Vikipedi

Havai fişek: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
MerlIwBot (mesaj | katkılar)
155.670 değişiklik
Oktanyum (mesaj | katkılar)
Devriyeler
2.353 değişiklik
Değişiklik özeti yok
1. satır:
[[Dosya:Fireworks_closer_view.ogv|thumb|250px|right|Havai fişeklerin yakından görünüşü]]
'''Havai fişekler''' estetik ve eğlence amaçlı kullanılan düşük patlayıcı güçlü [[piroteknik]] aygıtlardır. Havai fişeklerin en yaygın kullanıldığı alan havai fişek gösterileridir. Bir havai fişek olayı (havai fişek gösterisi ya da proteknikpiroteknik gösteri de denir) havai fişeklerin ürettiği efektlerin gösterisidir. Ayrıca pek çok yerde havai fişek gösterisi yarışmaları da yapılmaktadır. Havai fişeklerin değişik formlarının ortak özelliği ışık, ses, duman çıkarmaları ve havada hareket edebilmeleridir. Kırmızı, turuncu, sarı, yeşil, mavi, mor, gümüş renkli kıvılcımlar ve renkli alevler çıkarmak için tasarlanabilirler. Havai fişek gösterileri, dünyanın değişik noktalarında ki değişik kültürlere ve değişik dini kutlamalara göre dağılım gösterir.
 
Havai fişekler antik Çin’de 2000 yıl kadar önce şeytani ruhların kovulması amacıyla, [[barutkarabarut]]un icadının bir uzantısı olarak keşfedilmiştir. Çin yeni yılı ve ilkbaharın ortasındaki Ay Festivali etkinlikleri havai fişek gösterilerini kesin olarak görebileceğiniz önemli organizasyonlar arasındadır. Çin dünyadaki en büyük havai fişek üreticisi ve ihracatçısıdır.
 
Havai fişekler genelde rolünü üstlendiği yere göre sınıflandırılırlar. Yerde ve havada patlayanlar gibi. İkinci bir sınıf şekli ise itici güçlü olanlar (gökyüzü roketleri) veya gökyüzüne bir kovan yardımı ile fırlatılanlar (gösteri fişekleri). Bunun gibi pek çok sınıflandırma biçimi vardır.
11. satır:
== Havai fişeğin tarihçesi ==
 
Havai fişek kültürü Çin’de 2000 yıl kadar önce keşfedilmiştir. Havai fişeklerin icadı ya da kaza sonucu bulunuşu ile ilgili en yaygın efsane, o günlerde mutfaklarda çokça bulunan [[mangalodun kömürü]], [[sülfürkükürt]] ve [[güherçile]]nin karıştırılmasıdır. Bu karışım [[bambu]] bir tüp içerisinde sıkıştırıldığında ve yakıldığında patlamaktaydı.
 
Her ne kadar barutun mutfakta icadı ile kestane fişeğinin keşfi arasındaki zaman farkı şüpheye sebep olsa da bazı kaynaklar, havai fişeğin 2000 yıl kadar önce keşfedildiğini söylerken, bazı kaynaklar ise 9ncu yüzyılda Song hanedanlığı (960-1279) zamanında bulunduğunu iddia eder.
21. satır:
Kestane fişekleri geçmişte ve hatta günümüzde bile şeytani ruha sahip hayaletleri yüksek ses yardımı ile korkutup kaçırmak için kullanılır. Kestane fişekleri doğum günlerinde, ölümlerde ve yeni doğan çocukları kutsamak için günümüzde de kullanılmaktadır. Çin yeni yılına özgü en yaygın kutlama şekillerinden biri de şeytani ruhlardan uzak bir yıl geçirmek için kestane fişekleri ile kutlama yapılmasıdır.
 
Bu gün Hunan eyaletine bağlı Liu Yang şehri dünyanın en büyük havai fişek üretim sahası olarak bilinmektedir. Havai fişeğin coğrafik merkezini hatırlamak önemlidir, çünkü havai fişek endüstrininendüstrisinin bilirkişileri sık sık Çin’in üretimde ucuz iş gücünün avantajlarını kullandığını söylemektedir. Ama gerçek şudur ki havai fişek endüstrisi Çin’de modern çağın gelişinden ve doğu-batı arasındaki asgari ücret eşitsizliğinden önce de vardı ve umarız olumsuz ekonomik etkilerinden sonra da varlığını sürdürür. Her ne kadar haçlıların kara [[barutkarabarut]]u seyahatlerinden dönerlerken Avrupa’ya getirdikleri söylense de, genel olarak Marco Polo’nun 13ncü yüzyılda Çin’den [[barutkarabarut]]u Avrupa’ya getirdiği kabul edilir.
 
Avrupa’da kara [[barutkarabarut]] ilk önce askeri amaçlı roket, top ve silahlarda kullanılmıştır. İtalyan’lar kara barutukarabarutu havai fişek üretiminde kullanan ilk Avrupalılardır. Almanlar 18nci yüzyılda İtalyanların yanında havai fişeği üreten bir başka Avrupalı ülke olmuştur. İlginçtir ki Amerika’da havai fişek gösterisi yapan öncü şirketlerin soyları ( Grucci ailesi, Rozzi ailesi ve Zambelli ailesi gibi) İtalyanlara dayanmaktadır.
 
