıl olacak?|url=http://www.adygvoice.ru/newsview.php?uid=8581|erişimtarihi=23 Şubat 2013|tarih=14 Kasım 2012}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Yıldız|ad=Muharrem|başlık=Dünden Bugüne Kafkasya|yıl=2006|yayıncı=Yitik Hazine Yayınları|yer=İstanbul|isbn=9750036875}}</ref>
İbrahim Tsey, 7 Eylül 1936'da Maykop'ta öldü. Vasiyeti üzerine köyünde toprağa verildi.
== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
{{yazar-taslak}}
{{DEFAULTSORT:Tsey, İbrahim}}
| 