Bezelye: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k r2.7.2) (Bot: Ekleniyor: ln:Wandu |
Cansu İşler (mesaj | katkılar) Bir önceki hazırlanmış bezelye ile ilgili bilgi çok kısa ve az bilgi içeriyordu. Bunu değiştirme sebebim bezelye ile ilgili bir önceki içeriğe göre daha kapsamlı ve kullanışlı bilgiler girmek içindir. |
||
14. satır:
| dış_bağlantılar = {{commons-species|Pisum sativum}}
}}
==Genel==
'''Bezelye''' (''Pisum sativum''), [[baklagiller]]den (Fabaceae) taze, yeşil kabuğu ile taneleri ya da yalnız taneleri yenilen bir [[bitki]] [[tür]]ü. [[Ayrı taç yapraklı]] [[iki çenekli]] baklagiller familyasından tırmanıcı bir bitkidir. Bezelye adlı lezzetli ve çok besleyici sebzeyi ilkbaharda ve yazın verir. Gövdesi çok uzundur, bitkinin ağırlığını çekemeyecek inceliktedir. Beyaz çiçek açar. Yuvarlak tanelidir. Meyvesi [[bakla]] veya [[fasulye]]ye benzer, tohumları bir kılıf içerisinde dizilmiştir.
[[Bahçe bezelye]]si ve [[tarla bezelye]]si adları verilen bu bir yıllık otsu bitkinin birçok çeşiti vardır. Bunlardan bazısı bodur olup 30-40 cm boylanarak yeşil yapraklarıyla toprağa yayılıp zemini örter. Bu tarz bezelyeler tarla bezelyesi olarak geçmektedir. Çiçekleri karışık renkte olup, taneleri basık ve tane renkleri de esmer kül rengi veya yeşil renkte olup ekseriya taneleri lekelidir. [[Sırık bezelye]]si denilen diğer çeşidi gövdesinden çıkardığı sülüklerle yüksek boylu ne bulursa ona tutunan tırmanıcı bitkilerdir. Sırık bezelyesi bahçe bezelyesi olarak geçmektedir. Sırık bezelyenin çiçekleri beyaz ve taneleri yuvarlaktır, tanelerine göre beyaz,sarı ve yeşil olanları vardır. 70-90 cm boyuna kadar uzayabilirler. Bu sırık bezelyeleri yetiştirilirken [[herek]]le desteklenmesi gerekir. Bezelye çeşitlerinden bazılarının yalnızca taneleri yenilir. Bazı bezelyeler de parşömen denilen sert tabaka bulunmaz. [[Sultani bezelye]] adı verilen bu çeşit bezelyeler kabuğuyla birlikte yenilir.
Bir başka önemli çeşitte, taneleri iri olan [[araka bezelye]]sidir.
Bezelye [[nişasta]], [[lif]], [[antioksidan]], [[karoten]] ve [[protein]] oranı yüksek bir sebzedir. Bezelye [[C vitamini]] yönünden diğer baklagillere göre daha zengindir. İçeriğinde C vitamini yanı sıra ; [[A vitamini]], [[B vitamini]], [[demir]], [[fosfor]] ve [[potasyum]] gibi mineralleri barındırır.
Yaşam döngüsü kısa ve gözlemlenebilir olduğu için [[Gregor Mendel]]'in [[genetik]] araştırmalarında oldukça yararlı olmuştur.
===Bezelyenin Faydaları===
Bezelye lif yönünden zengin olması sayesinde [[kalp-damar hastalıkları]] yönünden koruyucudur ve [[kan şekeri]]ni dengeleyici bir etkiye sahiptir. Kolayca çözümlenebilir çeşitli lif maddelerini çok miktarda içerdiğinden, bezelye, özellikle kandaki [[kötü kolesterol]] düzeyini düşürücü etki yapar, [[kalp krizi]] geçirme rizikosunu da azaltır. Gene bu yüksek orandaki lif, midede uzun süre kalır. Böylece kandaki şeker düzeyi artma ve azalmalarını bir düzene sokarak bedenin enerji düzeyini sabit tutar. [[Ürik asit]] yönünden zengin bir besin olduğu için özellikle kan ürik asit değerleri yüksek olan bireylerin sıklıkla tüketmemesi gereken bir besindir. Yüksek oranda [[B1 vitamini]] içeren bezelye, uykuyu da düzene sokar. İştahı açar ve insanın ruhsal durumunu düzelterek neşeli olmasını sağlar. Bezelye [[kansızlık]] ve [[kan kanseri]]ne karşı koruyucu bir etkiye sahiptir. [[Karaciğer]]in çalışmasını düzene sokar. [[Bağırsak kanseri]] riskini azaltır. Bezelye taze olarak tüketilirse bağırsakları çalıştırarak kabızlığı giderir. Kasların gelişmesine ve yenilenmesine yardımcıdır. [[Kemik gelişimi]]ni destekleyicidir.