Havai fişekler İngilizlerinde merakını çekmiştir. 1nci William Shakespeare bir çalışmasında havai fişeklerden bahsettikten sonra Kraliçe Elizabeth zamanında havai fişekler Büyük Britanya’da da popüler hale gelmiştir. Kraliçe havai fişeklerden o kadar etkilenmiş ki “İngiltere’nin ateş ustası” isimli bir pozisyon bile yaratmıştır. Kral 2nci James de havai fişeklere olan ilgisini kendi taç giyme töreninden sonra ateş ustasını şövalyelik mertebesine çıkartarak kanıtlamıştır.
35. satır:
1980lerde Çin’in dünyaya açılmasıyla yabancı ithalatçıların Çin sınırları içerisinde seyahat etmesi başlamıştır. Bu ilk yabancı havai fişek alıcılarının üretim alanlarını görmesini, Hong Konglu ihracatçılar ve eyaletsel ihracatçı şirketlerle bağlantı kurulmasını sağlamıştı.
 
1980lerin sonlarına doğru herkesin kullanabileceği havai fişekler Amerikan Tüketim Ürünleri Güvenlik Komisyonu tarafından dikkatle incelenir hale gelmişti. Bu inceleme sonucunda pek çok havai fişek ürününde yanlış uyarı, boyut ve kullanım bilgisi olduğu görülmüştür. Bu durumu düzeltmek için temsilcileri Amerikan ProteknikPiroteknik Derneği ve Hong Kong Aracıları Derneği olan temsilciler grubu 10 günlerini güney Çin’de geçirerek eyalet eyalet ihracatçı şirketler ve fabrika müdürleriyle toplantı yapmışlardır.
 
Bu toplantının içeriği Çin’de üretilen her ürünün ateşlenmesinde doğru uyarı açıklamalarını ve boyut bilgisini Amerikan tüketim ürünleri standartlarına göre güvenlik amaçlı belirlemek ve tahsis etmekti. Bu toplantılar sonucunda Çin’de ki havai fişek üretimini gözlemlemek için Amerikan Havai Fişek Standart Laboratuarı (AFSL) kurulmuştur.
43. satır:
Başlangıçta bu yeni özel şirketler Hong Konglu aracılarla yabancı pazarına ulaşmak için işbirliği yapmış fakat daha sonraları direkt olarak yabancı ithalatçılara satış yapmaya başlamışlardır.
 
Hong KongluKong'lu aracılar ayakta kalmak için Çinli fabrikalara para yatırmak suretiyle Çinli girişimcilerle ortak iş yapmaya başlamış ve böylece geriye kalan geniş müşteri kitlelerini korumaya çalışmıştır. Bugün hükümete bağlı eyaletsel ihracat şirketleri önemli çalışanlarını kaybettikleri için ya kapanmış ya da yalnızca Çin iç piyasasına üretim yapar hale gelmişlerdir.
 
1990lar yabancı şirketlerinin üretim hatlarını ayırt etmek için hızla büyüyen özel etiketleme sistemine ihtiyaç olduğunu göstermiştir. 2000lerde ise küçük bölgelerde bile bu sektörü şekillendiren ve saran ihracatçı aracı şirketler kurulmuştur. Buna ek olarak ayrı fabrikalar da eski yöntemleri kullanarak yabancı ithalatçılarla ticaret yapmaktadır. Her hafta pek çok yabancı şirketi kendileri ile direkt olarak çalışması için pek çok küçük ve yeni fabrikadan yarım düzineye yakın e-mail ve fax almaktadır.
55. satır:
* Oksitler : Bu bileşim oksijen üreterek yakıtın daha iyi yanmasını sağlar.
* Renk : Kimyasallar tarafından üretilir.
* Tutkal : Yıldızları oluşturan kimyasalların bir arada kalmasını sağlar.
* Klor verici : Renkli alevin gücünü artırır. BağzenBazen oksitlerde bu işlevi yerine getirir.
 
Yaygın olarak kullanılan kimyasallar aşağıda tablo haline getirilmiştir. Renk veren tüm kimyasalların havai fişeklerede renk verecek anlamına gelmez. Fakat aşağıdaki kimyasallar doğru hazırlanmış karışımlarda saf ve parlak ışık verir.
75. satır:
| Turuncu
| Kalsiyum
| CaCl2 (kalsiyum kloridklorür)
|-
| Sarı
| Kalsiyum
| CaCl2 (kalsiyum kloridklorür)
|-
| Yeşil
| Baryum
| BaCl2 (baryum kloridklorür)
|-
| Mavi
| Bakır
| CuCl2 (bakır kloridklorür), düşük sıcaklıkta
|-
| Çivit mavisi
100. satır:
|-
| altın
| MangalOdun kömürü, demir veya lamba isi
|-
| Beyaz
| Titanyum, aluminyumalüminyum, [[berilyum]] veya magnezyum tozu
|}
Genellikle Mag Yıldızı olarak adlandırılan en parlak yıldızlar [[aluminyumalüminyum]]la yakıtlandırılır. [[Magnezyum]] ise düşük [[oksit]] özelliği nedeniyle havai fişek endüstrisinde nadir olarak kullanılır. Sıkça her metalin bir alaşımı olan magnaliyummagnalyum kullanılır.
Pek çok havai fişek ürününün üretiminde [[toksik]] olmayan kimyasallar kullanılır. Ama bağzıbazı kimyasallarda ise cilt hassasiyetini artırıcı veya toz nedeniyle nefes almayı zorlaştıran bir miktar [[toksik]] bulunur.
 
{| class="wikitable"
115. satır:
|-
| Al
| [[AluminyumAlüminyum]]
| AluminyumAlüminyum gümüş ve beyaz renkli alev ve kıvılcım üretiminde kullanılır. Kıvılcım için kullanılan en yaygın kimyasaldır.
|-
| Ba
167. satır:
|-
| S
| [[SülfürKükürt]]
| SülfürKükürt itici yakıt olan kara barutun elemanlarından biridir.
|-
| Sb
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Havai_fişek" sayfasından alınmıştır