Eskimo dondurması: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
|||
41. satır:
*Alaska'da [[Nunivak Çupikleri]] '''''akutar''''' (< ''akute-'' «to mix; to make Eskimo ice cream») adını verdikleri Eskimo dondurmasını malzemesine göre değişik biçimlerde yaparlar. Pasifik sombalıklarının yumurtaları labada yapraklarıyla birlikte fok yağında saklanarak fermente olmaları sağlanır ve ağustos ayında olgunlaşan ''[[Rubus spectabilis]]'' meyveleri ile daha önceden fermente olan kısmen çürümüş balık yumurtaları ile fok yağı çırpılarak karıştırılır. Yılın o zamanı ve sonbahar boyunca en popüler yemek Eskimo dondurmasıdır<ref name="refVanstone1989">James W. VanStone (1989), [http://ia700407.us.archive.org/7/items/nunivakislandesk12vanst/nunivakislandesk12vanst.pdf Nunivak Island Eskimo (Yuit) technology and material culture], Chicago: Field Museum of Natural History, 1989. Fieldiana, Anthropology,New Series, No. 12. 108 p.</ref>. Sonbaharda toplanan ''[[Carex]]'' (''pekneret'') sapının köke yakın yumuşak kısımları, sonbaharda toplanan ''[[Empetrum nigrum]]'' (''puunrar'') meyveleri ve yaz sonunda toplanan ''[[Ligusticum scoticum]]'' (''tukayug'') bitkisinin yaprakları kışın akutar yapımında kullanılır<ref >Griffin 2001 Dennis Griffin, [http://ethnobiology.org/sites/default/files/pdfs/JoE/21-2/Griffin.pdf Contributions to the Ethnobotany of the Cup'it Eskimo, Nunivak Island, Alaska], Journal of Ethnobiology 21(2): 91-127 Winter 2001</ref>. [[Fok]] yağında marine edilip ''akutar'' yapılan [[yosun]]a '''''puyallret''''' denir. Dondurulmuş ''akutar'' için '''''qangquar''''' terimi kullanılır. Yumuşak fakat granüler kar tabakasının üst yüzü sıyrılıp alttaki temiz tabakadan alınıp ''akutar'' yapılan kara '''''puk'ag''''' denir<ref name="refPicir">[http://www.nunivakisland.org/dictionary/index.html '''Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti''' : Nunivak Island Cup'ig Language Preliminary Dictionary]</ref>.
*Alaska'da [[Chevak Çupikleri]] '''''akutaq''''' adını verdikleri Eskimo dondurmasını çağın gereklerine göre şekillendirmişlerdir. Yağlar (fok yağı, rengeyiği yağı, balık karaciğeri, kuş yağı, son dönemlerde de [[Crisco]] marka yağ), yabani meyve ve sebzeler (daha sonra kuru üzüm ya da diğer ticari meyveler de dahil edilmiştir), pişmiş balık püresi, patates püresi, süt, yumurta, şeker, su ve kar gibi geleneksel olmayan malzemelerin karışımıdır. Geleneksel akutaqlar yağda çözünen vitaminler (A, D) içeren fok yağı ve balık karaciği gibi malzeme ile suda çözünen vitaminler (C, E) içeren yabani meyve ve sebzeler bakımından oldukça zengin ve besleyicidir. Günümüzde ise Eskimo mutfağına yabancı ticari ürünler de katılmaktadır<ref name="refPCupik">[http://www.alaskool.org/projects/chevak/chevak/Glossary%20Words.html Alaskool: Chevak Cup’ik Glossary]</ref>.
*Alaska'da [[Yupikler]] '''''akutaq''''' adını verdikleri Eskimo dondurmasını ''qecirniirutet'' («desserts») adını verdikleri tatlılar arasında sayarlar ve değişik tarifleri vardır. Aqutaq (''agu'tuk''), [[Napaskiak, Alaska|Napaskiak]] (''Napaskiaq'') yöresinde favori tatlıdır ve genelde fok yağı (bazen de ticari yağlar), azıcık şeker, haşlanmış balık, meyveler, ''[[Rumex arcticus]]'' türünden [[labada]], ''[[Equisetum arvense]]'' türü [[atkuyruğu]]nun kökleri ve kök üstü sapları ile ''[[Hippuris vulgaris]]'' türü atkuyruğunun sapları, ''[[Dryopteris austriaca]]'' türünden [[eğrelti otu]]nun yaz aylarında toplanıp kurutulan kökleri suda haşlanıp eklenerek yapılır<ref >W. H. Oswalt (1957), [http://www.uaf.edu/files/apua/Oswalt1957.pdf "A Western Eskimo Ethnobotany."] ''Anthropological Papers of the University of Alaska'', vol. 6, No. 1. College</ref>. Yine tatlılar arasında sayılan '''''qerpertaq''''' [qǝχpǝχtaq] (< qercua- «to be frostbitten») bazen akutaqtan ayrı tutulsa<ref >http://www.ankn.uaf.edu/NPE/CulturalAtlases/Yupiaq/akula/Subsistence.html</ref> da akutaq türü olarak geçer<ref name="refQerpertuq">http://www.ykhc.org/library/msg1110.pdf</ref> ve bu da Eskimo dondurması (''Eskimo ice-cream'') adıyla anılır<ref >http://starling.rinet.ru/cgi-bin/response.cgi?root=config&morpho=0&basename=\data\esq\yupet&first=1981</ref> ve taze çiğ turna balığı yumurtası, kırmızı ''[[Vaccinium oxycoccos]]'' meyvesi, şeker ile fok yağı karıştırılarak yapılır<ref name="refQerpertuq">http://www.ykhc.org/library/msg1110.pdf</ref> ya da kurutulmuş balık yumurtası fok yağında ezilerek çok hızlı bir şekilde yumurta çırpar gibi çırpılır ve içerisine pişmiş ''Vaccinium oxycoccos'' meyvesi eklenir<ref >http://juneauempire.com/stories/113003/sta_tkak.shtml</ref>. Yine tatlılar arasında yeralan diğer bir aqutaq türü de '''''tenguggluk''''' adı verilen ve bol suda kaynatılan balık karaciğerine suyunu ayırmadan iki balıktan çıkarılan çiğ balık yumurtası, fok yağı, ''[[Rubus spectabilis]]'', ''[[Empetrum nigrum]]'' meyveleri ile şeker eklenip karıştırılarak yapılır<ref name="refQerpertuq">http://www.ykhc.org/library/msg1110.pdf</ref>. Yupikler ''qantaq'' adını verdikleri tahta ve [[huş kabuğu]]ndan yaptıkları kapları hem yemek koymada kullanırlar hem de Eskimo dondurması doldururlar<ref name="refDohpack">[http://alaska.si.edu/record.asp?id=88 Alaska Native Collections : ''qantaq'' “bowl, plate, dish” ]</ref>.
*Alaska'da Qawiaraq [[İnyupikler]]i '''''akutaq''''' (phonetic: ''agoodik'' «the blended one, the mixture»<ref name="refKawetuq">[http://www.nortonsoundhealth.org/kaniqsirugut/k49/page20.pdf The story of Eskimo ice cream By Lee Ann Hoogendorn-Alowa], Tribal Social Worker, Kawerak</ref>) denen Eskimo dondurmasını, Batılarla karşılaşmadan önceleri, [[rengeyiği]] ve [[sığın]] gibi kara memelilerinden elde ettikleri [[donyağı]], [[fok]], [[mors]] ve [[balina]] gibi deniz memelilerinden elde ettikleri sıvı hayvan yağını, [[Pasifik sombalığı]] gibi balıkları, balık karaciğerini, kurutulmuş sombalığı yumurtalarını, ''[[Rubus spectabilis]]'', ''[[Empetrum nigrum]]'' gibi meyveleri ve sebzeleri kullanarak yapar ve kesinlikle şeker kullanmazlardı. Yapımında iki farklı yağ kullanılır. Bunlardan sıvı olanı (''animal oil'') deniz memelilerinin İngilizcede ''blubber'' denen derialtı katmanını dilimleyip günlerce ahşap fıçılarda bekletirler ve süzülmesini sağlarlar, katı olanı (''dried fat'') ise kara memelilerinin [[donyağı]]nı etsiz boş kurutarak elde ederler. Yapılırken önce donyağı ufak parçalar hâlinde doğranarak elle yoğrulur ve yavaş yavaş deniz memelilerinden elde edilen sıvı yağ akıtılır ve elle yoğurma elle çırpmaya döner, belki birazcıkda su katılabilir. Karışım beyaz köpüklü olana kadar çırpmaya ve sıvı yağ eklemeye devam edilir ve meyve ve sebzeler eklenir. Eskimo dondurması avcının ilk fokunu ya da Kutup ayısını avlaması şerefine kutlanan törenlerde yenmek üzere annesi ya da babaannesi tarafından yapılırdı. [[Solomon, Alaska|Solomon]] yöresindeki bazı İnyupikler, bu dondurmayı sincabın karaciğer yağı, fok yağı ve ''[[Vaccinium uliginosum]]'' meyvesini karıştırıp yapar. Günümüzde Qawiaraq İnyupikler değişen şartlara bağlı olarak malzemeye Crisco marka ticari yağ, şeker, kayısı ya da şeftali gibi kuru meyve, kuru üzüm ve dışarıdan gelen dondurulmuş ahududu ya da böğürtlen gibi yabancı ticari ürünler eklenmektedir.<ref name="refKawetuq">[http://www.nortonsoundhealth.org/kaniqsirugut/k49/page20.pdf The story of Eskimo ice cream By Lee Ann Hoogendorn-Alowa], Tribal Social Worker, Kawerak</ref>.
*Alaska'da [[Wales, Alaska|Wales]] (''Kiŋigin'') [[İnyupikler]]i '''''qamamuq''''' adını verdikleri Eskimo dondurmasını, Batılılardan aldıkları [[Şükran Günü]] kutlamalarında da yapmaktadırlar<ref >http://wales.bssd.org/blog/?p=538</ref>.
| |||