===Tüketilme Şekilleri===
Bezelye pek çok yemekte ve çorbalarda kullanılır. Bezelye taneleri taze olarak çok çeşitli yemekleri yapılıp yenildiği gibi kurutularak, dondurularak, konservesi yapılarak ileride tüketmek için saklanabilir. Kuru bezelye protein ve nişasta açısından taze bezelyeden daha zengindir. Bununla birlikte taze bezelyeyi sindirmek daha kolaydır. Taze bezelye olarak tüketildiğinde su oranı yüksek olduğu için önceden bir pişirme tekniği uygulamaya gerek yoktur. Direk pişirilebilir. Kuru bezelye taneleri halinde pişirilecekse yine diğer kurubaklagiller gibi önceden suda bekletilmelidir. Diğer tüm posalı yiyecekler gibi tok tutma derecesi yüksektir. Kuru bezelye tanelerinin öğütülmesiyle bezelye unu elde edilir. Bu un besleyici özelliklerinden dolayı çocuk mamalarına katılır.
Bütün bu yararlarının yanında içerdiği besin ögeleri nedeniyle kuvvetli bir besin olan bezelyeyi sindirmekte bazen güçlük çekilebilir. Bu sebeple bezelye tüketilmesi sıklıkla olmamak şartıyla özellikle yaz mevsiminde haftada bir, iki haftada bir şeklinde yapılabilir. Beslenmemiz açısından haftada 2 veya 3 defa baklagillerin tüketilmesi sağlığımız açısından oldukça önemlidir.
====Besin Değerleri====
100 gr. çiğ (pişirilmemiş) taze bezelye tanesinin besin değerleri şöyle sıralanabilir:
84 [[kalori]] , 6,3 gram [[protein]] , 14.4 gram [[karbonhidrat]] , 0 [[kolesterol]] , 0,4 gram [[yağ]] , 2 gram [[lif]] , 116 miligram [[fosfor]] , 26 miligram [[kalsiyum]] , 1.9 miligram [[demir]] , 2 miligram [[sodyum]] , 316 miligram [[potasyum]] , 35 miligram [[magnezyum]] , 0.7 miligram [[A vitamini]] , 0.35 miligram [[B1 vitamini]] , 0.14 miligram [[B2 vitamini]] , 2.9 miligram [[B3 vitamini]] , 0,16 miligram [[B6 vitamini]] , 35.5 miligram [[folik asit]] , 27 miligram [[C vitamini]] ve 2.1 miligram [[E vitamini]].
===Bezelye Bitkisinin Üretilmesi===
Bezelye bitkisi, tohumlarıyla (kurutulmuş taneleriyle) çoğaltılır. Bu tohumlar, doğrudan doğruya bezelye tarımının yapılacağı bahçe ya da tarlaya ekilir.
İlkbaharda hasadı yapılacak bezelyeler ekim-kasım-aralık aylarında, yazın hasadı yapılacak olanlar ilkbahar aylarında ekilir. Kışı sert geçmeyen yerlerde ilkbaharda hasat alınacak şekilde ekilmeli, kışı sert geçen yerlerdeyse yazın hasadı yapılacak şekilde ekilmelidir. Bezelye tohumları, kesinlikle soğuk ve yaş toprağa ekilmeye elverişli değildir, aynı toprakta iki yıl üst üste bezelye tarımı yapılmamaya özen gösterilmelidir. Baklagillerden olması, toprağı temiz, kuvvetli ve iyi bir halde bırakmasından dolayı, kendisinden sonra buğdaygillerden birinin ekilmesi uygundur.
Ekim elle yapıldığında, tohumların üzeri gübreli harçla sıkıca bastırılmalıdır. Bezelye serpme ile seraya veya ocağa ekilir. [[Sera]]ya ekimde tohumlar 35-40 cm arayla 5-6 cm derine gömülür. [[Serpme ekim]]de sürülerek hazırlanmış tarlaya, serpme suretiyle tohum saçılır ve ondan sonra [[tırmık]] veya [[diskaro]] ile tohumlar kapatılır. [[Ocağa ekim]] yapılacaksa ocaklar açılır. Bir avuç yanmış [[çiftlik gübresi]] konduktan sonra her ocağa 3-5 tane tohum konularak [[çapa]] ile kapatılır. Dönüme makine ile 15-18 kg, serpme de ise 20-24 kg tohum harcanır. Bu miktarlar çeşitlere göre değişir.
