Vikipedi

Kıta felsefesi: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
KumulBot (mesaj | katkılar)
286.376 değişiklik
(v5) G_Ş1 Uyarı1
KumulBot (mesaj | katkılar)
286.376 değişiklik
(v5) G_Ş1 Uyarı1
1. satır:
'''Kıta felsefesi''', [[Avrupa]]'daki 19. ve 20. yüzyıl [[felsefe]] geleneklerini tanımlamakta kullanılan terim.<ref name="critchley2">{{Kitap belirt kaynağı| son = Critchley | ilk = Simon | yazarurl = | yardımcıyazarlar = | yıl = 2001 | başlık = Continental Philosophy: A Very Short Introduction | yayımcı = Oxford University Press | yer = New York | id = | dil = İngilizce }}; S. 2</ref><ref name="leiter4">{{Kitap belirt kaynağı| son = Leiter, Brian; Rosen, Michael | ilk = | yazarurl = | yardımcıyazarlar = | yıl = 2007 | başlık = The Oxford Handbook of Continental Philosophy | yayımcı = Oxford University Press | yer = New York | id = | dil = İngilizce }}; S. 4</ref> 20. yüzyılın ikinci yarısında anadili İngilizce olan filozoflar tarafından, [[analitik felsefe]]nin dışında kalan görüş ve düşünceler için kullanılmaya başlanmıştır. Kıta felsefesi, şu akımları içinde barındırır: [[Alman idealizmi]], [[Görüngübilim|fenomenoloji]], [[varoluşçuluk]] ([[Kierkegaard]] ve [[Nietzsche]]'ninki gibi önceki düşüncelerle birlikte), [[Hermeneutik|yorumsama]], [[yapısalcılık]], [[postyapısalcı felsefe]], Fransız [[feminizm]]i, [[Frankfurt Okulu]]'nun [[eleştirel teori]]si ve [[Batı Marksizmi]] ile [[psikoanalitik teori]]nin ilgili alanları.<ref name="critchley13">Critchley; S. 13</ref><ref name="glendinning58-65">{{Kitap belirt kaynağı| son = Glendinning | ilk = Simon | yazarurl = | yardımcıyazarlar = | yıl = 2006 | başlık = The Ideo of Continental Philosophy: A Philosophical Chronicle | yayımcı = Edinburgh University Press Ltd. | yer = Edinburgh | id = | dil = İngilizce }}; S. 58-65</ref>
 
"Analitik felsefe" gibi, "Kıta felsefesi" teriminin de açık bir tanımı yoktur ve diğer felsefî görüşlerle oldukça az [[aile benzerliği]]ne sahiptir. İngiliz filozof [[Simon Glendinning]]; bu terimin aslen betimlemeden ziyade, analitik felsefeciler tarafından reddedilen ve beğenilmeyen [[Batı felsefesi]] akımlarını işaret eden küçültücü bir fonksiyonu olduğunu öne sürmüştür.<ref name="glendinning12">Glendinning; S. 12</ref>
6. satır:
Yukarıda anlatılan anlamda "Kıta felsefesi" kavramı, geniş çapta ilk olarak İngilizce konuşan filozoflar tarafından 1970'li yıllarda; Fransa ve Almanya'da yayılan fenomenoloji, varoluşçuluk, yapısalcılık ve postyapısalcılığın ortak adı olarak üniversite kürsülerini tanımlamak için kullanıldı.<ref name="critchley38">Critchley; S. 38</ref>
 
Diğer yandan yakın anlamıyla kullanılan kavram, [[John Stuart Mill]]'in [[Samuel Taylor Coleridge]] hakkında yazdığı; Kant felsefesinden etkilenen "Kıta felsefesi" ve "Kıta filozofları" düşüncesini, [[Jeremy Bentham]]'ın ve genel olarak 18. yüzyılın İngiliz deneyciliğiyle karşılaştırdığı yazıya, 1840 yılına dayandırılabilir.<ref name="millmix">{{Kitap belirt kaynağı| son = Mill | ilk = John Stuart | yazarurl = | yardımcıyazarlar = | yıl = 1950 | başlık = On Bentham and Coleridge | yayımcı = Harper Torchbooks | yer = New York | id = | dil = İngilizce }}; S. 104, 133, 155</ref> Bu kavram; [[Bertrand Russell]] ve [[George Edward Moore]]'nin mantıksal analiz kullanarak doğa bilimleri ile felsefe için sıkı bir ittifak vizyonu oluşturmalarıyla 20. yüzyılda önem kazandı. Geniş bir çevrece "analitik felsefe" olarak benimsenen bu gelenek, Britanya ve Amerika'da 1930'dan itibaren baskın duruma geldi. Russell ve Moore, [[Hegelcilik]] akımı ile yakın felsefî bağlantılarını reddederek, bunu kendi hareketlerinin ayırt edici özelliği haline getirdiler.<ref name="1959russell62">{{Kitap belirt kaynağı| son = Russell | ilk = Bertrand | yazarurl = | yardımcıyazarlar = | yıl = 1959 | başlık = My Philosophical Development | yayımcı = Allen & Unwin | yer = Londra | id = | dil = İngilizce }}; S. 62</ref> 1945 yılındaki bu ayrım ile Russell, "Kıtasal ve İngiliz olarak ayırt edilebilinir iki farklı felsefe okulu" ortaya çıkardı.<ref name="1945russell641643>{{Kitap belirt kaynağı| son = Russell | ilk = Bertrand | yazarurl = | yardımcıyazarlar = | yıl = 1945 | başlık = A History of Western Philosophy | yayımcı = Simon & Schuster | yer = Londra | id = | dil = İngilizce }}; S. 641, 643</ref>
 
