Söğüt: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k Bot: Ekleniyor: ps:وله |
Dergi ve kitap makalelerinden derleme geliştirme |
||
11. satır:
| cins = Salix [[Carolus Linnaeus|L.]]
| altbaşlık = Türler| açıklama =
350 Bakınız: ''[[Söğüt listesi]]''▼
▲Bakınız: ''[[Söğüt listesi]]''
| dış_bağlantılar = {{commons-species|Salix}}
}}
[[Dosya:
[[Dosya:Salix caprea 028.jpg|250px|thumb|[[Keçi söğüdü]] (''Salix caprea'')]]
[[Dosya:Salix viminalis 008.jpg|250px|thumb|[[Sepetçi söğüdü]] (''Salix viminalis'')]]
'''Söğüt''' (''Salix''), [[söğütgiller]] (Salicaceae) familyasından ''Salix'' cinsini oluşturan boylu ağaç veya bodur [[çalı]] halinde, çoğunluğu kışın yaprak döken, ender olarak da her dem yeşil kalan odunsu [[bitki]]ler. [[Aspirin]] ilacının aktif maddesi olan [[salisin]], söğüt ağacının kabuğundan elde edilir.
== Morfolojik özellikleri ==
Tek bir pul ile örtülmüş olan [[tomurcuk]]lar çoğunlukla [[sürgün]]e yatmıştır. Sürgünler üzerindeki dizilişleri çok sıralı sarmal birkaç türünde
Yapraklar parçalanmamış, sadedir
▲Tek bir pul ile örtülmüş olan [[tomurcuk]]lar çoğunlukla [[sürgün]]e yatmıştır. Sürgünler üzerindeki dizilişleri çok sıralı sarmal birkaç türünde almaşık dır ve tepe tomurcukları [[wikt:pseudoterminal|pseudoterminal]] dır.
Yan durumlu [[çiçek]] kurulları başak halinde dik
▲Yapraklar parçalanmamış, sadedir. ve uzun şerit halinde veya eliptik yapıdadır; kenarları tam veya bezeli ve ince dişli, kaba dişli, dilimli dişlidir.Genel olarak kısa saplıdır.; çoğunlukla kulakçıkları vardır.
▲Yan durumlu [[çiçek]] kurulları başak halinde dik durular. Bazı türlerde çiçek açmak yapraklanmadan önce, bazılarında ise aynı zamanda olur.
Söğütler gayet kolay [[kök]] yapabildiğinden, [[tohum]]ları da kısa zamanda çimlenme özelliğini kaybettiğinden, üretilmelleri hemen her yerde [[çelik]]le ve [[kök sürgünü]] ile olur.
== Tarihi ve ilaç olarak kullanımı ==
En eski arkeolojik kalıntıları Anadolu neolitik çağ yerleşimlerinde bulunmuştur.
Anadolu'nun ilk yazılı metinlerinin sahibi olan [[Hititler]], ''şişiyamma'' adını verdikleri söğüt ağacından ilaç elde etmişlerdir. Eski [[Sümer]] ve [[Mısır]] kayıtlarında söğüt ağacı kabuğunun ağrı ve ateş tedavisinde kullanıldığı ile ilgili bilgiler yer almaktadır. M.Ö. 5.YY'da Yunanlı doktor [[Hipokrat]] söğüdün ilaç olarak kullanımından bahsetmiştir. Amerika yerlilerinin de söğüdü tedavi amacıyla sık sık kullandığı bilinmektedir.
MÖ 8. ve 7. yüzyıl topluluklarından [[İskitler]]in yere koydukları söğüt dallarıyla geleceği gördüğünü iddia eden kâhinleri vardı. İki bin yıl sonrasında [[Muhammed Celaleddin-i Rumi|Mevlânâ]]'nın [[Mesnevi (Mevlânâ)|Mesnevi]] eserinde "Parlak güneş benimle tutulsun. Söğüdün sırrı açıklansın." denmiştir. Kehanetten sorumlu Anadolu tanrısının [[Apollon]]'un aynı zamanda güneşi semolize etmesi, söğüt bağlantılı kehanet-güneş-Apollon kültüne işaret eder. Ayrıca [[Sepetçi söğüdü]] (Salix viminalis) ve [[Keçi söğüdü]] (Salix caprea) gibi söğüt türlerinin Anadolu'da antik dönemlerden beri sepet yapımında kullanılması, sepetin [[Grekçe|Antik Yunanca]]sının mystica olması, söğüt ağaçları ile kehanet ve gizem kültleri arasındaki bağlantıyı gösterir. Nitekim kehanetin tanrısı Apollon ile ilgili ilahilerde söğütten söz edilir. Örneğin; Apollon, hırsızlığı saptanan Hermes'in ellerini, söğüt dallarından yapılan iplerle bağlamak ister. Ama ipler yere düşer, birbirine sarılır, çoğalır, yeniden söğüt ağaçlarına dönüşürler. Böylece Apollon, küçük kardeşinin tanrısal gücünü kabul eder. :<br />
Söğüt ağacı kabuğundaki aktif madde [[Salisin]]'dir. Kristal formu ilk olarak [[1828]]'de Fransız eczacı [[Henri Leroux]] tarafından izole edilmiştir. Saf formu İtalyan kimyager [[Raffaale Piria]] tarafından elde edilmiştir. Suda çözündüğü zaman asit özelliği gösterdiğinden ([[ph]] 2.4) [[Salisilik asit]] olarak adlandırılmıştır.▼
"''Böyle konuştu Apollon ve ellerini bağladı Hermes'in<br />
Söğütten yapılmış sağlam iplerle<br />
Ama ipler düştü yere ve ayaklarının dibinde hızla büyüdüler<br />
Birbirine dolanarak yere kök salan söğütler<br />
Hızla sarıp sarmaladılar ve aldılar içlerine her şeyi.''" <ref>''Homeros İlahileri'', Türkçesi: Ayşen Eti Sina, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2008.</ref><br />
Genellikle su kenarlarında bulunan salkım söğütlerin saklanmaya elverişli olmasının de gizem ve kehanetle ilişkilendirilmesinin nedeni olduğu ileri sürülür.