===Bezelye Bitkisinin Yetiştirilmesi===
*;İklim
:Bezelye, ılık, nemli, yağışlı ve serin iklimli yörelerin bitkisidir. Fazla yağış aldığında rengi koyu yeşile kaçar. Bulunduğu yerde sıcaklık -5 derecenin altına düşerse bitki donar. Bezelye bitkisi, 4 ile 10 dereceler arasında çimlenir ve gelişmeye başlar.
*;Toprak
:Bezelye bitkisi, toprak yönünden fazla seçici değildir. Normal miktarda kireci olan toprağı sever. Zayıf bünyeli topraklarda bitkiden alınan ürün, düşkırıklığı yaratacak derecede az olur. Bol [[humus]]lu, süzek (suyu iyi akıntılı), [[killi-tınlı]] ya da [[milli-tınlı]] topraklarda bitkiden daha iyi sonuçlar alınmaktadır. Bitki, toprağın asiditesinin yüksek oluşuna karşı duyarlıdır. Toprağının [[pH]]'ının 5,5-6,7 arasında olması uygundur.
*;Sulama
:Bezelye yetiştiriciliği yaz aylarına kadar devam ederse yağışsız ve sıcak günlerde toprakta yeterince nem bulunması için bitkinin düzenli olarak sulanması gerekir.
*;Gübreleme
: Bezelye tarımı yapılacak toprağa, ekimden önce çok iyi yanmış çiftlik gübresi ya da [[potaslı fenni gübre]] verilir. Baklagiller'den olduğu için [[azotlu gübre]]ler, bezelye bitkisine faydadan çok zarar verir.
*;Toprağı İşleme
:Ekilen bezelyeden çıkan filizler gelişip 5-6 cm boya erişince, ilk çapalama ve zayıf bitkilerin sökülüp seyreltilmesi işleri yapılır. Daha sonra bitkinin çevresinde [[yabani ot]]ların yetişmesine engel olmak üzere, arada bir yüzlek (yüzeysel) olarak çapalama işi yapılır.
*;Herekleme
:Sırık bezelye gibi çeşitler desteklenmeye gerek duyar. Bunların toprak üzerinde yatması, özellikle [[sümüklüböcek]]lerin vereceği zararı artırır. Bu çeşit bezelyeler, 10 cm. boylanmasından başlayarak hereklerle desteklenmelidir.
*;Hastalık ve Zararlılarıyla Mücadele
:Bezelye bitkisine dadanacak zararlı ve hastalıklarla, uzmanlara danışılarak ve uygun tarım koruma ilaçları kullanılarak zamanında, eksiksiz ve aksatılmadan mücadele sürdürülmelidir, özellikle sümüklüböceklerle mücadele ihmal edilmemelidir.
*;[[Hasat]] (Derim)
:Sonbaharda ekilen bezelyeler 32 hafta, ilkbaharda ekilenler ise 12 -16 hafta sonra hasat edilmeye başlanır. Bezelye badıçları taneyle sıkıca dolunca elle toplanır. Taneler arasında hava varsa, bu badıçlar toplanmayıp bir sonraki toplama için bitkide bırakılır.
<br clear="all">
== Dış bağlantılar ==
*[http://yemekatlasi.com/2011/bezelye-corbasi-tarifi Bezelye çorbası tarifi] Bezelyenin tarihçesi, sağlığa faydaları ve bezelye çorbasının tarifi.
*;[http://www.cilektadinda.com/etli-bezelye-yemegi/#.UBjPYaM7rEg Etli Bezelye Yemeği]
*;[http://www.cilektadinda.com/zeytinyagli-bezelye-yemegi/#.UBjPm6M7rEg Zeytinyağlı Bezelye Yemeği]
*;[http://www.cilektadinda.com/tavuklu-bezelye-corbasi/#.UBjP06M7rEg Tavuklu Bezelye Çorbası]
*;[http://www.cilektadinda.com/bezelye-corbasi/#.UBjQCaM7rEg Bezelye Çorbası]
==Kaynakça==
*[http://www.etoplum.com/bezelye-hakkinda-bilgi.html]
*[http://www.nkfu.com/bezelye-ile-ilgili-bilgi/]
*[http://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/bezelye]
*[http://www.forumdas.net/sifali-bitkiler/bezelye-faydalari-65557/]
{{Baklagiller}}
| |||