1970'li yıllardan beri Amerika ve Britanya'daki pek çok filozof, [[Immanuel Kant]] ve sonrasındaki Kıta filozofları ile ilgilenmeye başladı ve çoğu Avrupa ülkesindeki felsefî gelenekler de benzer şekilde "analitik" akımın boyutlarıyla bir bütün olarak ele alındı. Fransa'da [[Jules Vuillemin]], [[Vincent Descombes]], [[Gilles Gaston Granger]], [[François Recanati]] ve [[Pascal Engel]] gibi filozofların dahil olduğu analitik felsefe ilerlerken; benzer şekilde Birleşik Krallık, Kuzey Amerika, Avustralya'daki üniversitelerin felsefe bölümlerinde de kendini "Kıta filozofu" olarak tanımlayanlar bulunmaktadır.<ref>{{Kitap belirt kaynağı| son = Brogan, Walter; Risser, James | ilk = | yazarurl = | yardımcıyazarlar = | yıl = 2000 | başlık = American Continental Philosophy: A Reader | yayımcı = Indiana University Press | yer = | id = | dil = İngilizce }}</ref> Bu nedenle "Kıta felsefesi", coğrafî bir ayrımdan ziyade bir felsefî gelenek ve etkiler dizesini tanımlamakta kullanılır.
 
== Tarihçesi ==
Daha dar anlamda Kıta felsefesi tarihinin [[Alman idealizmi]] ile başladığı düşünülür. [[Simon Critchley]] ve [[Robert C. Solomon]] ise Kıta felsefesinin kökenini bir dönem daha geriye, [[Jean-Jacques Rousseau]]'nun çalışmalarına dayandırır. [[Johann Gottlieb Fichte]], [[Friedrich Schelling]] ve sonradan [[Hegel]]'in öncülüğünde Alman idealizmi; 1780 ve 90'lı yıllarda [[Immanuel Kant]]'ın çalışmalarından esinlenilerek ortaya konulmuş, [[Romantizm|romantizm düşüncesi]] ve [[Aydınlanma Çağı]]'nın devrimci politikaları ile sıkıca ilişkilendirildi. Yukarıda anılan merkezî figürlerin yanı sıra [[Friedrich Heinrich Jacobi]], [[Gottlob Ernst Schulze]], [[Karl Leonhard Reinhold]] ve [[Friedrich Daniel Ernst Schleiermacher]]'in de Alman idealizmine önemli katkıları oldu.
 
"Kıta felsefesi"nin geleneksel kökeninin pek çok bağlamda fenomenolojiye dayanması nedeniyle [[Edmund Husserl]] de, Kıta felsefesi için genel geçer bir figür olmanın yanısıra analitik gelenek için de kabul edilmiş bir kişidir.<ref>{{Kitap belirt kaynağı| son = Kenny | ilk = Anthony | yazarurl = |yardımcıyazarlar = | yıl = 2001 | başlık = The Oxford Illustrated History of Western Philosophy | yayımcı = Oxford University Press | yer = New York | id = | dil = İngilizce }}</ref> Husserl'in ortaya koyduğu kavram olan ''[[noema]]'' (düşüncenin psikolojik olmayan özü), [[Gottlob Frege]] ile yazışmaları ve mantık doğasına yönelik yaptığı çalışmalar, analitik filozoflar arasında ilgi uyandırmaktadır.
 