[[1897]]'de [[Felix Hoffmann]] sentetik olarak salisin'in değiştirilmiş bir formunu elde etmeyi başardı. Yeni bileşik salisilik asitten daha az mide problemlerine yol açıyordu. Bu yeni ilaç, yani [[Asetil Salisilik Asit]] Hoffman'ın işvereni olan [[Bayer]] firması tarafından '''[[Aspirin]]''' olarak adlandırıldı ve dünyanın en çok kullanılan ilacı haline geldi.▼
▲Söğüt ağacı kabuğundaki ilaç için kullanılan aktif madde [[
== Türkiye'de bulunan türler ==▼
▲[[1897]]'de [[Felix Hoffmann]] sentetik olarak salisin
Türkiye'de doğal olarak yetişen 26 söğüt türü bulunur.▼
== Günümüz kültürüne etkisi ==
* [[Ak söğüt]] (''Salix alba'') ▼
Arta (su) ve mis (kadın) kelimelerinden oluşan, vahşi doğa, avcılık, ay, su ve nemin tanrıçası [[Artemis]]'in doğum tarihi 6 Mayıs kabul edilir. Bu tarihte kutlanan Hıdırellez geleneklerinde de söğüt yer alır.
* [[Acem söğüdü]] (''Salix acmophylla'') ▼
* [[Misk söğüdü]] (''Salix aegyptiaca'')▼
Söğüdün ve arıların da tanrıçası olan Artemis adına yapılan [[Efes]]'teki [[Artemis Tapınağı]]'nın tasarımı arı kovanı biçimindedir. Tanrıça Artemis'in, Melissai (arılar) denilen rahibeleri, Essenes (erkek arılar) denilen hadım rahipleri vardır. Arılar söğüt ağacından ''propolis'' (Yunanca kent için veya savunma için anlamına gelir) denen sakızımsı bir madde alırlar ve kovanlarının inşasında kullanırlar. (Bu maddeye özellikle Ege'de prebolu veya diribal denir.) Artemis'in kenti koruyucu özelliği ile arıların söğütten elde ettikleri propolis ile kovanlarını koruma özellikleri özdeşleştirilmektedir.
* [[Karşılıklı yapraklı söğüt]] (''Salix amplexicaulis'')▼
* [[Anadolu söğüdü]] (''Salix anatolica'')▼
Orta Asya ve Anadolu Türk kültüründe de kutsal sayılan söğüt, [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun kurulduğu merkeze de adını vermiştir.
* ''[[Salix apoda]]'' ▼
* ''[[Salix armenorossica]]'' ▼
Türkülerde sık sık başvurulan bir ağaçtır. ("Söğüt de efem yar sensin", "Söğüdün erenleri, koyverin gidenleri")
* [[Keçi söğüdü]] (''Salix caprea'') ▼
* [[Kafkas söğüdü]] (''Salix caucasica'') ▼
▲== Türkiye'de bulunan türler ==
* [[Boz söğüt]] (''Salix cinerea'') ▼
▲* [[İğde yapraklı söğüt]] (''Salix elaeagnos'')
* ''[[Salix elbursensis]]''▼
* [[
* [[Badem yapraklı söğüt]] (''Salix triandra'') ▼
* [[Defne yapraklı söğüt]] (''Salix pentandra'')▼
* [[Gevrek söğüt]] (''Salix fragilis'')
* [[İğde yapraklı söğüt]] (''Salix elaeagnos'')
▲* [[Karşılıklı yapraklı söğüt]] (''Salix amplexicaulis'')
* [[Mersin yapraklı söğüt]] (''Salix myrsinifolia'')
▲* [[Misk söğüdü]] (''Salix aegyptiaca'')
* [[Sepetçi söğüdü]] (''Salix viminalis'') ▼
▲* ''[[Salix elbursensis]]''
* ''[[Salix pedicellata]]''
▲* [[Defne yapraklı söğüt]] (''Salix pentandra'')
* ''[[Salix pentandroides]]''
* ''[[Salix pseudododepressa]]''
* ''[[Salix pseudomedewii]]''
* ''[[Salix wilhelmsiana]]''▼
▲* [[Erguvani söğüt]] (''Salix purpurea'')
=== Türkiye'deki endemik söğüt türleri ===
▲* [[Anadolu söğüdü]] (''Salix anatolica'')
* [[Erguvani söğüt]] (''Salix purpurea'') (Denizli söğüdü)
* [[Rize söğüdü]] (''Salix rizeensis'')
* [[Trabzon söğüdü]] (''Salix trabzonica'')
▲* [[Badem yapraklı söğüt]] (''Salix triandra'')
== Kaynakça ==
▲* ''[[Salix wilhelmsiana]]''
{{kaynakça}}
▲* [[Sepetçi söğüdü]] (''Salix viminalis'')
[[Kategori:Söğütgiller]]
| |||