[[José Guilherme Merquior]], analitik felsefe ile kıta felsefesi arasındaki ayrımın ilk olarak; bilimsel farkındalığı ve [[Sezgi (Bergson)|sezgi]]sinin yüksekliği ile [[Varoluşçuluk|varoluşçuluğa]] zemin hazırlayan [[Henri Bergson]] (1859-1941) tarafından açıklığa kavuşturulduğunu ileri sürdü: ''"Fransa'daki en saygın felsefî düşünce, (Anglo-Cermen analitik okullardan) çok farklı bir hâl aldı. Bütün bunun Henri Bergson ile başladığı söylenebilir."''<ref>{{Kitap belirt kaynağı| son = Merquior | ilk = José Guilherme |yazarurl = |yardımcıyazarlar = | yıl = 1987 | başlık = Foucault | yayımcı = University of California Press | yer = Kaliforniya | id = | dil = İngilizce }}</ref>
 
1930'lu yıllarda [[Nasyonal sosyalizm]]in yükselişiyle; Almanya'daki Yahudi filozoflar ile [[Viyana Çevresi]]'nde ve [[Frankfurt Okulu]]'ndaki gibi liberal politika yanlısı filozofların çoğu, İngilizce konuşulan ülkelere kaçtı. Kalan filozofların, üniversitelerin idaresini ele alan Nazi yönetimini kabullenmeleri gerekti. Almanya'da kalarak en çok öne çıkan filozoflardan biri olan [[Martin Heidegger]]'in dahil olduğu diğer bir grup ise iktidara gelmesiyle nasyonal sosyalizmi benimsediler.<ref>{{Web kaynağı| url = http://people.ucsc.edu/~abestone/papers/uberwindung.pdf | başlık = Heidegger and Carnap on the Overcoming of Metaphysics | erişimtarihi = 21 Mayıs 2012 | son = Stone | ilk = Abraham D. | tarih = 2005 | yayımcı = University of California }}</ref>
27. satır:
*Üçüncü olarak Kıta felsefesi; bilinçli insanın, muhtemel yaşantının bu bildirişimini değiştirebileceğini varsayar: ''"Eğer insan yaşantısı rastlantısal bir yaratılış ise o, başka şekillerde yeniden yaratılabilir."''<ref name="critchley64">Critchley; S. 64</ref> Bu nedenle Kıta filozofları, teori ile pratiğin bütünlüğü ve onların kişisel, ahlakî ve politik dönüşümleri ile ilgili felsefî sorgulamalara yönelirler. Bu eğilim, [[Marksizm|Marksist]] gelenekte kendini açıkça göstermektedir ''([[Feuerbach Üzerine Tezler|"Filozoflar dünyayı sadece farklı biçimlerde ''yorumladılar'', oysa ki asıl mesele onu ''değiştirmek''."]])'' ve ayrıca [[varoluşçuluk]] ile [[postyapısalcı felsefe]]nin odak noktasındadır.
*Kıta felsefesinin son karakteristik özelliği ise [[meta-felsefe]] vurgusudur. Doğa bilimlerinin gelişim ve başarısının sonucunda Kıta filozofları sıklıkla, felsefenin yöntem ve doğasını yeniden bulmaya çalıştılar.<ref name="leiter4" /> Bu durum, Alman idealizmi veya fenomenoloji gibi bazı akımlarda felsefenin ilk, temel, birincil bilim olduğu yönündeki geleneksel görüşün gözden geçirilmesi gerektiğini ortaya koyarken; yorumsama, eleştirel teori veya yapısalcılık gibi diğer akımlarda, felsefenin indirgenemez biçimde kültürel ve uygulamalı bir sahayı incelediği düşüncesini yarattı. Kierkegaard, Nietzsche ve sonradan [[Heidegger]] ile [[Derrida]] gibi Kıta filozofları ise felsefî herhangi bir anlayışın, önceden belirlenmiş hedeflerine tutarlı olarak ulaşıp ulaşamayacağı kuşkusu duydular.
Sonuç olarak yukarıda anılan konular; şartlarla sınırlandırılıp şekillendirilmiş bilgi, deney ve hakikatin en doğru biçimde, deneysel sorgulamadan ziyade felsefî düşünce ile anlaşılacağı fikrine dayanan Kant felsefesinden gelmektedir.<ref name="solomon6">{{Kitap belirt kaynağı| son = Solomon |ilk = Robert C. | yazarurl = | yardımcıyazarlar = | yıl = 1988 | başlık = Continental Philosophy Since 1750: The Rise and Fall of the Self | yayımcı = Oxford University Press | yer = New York | id = | dil = İngilizce }}; S. 6</ref>
 
== Son dönem Anglo-Amerikan gelişmeleri ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Kıta_felsefesi" sayfasından alınmıştır